Вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 

---

113 
8.6. Меҳнатга ҳақ тўлашнинг оддий тизими 
Илгари кўрсатиб ўтилганидек, меҳнатга ҳақ тўлашнинг оддий тизимлари 
ходимнинг иш ҳақини меҳнат натижаларини ҳисобга олишнинг битта 
кўрсаткичи: иш вақти ѐки тайѐрланган маҳсулот сифатига қараб 
шакллантиради. 
Оддий вақтбай тизим ходимнинг иш ҳақини унинг тариф ставкасига ѐки 
ҳақиқатда ишлаган вақтига қараб белгилайди. Ана шунга мувофиқ равишда 
тариф ставкалари: соатбай, кунбай ва ойлик ставкалар татбиқ этилади.
Соатбай ва кунбай тариф ставкаларини татбиқ этишда ходимнинг иш 
ҳақи миқдори қуйидаги формула билан белгиланади: 
И
в
С
т
· Т
ҳ
, 
бунда 
И
в
– вақтбай ҳақ тўланадиган ходимнинг иш ҳақи (сўм); 
С
т
 
– ходимнинг вақт бирлигидаги тариф ставкаси (сўм); 
Т
ҳ
– ишчининг ҳақиқатда ишлаган вақти (кун ѐки соатларда). 
Ойлик тариф ставкасини татбиқ этганда ходимнинг иш ҳақи қуйидаги 
формула бўйича аниқланади: 
n
х
т
в
Т
Т
С
И
, 
Бунда 
С
т
– ойлик тариф ставкаси; 
Т
х 
- 
бир ой ичидаги ҳақиқатда 
ишланган кунлар миқдори; 
Т
п
– бир ой ичидаги ҳисобланган иш кунлари сони 
(тақвим фондидан дам олиш ва байрам кунлари чегириб ташланади). 
Оддий вақтбай ҳақ тўлашда ишланган вақт миқдори билан иш ҳақи 
ўртасида мутаносиб боғлиқлик бор. Оддий вақтбай меҳнат ҳақи тўлашнинг 
бошқача боғланиш шакллари мавжуд эмас. 
Меҳнатга оддий ишбай ҳақ тўлаш
шундай тузилганки, ишчининг иш 
ҳақи ишбай баҳога боғлиқдир, у тайѐрланган маҳсулот бирлиги (бажарилган 
иш) учун тўланган ҳақдан иборатдир, шунингдек ишлаб чиқарилган маҳсулот 
(бажарилган иш) миқдорига боғлиқдир. Иш ҳақи миқдори қуйидаги формула 
билан аниқланади: 
И
ишб.
R · n, 
Бунда 
И
ишб.
 
– меҳнатга ишбай ҳақ тўланадиган ходимнинг иш ҳақи (сўм); 
R 
– маҳсулот (бажарилган иш) бирлиги учун белгиланган иш ҳақи (сўм); 
n
– 
тайѐрланган маҳсулот (бажарилган иш)нинг миқдори (сўм); 
Амалда меҳнатга ишбай ҳақ тўлашнинг қуйидаги тизимлари: якка 
тартибдаги, жамоа (бригада), бир йўла ҳақ тўлаш, бевосита, ишбай-прогрессив 
ва ишбай-регрессия тизимлари қўлланади. 
Меҳнатга ҳақ тўлашнинг