Vazirligi toshkent farmatsevtika

2-rasm. Gel xromatografiya usulida moddalarni ajralish chizmasi:

a	– ajralishning	boshlaninshi,
b	–ajralish	jarayoni,
v	ajralishning	tugashi;

14-MA`RUZA. GAZ XROMATOGRAFIYASI. USULNING NAZARIY ASOSLARI VA DORI VOSITALARI TAHLILIDA YUQORI EFFEKTIV USUL.

Ma'ruza rejasi:

1. 
   Gaz xromatografiyasining rivojlanish tarixi.
   
2. 
   Gaz xromatografiyasining asosiy tamoyillari.
   
3. 
   Gaz xromatografiyasining nazariy asoslari.
   
4. 
   Gaz suyuqlik xromatografiyasining qo‘zg‘aluvchi va qo‘zg‘almas suyuq fazalari.
   

Tayanch so`z va iboralar:Gaz xromatografiyasi,elyuent, inert gaz, detektor,kolonka,sorbent, gaz adsorbsion xromatografiya, gaz suyuqlik xromatografiyasi, xromatogramma,ushlanish vaqti,ushlanish masofasi, ajratish koeffitsienti.
Gaz xromatografiyasining tarixiy rivojlanishi va asosiy bosqichlari

Murakkab gazlar, bug‘lar, suyuqliklar yoki eritilgan moddalarni ajratish va tahlil qilish uchun fizik- kimyoviy usullar orasida gaz xromatografik usul alohida o‘rin egallaydi. Gaz xromatografiyasi dinamik sharoitda sorbsiya (yutilish) protsesslariga asoslangan.

Xromatografiyani birinchi bor 1903 yili rus olimi, biolog va botanik M.S.Svet tomonidan yashil o‘simliklar barglaridagi o‘simlik pigmentlari murakkab aralashmasini ajratish uchun qo‘llagan.

1941 yil Angliyalik bioximiklar Martin va Sinj qog‘oz xromatografiyani taklif qilishgan. Mualliflar keyinchalik qo‘zg‘aluvchi faza sifatida nafaqat suyuqlik, balki gaz ham ishlatish mumkinligini aniqlashgan.

Djeyms va Martinning tadqiqotlari 1952 yilda gaz adsorbsion va gaz suyuqik xromatografiyasi usulini yuzaga keltirdi.

1953 yilda D.A.Vyaxirov, A.I. Bruk va S.A.Guglin, YAnaklar birinchi marta gaz xromatografik kolonkadan chiqayotgan tekshiriluvchi moddalarni aniqlash usulini taklif etdilar. Bunda kolonkadan ^{chiqayotgan gaz oqimining (SO}2^{) byuretkadagi ishqorda yutilishini ko‘rsatilib o‘tilgan.}

Gaz xromatografiyasi amaliyotida yangi sorbentlarni, qo‘zg‘almas suyuq fazalarni, turli ko‘rinishdagi kolonkalarni yaratish uslubi analitik imkoniyatlarini ma’lum darajada kengaytiradi.

Gaz xromatografiyasi ham quyidagi belgilariga asoslanib sinflanadi:

1. 
   fazalarni agregat xolatiga asoslanib;
   
2. 
   elementar xususiyatlariga asosan;
   

v) fazalarni o‘zaro harakatiga asosan;

g) usul asboblarning jixozlanishiga asosan;

d) olib boriladigan ishning maqsadiga asosan.

1.