Вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети

Овогенез. Овогенезнинг кўпайиши сперматогенезга ўхшайди. Ҳосил бўлган 
ҳужайраларни овогонийлар дейилади. Ўсиш даврида овогонийлар катталашиб, 
бирламчи овоцитларга айланади.Етилиш даврида кетма кет икки марта мейоз 
бўлиниши кузатилади. 1 мейозда ҳосил бўлган йирик ҳужайрани иккиламчи 
овоцит дейилади. Иккинчи ҳужайра кичик уни йўналтирувчи танача дейилади. 
Иккинчи мейоз иккиламчи овоцит бўлиниши натижасида яна битта йирик тухум 
ҳужайра ва кичик йўналтирувчи танача ҳосил бўлади. Кичиги бўлиниб майда 
ўзига ўхшаш ҳужайраларни ҳосил қилади.Овогенезда шаклланиш бўлмайди. 
Овогенез натижасида битта диплоид тўпламли ҳужайрадан битта гаплоид 
тўпламли йирик тухум ҳужайра ҳ/бўлади. Қолган учта йўналтирувчи таначалар 
парчаланади. 
Мейоз. Жинсий усулда кўпаядиган организмларда ўзига хос бўлиниш усули 
мейоз кузатилади. Мейоз камайиш деган маънони англатади. Хромосомалар 
диплоид тўпламдан гаплоид тўпламли жинсий ҳужайралар ҳосил бўлади. 
Одам организми бир бутун мураккаб тизим бўлиб, у ўз навбатида бир нечта 
майда тизимлардан ташкил топган. Ушбу тизимнинг энг кичик морфо-
функционал элементи ҳужайрадир. Ҳужайралар микротизимлардан тузилган 

---

24 
бўлиб бир - биридан тузилиши ва функцияси билан фарқланади. Келиб чиқиши, 
тузилиши ва функцияси бир-бирига ўхшаш ҳужайралар йиғиндиси тўқималар деб 
аталади. Одам организмида эпителиал, бириктирувчи, суяк, мускул ва нерв 
тўқималари фарқланади. Ҳар бир тўқима маьлум функцияни бажаради ва ўзига 
хос хоссаларга эга бўлади. Масалан, мускул тўқимаси қисқариш хоссасига, нерв 
тўқимаси қўзғалувчанлик ва ўтказувчанлик хоссаларига эга. Тўқималардан 
аъзолар ҳосил бўлади. Аъзолардан тизим ҳосил бўлади ва маълум функцияни 
бажаради. Масалан, нафас олиш тизими, овқат ҳазм қилиш тизими, таянч-ҳаракат 
тизими ва ҳоказо.
Организм ташқи муҳит билан доимо мулоқотда бўлиб, ташқи муҳит 
омилларига жавоб бериб ҳаёт кечиради, ўсади, ривожланади ва кўпаяди. Муҳит 
шароитига мослашмаган организм эса нобуд бўлади. 
Организмнинг ички муҳити –қон, лимфа ва тўқималар суюқликларидан 
иборатдир. Ички муҳит учун нисбийлик хосдир. Ички муҳитнинг барқарорлиги 
организм фаолияти учун жуда муҳим аҳамиятга эга. Француз олими Клод Бернар 
биринчи бўлиб ички муҳит сезиларли даражада ўзгармаса, организм мустақил 
ҳаёт кечириши мумкин, деган хулосага келди. Қон, лимфа ва тўқима 
суюқлигининг барқарорлиги ҳужайраларнинг фаолияти учун зарур бўлган 
шароитни яратади. Ички муҳитнинг кимёвий таркиби ва физик-кимёвий 
хоссаларининг нисбий доимийлигига гомеостаз дейилади. 
Гомеостазнинг сақланишида асаб ва эндокрин тизимларнинг ўрни жуда 
муҳимдир. Асаб тизими ташқи ва ички муҳитдаги ўзгаришларга жуда сезувчан 
бўлиб, гомеостазни сақлашда турли механизмларни ишга солади. Масалан, қонда 
глюкоза, натрий, кальций миқдорлари ва бошқалар эндокрин тизим иштирокисиз 
бошқариб бўлмайди. 
Организмнинг ҳаёт фаолияти давомида яшаш муддати тугаган ёки 
шикастланган ҳужайралар, тўқималар ва бошқа аъзоларнинг қайта тикланиши – 
регенерация дейилади. Организмнинг тўла ривожланиши унинг қариши билан 
поёнига етади. Ёш ўтиши билан қариш, аста-секинлик билан давом этиб боради 
ва физиологик қариш деб аталади.