Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ma’lumotlar jamlanmasi. Firmaning mahsulot yoki xizmatlar ishlab chiqarishiga qarab uning har bir xatti-harakati haqida tegishli ma’lumotlar




§ 12.3. AKTni milliy iqtisodiyot tarmoq va sohalarida qo'llash


381


yozuvi bo‘ladi. Odatda tashqi atrofga tegishli firma xatti-harakatlari u ishlab chiqaradigan operatsiya sifatida alohida ajralib turadi.
Ma’lumotlarni qayta ishlash. Firma faoliyatini aks ettiruvchi ma’lumotlardan axborotlami yaratish uchun quyidagi turdagi operatsiyalardan foydalaniladi:

• 
  tasniflash yoki guruhlash. Boshlang‘ich ma’lumotlar odatda bir yoki bir nechta ramzlardan tashkil topgan kodlar ko'rinishiga ega bo‘ladi. Obyektlaming ayrim belgilarini ifodalovchi bu kodlar yozuvlarni aynan o‘xshatish (identifikatsiyalash) va guruhlash uchun foydalaniladi;
  
• 
  yozuvlar izchilligini tartibga solishga yordam beruvchi sortlash;
  
• 
  arifmetik va mantiqiy operatsiyalami o‘z ichiga oigan hisoblashlar. Ma’lumotlar ustidan bajariladigan bu operatsiyalar yangi ma’lumotlarni olish imkonini beradi;
  
• 
  ma’lumotlar hajmini kamaytirish uchun xizmat qiluvchi va yakuniy yoki o‘rta qiymatlar hisob-kitobi shaklida amalga oshiriluvchi yiriklashtirish yoki agregatlashtirish.
  

Ma’lumotlarni saqlash. Operatsiyaviy faoliyat darajasidagi ko’pgina ma’lumotlarni keyinchalik foydalanish uchun yoki bu erda, yoki boshqa darajada saqlash zarur. Ulami saqlash uchun avtomatlashtirilgan ma’lumotlar bazasi yaratiladi.
Hisobotlarni yaratish. Ma’lumotlarni qayta ishlash axborot- kommunikatsiya texnologiyalarida firma rahbariyati va xodimlari, shuningdek tashqi sheriklar uchun hujjatlar va hisobotlar yaratish lozim. Bunda hujjatlar so‘rov bo’yicha yoki firma o’tkazgan operatsiya munosabati bilan ham, davriy jihat bo’yicha har bir oy, kvartal yoki yil oxirida ham yaratilishi mumkin.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini boshqarishdan asosiy maqsad, qarorlami qabul qilish jarayonlariga aloqasi bo’lgan firma barcha xodimlarining axborot ehtiyojlarini qondirishdir. U boshqarishning istalgan darajasida foydali bo’lishi mumkin.
Boshqaruvning zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini turli funksional tizimostilar xodimlari yoki firma boshqaruv darajalarining mos axborot ehtiyojlarini qondirishga risoladagidek to‘g‘ri keladi. Ular etkazib beradigan axborot firmaning o’tmishi, hozirgi va ehtimoldagi kelajagi haqida ma’lumotlarni saqlaydi Bu axborot doimiy yoki maxsus boshqaruv hisobotlari turlariga ega.
Boshqaruv nazorati darajasida qarorlar qabul qilish uchun axborot agregatlashtirish ko‘rinishida shunday taqdim etilishi kerakki, unda ma’lumotlar o‘zgarishi tendensiyalari, yuzaga kelgan chetga chiqishlar sabablari va ehtimoliy qarorlar ko‘rib chiqilsin. Bu bosqichda ma’lumotlarni qayta ishlashning quyi­dagi vazifalari hal etiladi:

• 
  boshqaruv obyekti rejalashtiriladigan ahvolini baholash;
  
• 
  rejalashtiriladigan ahvoldan chetga chiqishlami baholash;
  
• 
  chetga chiqishlar sabablarini aniqlash;
  
• 
  boiajak qaror va xatti-harakatlaming tahlili.
  

382


12 - bob. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining tasniflanishi


Boshqaruvning axborot-kommunikatsiya texnologiyalari xilma-xil turdagi hisobotlami yaratishga yo‘naltirilgandir.
Doimiy hisobotlar belgilangan grafikka muvofiq yaratiladi, bu grafik ulami yaratish vaqti, masalan, kompaniya savdo-sotig‘ining oylik tahlilini belgilaydi.
Maxsus hisobotlar boshqaruvchilar so‘rovlari bo‘yicha yoki kompaniyada biror-bir rejalashtirilmagan hodisa ro‘y berganda yaratiladi. Hisobotlaming u turi ham, bu turi ham yakunlovchi, qiyosiy va favqulodda hisobotlar shakliga ega bo‘lishi mumkin.
Qiyosiy hisobotlar turli manbalardan olingan yoki turli belgilariga ko‘ra tasniflangan va qiyoslash maqsadlari uchun foydalaniladigan ma’lumotlami o‘z ichiga.oladi.