151
7-Мавзу. Халқаро савдода эркин иқтисодий зоналар
1.
ЭИЗнинг ташкилий-функционал тизими
2.
ЭИЗ тизими
3.
Хўжалик режими ва ЭИЗ мақсадлари.
4.
ЭИЗнинг ташкил этилиши ва амал килиш механизми
1.
ЭИЗнинг ташкилий-функционал тизими.
ЭИЗ миллий иқтисодиётнинг ривожланиши ва унинг самарадорлигини
оширишда, жахон хужалигига интегратсиялашувда мухим рол уйнайди.
ЭИЗнинг ташкил килиниши ташки иқтисодиет либерализатсиялашувида
ва активлашувига каратилган. Уларнинг иқтисодиети
ташки дунега
очиклигининг юксак даражасига эга , божхона, солик ва инвеститсион
режимлар эса ички ва ташки инвеститсиялар учун кулай шароит яратган.
ЭИЗ купгина мамлакатларда кенг таркалган. 90-йиллар
бошларида
бундай зоналардан 1000 таси дунеда амал килган .Гарб мутахассисларининг
фикрича 2000 йилга келиб, жахон товар оборотининг 30% и бундай зоналар
оркали утади . Трансмиллий корпоратсиялар уз фаолияти учун кулайрок
шароитлар кидиришда бундай зоналарни куп фойда олиниши мумкин бўлган
потетсиал захира деб караб чикишади.Купгина трансмиллий корпоратсиялар
кенгайишининг асосий юналиши ЭИЗ да уз ишлаб чиқаришини ташкил этиш
деб ҳисоблашади.
ЭИЗ мамлакатнинг колган иқтисодиёт тизимидан фарки бўлган
мустакил худудий -географик жойдир. Илмий нашриетлар ва халкаро
организатсиялар
ҳисоботларида
хар
хил
турдаги
зоналарнинг
характеристикаси учун “еркин иқтисодий зоналар” атамаси кулланилади.
Аммо менинг фикримча ушбу атама ходисанинг
асл маъносини тулалигича
изохламайди. Уларнинг купида кулланиладиган иқтисодий коидалар,
ричаглар, махсус маъмурий конунлар аслида маълум бир хукукий ва хужалик
режимдан озод килмайди,
балки имтиезлар яратиш, тадбиркорликни
152
стимуллаштириш билан уни енгиллаштиради холос.Бундан ташкари, купгина
ривожланаетган мамлакатлар учун бу зоналар экстерриториал маънода
махсус ҳисобланади, зона ахолисининг
хает савияси ва шароити, ишлаб
чиқариш ва кадр потенсиалининг консентратсиялашуви ва бошкалар.Шу
туфайли, бундай зоналарни “махсус иқтисодий зоналар“ деб айтсак тугрирок
бўлади.
ЭИЗсаноати ривожланган мамлакатларда (АКШ, Англия, Япония,
Германия) хамда ривожланаетган мамлакатларда амал килади, “Янги
индустриал мамлакатлар”дан бошлаб ,
нисбатан кам ривожланган
мамлакатларда (Шри- Ланка, Гватемала ва х.); бундай зоналар Шаркий
Европа мамлакатларида хамда Хитой ва Ветнамда мавжуддир. МДХ
худудида зоналар ташкил килиниши жараени давом этмокда. Улар бир неча
квадрат километрдан иборат бўлган худудлардан хамда ун юзлаб
километрлардан иборат бўлган худудларни уз ичига олади.
Do'stlaringiz bilan baham: