Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

12.2-jadval AATex texnik vositalari va hal qilinadigan vazifalarining rivojlanish bosqichlari Yil	EHM	Hal qilinadigan vazifalar
AATexning turi
1	2	3	4
1950-y. oxiri, 1960-y. boshi	1 va II avlod	Ish haqini hisoblash, moddiy hisoblar va boshqalar bo'yicha eng ko'p mehnat talab qilinadigan ayrim vazifalami yechish uchun EHMdan foydalanish, ayrim muvofiqlashtiril- gan vazifalami hal qilish	Ma’lumotlami qis- man elektron usulda ishlab chiqish
1960-y. oxiri, 1970-y. boshi	I I va III avlod	Rejaviy va joriy axborotlami elektron ish­lab chiqish, EHMning xotirasida me’yoriy ma’lumot beruvchi axborotlami saqlash, qog'ozdagi mashinogrammalami berish	Ma’lumotlami ish­lab chiqishning elek­tron tizimi
1970-y.	III avlod	Korxonalar, tashkilotlar faoliyati boshqaruv jarayonlarining barcha bosqichlarida axborot­lami kompleks ishlab chiqish, boshqaruvning avtomatlashtirilgan axborot tizimini (BAAT) ishlab chiqishga o'tish	Jamoaviy foydalani- ladigan hisoblash markazlari sharoi- tida axborotlami markazlashtirilgan turini ishlab chiqish
1980-y.	IV avlod	Texnologik jarayonlaming BAAT, avtomat­lashtirilgan loyihalash tizimi, korxonaning BAAT, sohalaming BAAT. umumdavlat: rejaviy hisoblash, statistika, moddiy-texnik ta’minot, fan va texnika, moliyaviy hisob- kitoblarBAATni rivojlantirish. Ma’lumotlami markazlashtirilgan holda ishlab chiqish, vazi­falami ko'p foydalanuvchilarga ega tartibda yechish, hisoblash texnikasidan qog'ozsiz foydalanishga o'tish tendensiyasi	Kichik EHM, ShK bazasida va ma’lumotlar massiv- lariga uzoqlashtiril- gan holda kirish bilan bir vaqtda axborot­lami qudratli super EHM bazasida ishlab chiqish usulini uni- versalizatsiyalash bi­lan texnologik echim- lami ixtisoslashtirish
1990-y oxiri, to hozirgi paytga- cha	V avlod	Iqtisodiy vazifalami kompleks hal qilish; muammo sohaning tizimiy ta’riflariga muvo- fiq obyektli-yo'naltirilgan holda yondoshish; ilovalaming turli-tumanligi; axborotli tuzil- malami tarmoqli tashkil qilish; foydalanuv- chining hisoblash texnikasidan foydalanishi bilan aqliy o'zaro hamkorli-gining ustunligi - aqliy “inson-mashina” in-terfeysi, qabul qilin- gan qarorlami qo'llab-quvvatlash tizimlari	Zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari, hi­soblash texnikasi vositalari, aloqa vos­italari, orgtexnika- ning birlashmasidir.

Bozor munosabatlarining rivojlanishi tadbirkorlik faoliyati yangi turlari
paydo bo'lishiga va, eng avvalo, axborot-kommunikatsiya texnologiyalari
biznesi, ularni ishlab chiqish va takomillashtirish, AATexning tarkibiy
qismlari, xususan, axborot va hisoblash jarayonlarini avtomatlashtiruvchi




§ 12.1. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari


367


dasturiy mahsulotlami tarqatish bilan shug‘ullanuvchi firmalaming tashkil qilinishiga olib keldi. Shuningdek hisoblash texnikasi, kommunikatsiyalar vositalari, idoralar jihozlari va xizmatlaming maxsus turlari — axborot- texnik va maslahat xizmatlari ko‘rsatish, o‘qitish va h.k. ham ularga kiradi. Bu axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining boshqaruv va ishlab chiqarish jarayonlarida keng tarqalishi va samarali foydalanilishi amalda hamma joyda qoTlanilishiga olib keldi.
Hozirgi vaqgda AATexning bir qator alomatlari, xususan: AATexda amalga oshirsh usuli, AATexning boshqaruv vazifalarini qamrab olish darajasi, amalga oshiriladagan texnologik operatsiyalarning sinflari, foydalanilayotgan interfeysning turi, axborot tarmog¹ idan foydalanishning variantlari, xizmat ko‘rsatilayotgan muammo sohasi bo'yicha guruhlarga ajratish mumkin (12.5 - rasm).
AATda AATexni amalga oshirish usuli bo‘yicha an’anaviy vujudga kelgan va zamonaviy axborot-kommunikatsiya texnologiyalari farqlanadi. Agar an’anaviy AATexlar eng avvalo, ma’lumotlami markazlashtirilgan holda ishlab chiqish sharoitlarida vujudga kelgan bo¹ Isa, ommaviy foydalanishga qadar ShKlari asosan mutanosib hisobotlami shakllantirishda mehnat sarflanishini kamaytirishga mo‘ljallangan bo‘lsa, zamonaviy axborot- kommunikatsiya texnologiyalari esa, haqiqiy vaqt rejimida boshqaruv jarayonlarining axborot bilan ta’minlanishiga bog'liq.