83
ochilib ketilishiga to'siq bo'lishga urinadi, lekin jazavaga tushgan kuchlar qarshisida bu urinishlar
behuda bo'lib chiqadi. Tragediya mohiyatini g'oyalar to'qnashuvi belgilab bergan edi. Bu asarda
Jirodu ijodiga xos in-songa va uning ma'naviy qudratiga bo'lgan ishonch va ayni chog'da yurtlar,
xalqlar orasida o'zaro ahillikning yo'qligiga achi-nish va o'kinch tuyg'ulari qorishiq tarzda
namoyon bo'ladi.
Jirodu asarlarida o'zaro g'oyaviy kurashlar yetakchi mavzu sifatida aks ettirilsa-da, lekin u
hech qachon sinfiylik g'oyasini olg'a surgan emas. Dramaturg bu foniy dunyoda insonning o'z
insoniy-ligini saqlab qolishi, odamlarning bir-biriga rahm-shafqatli boiishi g'oyalarini olg'a
suradi. Jirodu ijodining insoniylik mohiyati ham shundadir.
JAN ANUY (1910-1987-y.)
Jan Anuy Fransiyaning eng dovruqli dramaturglaridan biridir. Anuy dramaturgiyasining
muhim bir jihati shu bilan belgilanadiki, u san'atning hayotbaxsh nahridan uzoqlashmay,
ommaviy teatrning ish tajribalari asosida qalam tebratdi, oqibat natijada uning asarlari
Fransiyadagina emas, boshqa mamlakatlar teatrlarida ham shuhrat qozondi. 30-yillarning
boshlarida «Oqsichqon», «Bir ariston bo'lgan ekan», «O
l
g'rilar bali», «Yuksiz sayyoh» kabi
ijtimoiy noro-zilik ohangiga to'la qator asarlar yaratadi.
Anuyning «Oq sichqono (1932) degan birinchi pyesasidayoq shunday muhim muammolar
ko'tarildiki, keyinchalik ham muallif bu muammolarga tez-tez qaytadi. Pyesada oldi-sotdi, pul,
boylik hukm surgan muhitda insoniy baxt insof va diyonat haqida o'ylashning o'zi behudaligi
idrok etilgan edi.
«0'g'rilar bali» degan oqilona komediya-balet ham hudbinlik, haromxo'rlikka qarshi
ohanglarga to'la edi.
Anuyning 30-yillar o'rtasi va ikkinchi yarmiga oid asarlarida ijtimoiy norozilik ohanglari
baralla jaranglay boshlaydi. «Bir ariston bo'lgan ekan» (1935) pyesasining markaziy qahramoni
baobro'y burjua oilasidan chiqqan kishi bo'lib, u moliyaviy operatsiyada qonunni buzganligi
uchun o'n besh yilga qamaladi. Jazoni o'tab qaytgach, ongi qayta uyg'ongan bu kishi diyonatsiz
tartibotdan yuz o'girib, oilani ham butkul tark etadi.
«Yuksiz sayyoh* (1936) pyesasi ham shunga o'xshash: birinchi jahon urushida og'ir jarohat
olib, xotirasidan ajralgan Gaston o'n sakkiz yillik umrini nogironlar uyida o'tkazadi, oxiri nufuzli,
dav-latmand oilasini topadi. Lekin qahramon ko'z o'ngida o'tmishi jonlanib, qad ko'taraveradi.
Zohiran shafqatli, muruwatli bu xonadonda aslida shafqatsizlik, aldov va yolg'onchilik hukm
surardi. Gaston o'z o'tmishidan yuz o'girib, yangi, g'uborsiz hayot kechirish istagida bir yetim
bola bilan uydan chiqib ketadi.
«Yowoyi qiz» (1934) Anuyning bu davrdagi yirik pyesalaridan biri bo'lib, unda Tereza
degan qiz bilan boyvachcha Floran degan yigit o'rtasidagi sevgi orqali tabaqaviy ziddiyatlar
ochiladi.
«Evredika» va «Antigona» Anuyning urush yillari yaratgan eng sara dramalari hisoblanadi.
Ularda muallif zamonaviy tafakkur dramasiga hamohang tarzda turmushning maishiy va shartli
izoh-larini o'zaro uyg'unlashtirib, diqqatini hayotiy borliq tahliliga qaratadi va shu bilan uni
falsafiy idrok etish va umumlashmalar yaratish darajasiga ko'taradi.
Tereza tabiatan beg'ubor, pokdomon qiz bo'lib, bir yoqdan sevgilisining takabbur va bebosh
urug'-aymoqlari qarshiligiga duch kelsa, ikkinchi yoqdan boylik deganda imonidan voz
kechishga ham boruvchi o'z ota-onalari qarshiligiga duch keladi. Har ishni yeng ichida pishirib,
manfaat ko'ruvchi molparast va johil kimsalar «murosasizlikka» bormagan Terezani «yowoyi»
deb tahqir etadilar. Dramaning muhim jihati shundaki, unda insonga, uning tuganmas ichki kuch
va layoqatiga bo'lgan ishonch g'oyasi bo'rtib turadi.
Anuy ijodidagi yangi bosqich urush yillari boshlanadi. Fashist-larning
Do'stlaringiz bilan baham: