Vazirligi toshkent farmatsevtika

Dori modasining qovushqoqligini aniqlash.

Qovushqoqlik (ichki ishqalanish) – oquvchi jismlarning bir qismini ikkinchi qismiga nisbatan harakatlanishiga ko’rsatadigan qarshiligidir.

Suyuqliklar uchun asosiy kinematik o’zgaruvchilar ularning deformatsiyasi va tezligidir.

Shuning uchun suyuqlikning reologik tavsifini o’rganish uchun uning kinematik o’lchamlari bilan qo’yilgan tashqi yuklama orasidagi bog’liqlikni belgilash lozim bo’ladi.

Qovushqoqligi surilish kuchlanishiga bog’liq bo’lmay ma’lum kontsentratsiya va haroratda Nyuton qonuniga ko’ra doimiy bo’lgan suyuqliklar Nyuton suyuqliklari deb ataladi. Suyuqlik Nyuton suyuqligi bo’lmasa Nyuton qonuniga bo’ysunmaydi va uning qovushqoqligi surilish kuchlanishiga bog’liq bo’ladi. Suyuqliklar qovushqoqligining dinamik, kinetik, nisbiy, solishtirma, keltirilgan va tavsiflangan turlari mavjud. Nyuton suyuqliklari uchun asosan tuzilish qovushqoqligi xos. Tuzilish qovushqoqligi (samarali qovushqoqlik) – suyuqlikning ma’lum surilish kuchlanishidagi qovushqoqligidir.

Dinamik qovushqoqlik yoki qovushqoqlik koeffitsienti (η – eta) – yuza birligiga tushadigan tangentsial tenglama bo’lib, surilish kuchlanish ham deb atalib (τ), paskallarda ifodalanadi (Pa).

Dinamik qovushqoqlik qatlam maydoni 1 m² bo’lgan suyuqlikni parallel harakatlanish yuzasida sekundiga 1 metr (m ∙ s^-1) tezlik bilan ikkinchi qatlamga nisbatan 1 metr masofaga siljitish uchun kerak bo’ladigan surilish kuchlanishidir:

D –siljish tezligi.

  ^T

D

Dinamik qovushqoqlik (η) odatda puazlarda yoki santipuazlarda ifodalanadi (1 spz = 0,01 pz).

Agar siljish kuchlanishi 1 din/sm² bo’lib, 1 s^-1 siljish tezligini hosil qilsa uning qovushqoqligi 1pz bo’ladi. SI sistemasida dinamik qovushqoqlik paskal-sekundlar (Pa x S) yoki millipaskal – sekundlar (Pa x S) bilan ifodalanadi.

Kinematik qovushqoqlik metr kvadrat-sekundlar bilan ifodalanib dinamik qovushqoqlikni suyuqlikning kg/m³ bilan ifodalangan zichligiga nisbati orqali hisoblanadi:

  ^



Kinematik qovushqoqlik odatda stoks yoki santistokslar bilan ifodalanadi. SI sistemasida esa m²/s yoki mm²/s larda o’lchanadi:

1 st = 10^-4m² ∙ s^-1.

Ba’zan bir suyuqlik qovushqoqligini ikkinchi suyuqliklik qovushqoqligiga nisbatan – nisbiy ^{qovushqoqligini aniqlashga to’g’ri keladi (η}nisbiy^).

Solishtirma qovushqoqlik eritma qovushqoqligining qaysi qismi unda erigan moddaga bog’liqligini ifodalaydi:

 - eritmaning qovushqoqligi

^sol

_  ₀

₀

 ^ 1  

₀

nisbiy ^1

^ 0 ^{– erituvchining qovushqoqligi}

Solishtirma qovushqoqlikning eritma kontsentratsiyasiga nisbati – keltirilgan qovushqoqlik deyiladi:

_{ } ^sol

kel _S

Polimer moddalarning kimyoviy tuzilish tavsifini aniqlashda keltirilgan qovushqoqlik nol kontsentratsiya uchun hisoblanib tavsifiy qovushqoqlik tushunchasi bilan ifodalanadi [η] :

[  lim

S 0

^kelt

 lim ^sol

S

Tavsifiy qovushqoqlik eritma kontsentratsiyasiga teskari bo’lgan birliklarda ifodalanadi. Qovushqoqlik kapillyar, rotatsion va tushuvchi sharli viskozimetrlarda aniqlanadi.

Nyuton suyuqliklarining qovushqoligin aniqlashda kapillyar viskozimetrlardan foydalaniladi.

Rotatsion viskozimetrlar bilan Nyuton eritmasi bo’lmagan eritmalarning reologik xosslarini siljish tezligini keng diapazonda ham aniqlash mumkin.

Tushuvchi sharikli viskozimetrlar yordamida (Gepple viskozimetri) tiniq nyuton eritmalarining qovushqoqligi aniqlanadi.

Yuqori molekulyar birikmalar eritmasi qovushqoqligini haroratga bog’liqligini aniqlash.