Вазирлиги Тошкент Молия Институти

 
1.3. Бозор иқтисодиёти шароитида пул муомаласини мувофиқлаштириш 
асослари
Шундай қилиб, 
эркин бозор иқтисодиёти даврида пул муомаласи тушунчаси 
нафақат муомаладаги нақд пуллар айланишини, балки у билан бирга нақд пулсиз 
амалга оширилаётган ҳисоб-китобларни ҳам ўз ичига олиши ўз исботини топган.
Демак, эркин бозор шароитида пул муомаласини мувофиқлаштириш 
деганда,албатта бутун пул оборотини, муомаладаги жами пул массасини бошқариш 
тушунилади. 
Бизга маълумки, муомаладаги нақд 
пул массаси банклар оборот 
кассаларидаги, мулкчилик шаклидан қатъи назар корхона, ташкилот ва муассасалар 
кассалардаги ва аҳоли қўлидаги нақд пуллардан ташкил топади. 
Муомаладаги пул массаси эса нақд пуллардан ташқари нақд пулсиз турли 
шакллардаги ҳисобрақамларда мавжуд пул маблағларини ҳам ўз ичига олади.
Ривожланган мамлакатларда пул массасини бошқаришда уларни маълум бир 
пул агрегатларига бўлиб ўрганиш орқали амалга оширилади. 
Одатда М1; М2; М3 пул агрегатларига ажратилади. 
Масалан, АҚШ да пул агрегатлари қуйидагиларни ўз ичига олади. 
М1- 
нақд 
пуллар 
ва 
трасакцион 
депозитлардан 
ташкил 
топади.Трасакцион депозитлар ўз навбатида талаб қилиб олинадиган депозитлар ва 
бошқа чек депозитларидан ташкил топади.
Талаб қилиб олинадиган депозитлар – бу 
уларнинг қолдиғи учун одатда банклар томонидан фоиз тўловлари тўланмайдиган ва 
унинг соҳибларига ундаги маблағлардан хоҳлаган вақтларида чеклар ва электрон пул 
ўтказмалари воситасида фойдаланиш ҳуқуқини берувчи депозит маблағларидир.Бошқа 
чек депозитлари – бу уларнинг соҳибларига фоиз даромадини олиш ҳуқуқини берувчи ва 
ундан маблағлардан чек ёки электрон тўловлар воситасида фойдаланиши мумкин бўлган 
депозитлардир.