Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Siklda bir nechta sanagichning qo'llanilishi for siklining sintaksisi unda bir nechta o'zgaruvchining - sanagichning qo‘llanilishiga, sikl davomida murakkab shartlarini tekshirishga va sikl sanagichlari ustida ketma-ket bir nechta operatsiyaning bajarilishiga imkoniyat beradi. Agarda bir nechta sanagichga qiymat o'zlashtirilsa yoki ular o'rtasida bir nechta operatsiya bajarilsa, bu ifodalar vergul bilan ajratilgan holda ketma-ket yoziladi. 11.27-rasmda ikkita sanagichli for operatorining qo'llanilishini ko'rib chiqamiz.. 1 :
♦include
2 :	using namespace std;
3 :	int main()
J :	{
5:	for (int i=0, j=0; i<3; i++, j++)
6:	cout<< «i:» <
	return 0;
8:	}

NATIJA:

11 - bob. Dasturlash asoslari

i:0 j :0
i:l j :1
i : 2 j : 2
11.27-rasm. «for» siklida bir nechta sanagichning qo'llanilishi.
«for» siklini parametrlarsiz ishlatilishi
for siklining ixtiyoriy parametri tushirib qoldirilishi mumkin.
Parametrlar for siklini boshqa parametrlaridan nuqtali vergul (;) bilan
ajratiladi. Agarda for siklini 1 va 3-parametrlarini tushirib qoldirsak, u
xuddi while operatoridek qo'llaniladi. Bundan tashqari, for siklining 3 ta
parametrini ham tushirib qoldirish va siklni break va continue operatorlarini
qo‘llash orqali boshqarish mumkin. for konstruktsiyasini parametrlarsiz
qo‘llanilishiga misol 11.28-rasmda ko‘rsatilgan.

1 :	♦include
2 :	using namespace std;
3 :	int main()
¿1 • •	{
5:	int counter=0;
6 :	int max;
7 :	cout« «How many hellos?»;
8 :	cin»	max;
9:	for ( ;	; )
10 :	{
11 :		if (counter
12 :		{
13:		cout « «Hello!\n»;
14 :		counter++;
15:		}
16:		else
17 :		break;
18:	}
19:	return	0;
20:	}

NATIJA:

How many hellos? 3
Hello !
Hello!
Hello!
11.28-rasm. «for» operatorlarining parametrlarsiz qo'llanilishi.

Ichki sikllar
Boshqa siklning ichida tashkil etilgan sikl ichki sikl deb aytiladi. Bu holda ichki sikl tashqi siklni har bir iteratsiyasida to‘liq bajariladi.

dasturlash tilida sikllar || 355 11.29-rasmda biror bir simvolni bir ko'rsatilgan sondagi satrlar va ustunlarda chiqaruvchi dastur kodi namoyish qilingan. 1		♦include
2		using namespace std;
4		int main()
4		{
		int rows, columns;
		char theChar;
		cout << «Satrlar soni:»;
		cin » rows;
		cout « «Ustunlar soni:»;
•		cin » columns;
1.		cout << «Simvol:»;
1 J		cin>>theChar;
1 4		for (int i=0;i
15		{
16		for (int j=0; j
1		cout << theChar;
1L		cout<< «\n»;
1 9		}
		return 0;
		}

HATIJA:

Satrlar soni:3
Ustunlar soni:4
Simvol:@
@@@@
@@@@
@@@@
11.29-rasm. Ichki sikllar.
Yuqorida keltiriIgan S++ dasturlash tilining funksional imkoniyatlaridan kelib chiqqan holda, turli xildagi iqtisodiy va boshqa masalalami yechish mumkin.

O'Z-O'ZINI NAZORAT VA MUHOKAMA
QILISH UCHUN SAVOLLAR

1. 
   Interpretator va kompilyator orasidagi farq nimadan iborat?
   
2. 
   Dastuming berilgan kodi qanday kompilyatsiya qilinadi?
   
3. 
   Tarkibiy dasturlash va obyektga mo'ljallangan dasturlashning farqi nimadan iborat?
   
4. 
   //include direktivasi qanday vazifani bajaradi.
   

1. 
   
   356
   
   
   11 - bob. Dasturlash asoslari
   
   main 0 funksiyasining o'ziga xos xususiyati nimadan iborat?
   
2. 
   Qanday izoh turlarini bilasiz? Ular nima bilan farq qiladi?
   
3. 
   Butun sonli va haqiqiy turlami qanday farqi bor?
   
4. 
   unsigned short int Ba long int turlarining o'zaro farqi nimada?
   
5. 
   const kalit so‘zini //define direktivasi o‘miga qo'llashni afzalligi nimada?
   
6. 
   Ifoda nima?
   
7. 
   x=5+7 yozuvi ifoda bo‘la oladimi? Uning qiymati nechaga teng?
   
8. 
   Agarda, My Age, a va b o‘zgaruvchilarining turlari int bo‘lsa ulaming qiymatlari quyidagi ifodalar bajarilgandan so‘ng nechaga teng bo'ladi?
   
9. 
   MyAge = 39; a=MyAge++; b=++MyAge;
   
10. 
    if(x = 3) va if(x =3) ifodalaming farqi nimadan iborat?
    
11. 
    Nima uchun barcha o‘zgaruvchilarni global deb e’lon qilish maqsadga muvofiq emas?
    
12. 
    Funksiya prototipini e’lon qilish va funksiyani aniqlash o‘rtasida qanday farq bor?
    
13. 
    Agarda funksiya hech qanday qiymat qaytarmasa uni qanday e’lon qilish kerak?
    
14. 
    Agarda funksiyani e’lon qilishda qaytaradigan turi aniqlanmasa, u boshlang‘ich ravishda qanday tip qaytaradi.
    
15. 
    Lokal o'zgaruvchi nima?
    
16. 
    Ko‘rinish sohasi nima?
    
17. 
    for siklida bir nechta sanagich ishlatish mumkinmi?
    
18. 
    for sikli ichida while siklini tashkil etish mumkinmi?
    
19. 
    Hech qachon tugallanmaydigan siklni qanday tashkil etish mumkin?
    
20. 
    while va do .. while operatorlarining qanday farqlari bor?
    

II BO'LIM
MILLIYIQTISODIYOTDA AXBOROT
TIZIMLARI VA TEXNOLOGIYALARI

12. 
    - BOB. AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINING TASNIFLANISHI
    

§ 12.1. AVTOMATLASHTIRILGAN AXBOROT TEXNOLOGIYALARI: TASNIFI VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI
§ 12.2. AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARI EVOLUTSIYASI
§ 12.3. AXBOROT-KOMMUNIKATSIYA TEXNOLOGIYALARINI MILLIY IQTISODIYOT TARMOQ VA SOHALARIDA QO'LLASH




Hozirgi og'ir sharoitda fanga intilish, hayotini ilmga bag'ishlash qahramonlik bilan barobar.
Islom Karimov


§ 12.1. AVTOMATLASHTIRILGAN
AXBOROT TEXNOLOGIYALARI: TASNIFI
VA RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI
«Texnologiya» grekcha so‘z bo‘lib(techne) mohirlik, ustalik, biror ishni uddalay olishni anglatadi. Bu ma’lum bir jarayonga nisbatan qo‘llanilgan. Jarayon deganda esa maqsadga erishishga yo‘naltirilgan xatti-harakatlar majmui tushunilgan. Ushbu jarayon kishi tomonidan tanlangan strategiya bilan belgilanadi va turli xildagi vositalar, usullar yordamida amalga oshiriladi.
Umumiy hollarda texnologiya deganda, mahsulotni ishlab chiqarish jarayonida amalga oshiriladigan xom-ashyo, material yoki yarim tayyor mahsulot shakli, xususiyati, holatining o‘zgarishi, uni qayta ishlash, tayyorlash usullarining majmui tushuniladi. Bu biror bir ishni yuqori darajada uddalash deganidir.
Axborot texnologiyalari to‘g‘risida gap ketganda, material sifatida ham, mahsulot sifatida ham axborot ishtirok etadi. Biroq bu obyekt, jarayon yoki hodisa to‘g‘risidagi sifal jihalidan yangi ma'lumol boladi. Texnologiya xodimning axborot bilan ishlash usuli va uslubi hamda texnik vositalar orqali namoyon bo‘ladi.
Sanoat ishlab chiqarishida har qanday texnologiya mahsulotni yaratishning boshidan oxirigacha bo‘lgan texnologik jarayonni qamrab oluvchi tarkibiy elementlari majmuining bayonini ifodalaydi. Tarkibiy elementlarining (texnologik operatsiyalar) tarkibi ikki asosiy omil bilan aniqlanadi: birinchidan, mazkur texnologik jarayon asosiga nisbatan sifatli usullar va printsiplar orqali, ikkinchidan, mahsulotni tayyorlashning oxirgi jarayonidagi texnologik operatsiyani bajarish uchun jalb etish mumkin bo‘lgan asbob-uskuna vositalari orqali.
Uslublar ayrim mahsulotlarni olishning prinsipial imkoniyatini tavsiflab beradi. Ularning asosini inson tomonidan o‘rganilgan (balki to‘liq emas) tabiiy (fizik, kimiyoviy, biologik) jarayonlar yoki mazkur soha mutaxassislarining ilmiy izlanishlari natijasida to‘plangan tajribani aks ettiruvchi ayrim qonuniyatlar tashkil etishi mumkin. Odatda muayyan bir




§ 12.1. Avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalari


PE


texnologiya, usullar va prinsiplami belgilovchi butun majmuaga tayanadi. Bu majmua elementlarining ahamiyati ham turlicha. Ulardan biri ishlab chiqarishning texnik jihatlarini, ikkinchisi ishning iqtisodiy tomonini, boshqa biri tashkiliy tuzilmani belgilaydi.
Uslublar va prinsiplaming turlicha roli ulaming texnologiya tuzilmasiga nisbatan ta’siri har xil bo'lishini keltirib chiqaradi. Ba’zan ayrim uslub yoki prinsiplaming ishlab chiqarishga nisbatan ta’siri hisobga olinmasligi mumkin.
Uslub va prinsiplar ishlab chiqarishning oxirigi jarayonidagi mahsulotni olishni belgilab beradi. Ushbu mahsulotni olishga erishish uchun, ishni kim va qanday bajarish davomiyligi aniq belgilangan bo‘ladi. Mahsulotni yaratish jarayonida turli xil ishni amalga oshirish uchun foydalanilishi mumkin bo’lgan asbob-uskuna vositalari texnologiya tarkibi uchun alohida ahamiyat kasb etadi. Asbob-uskuna vositalarining mavjudligi (yoki bo‘lmasligi) tayyor mahsulot ko‘rinishida natijalar olish uchun zarur bo'lgan texnologik operatsiyalar ro‘yxatini belgilaydi. Agar uni yaratish bo'yicha belgilangan barcha funksiyalar amalga oshirilsa (asbob-uskuna vositalari yordamida yoki ulami qo'llamasdan), amalda o‘sha buyumni olish texnologiyasini ishlab chiqish mumkin. Aksincha, ayrim funksiyalar bajarilmasa yoki mavjud asbob-uskunalar bilan uni bajarish o‘ta murakkab bo'lsa, u holda tegishli operatsiyani bajara oladigan asbob-uskunalarni yaratish vazifasi qo‘yiladi yoki bunday texnologiyani yaratish imkoniyati yo‘qligi haqida qaror qabul qilinadi. Moddiy ishlab chiqarish texnologiyasi deganda, tayyorlash, qayta ishlash vositalari va usullari orqali belgilanadigan xomashyo, material holati, xususiyati va shaklining o‘zgarish jarayoni tushuniladi. Texnologiya moddiy mahsulot olish maqsadida materialning sifati yoki boshlang‘ich holatini o‘zgartiradi(12.1-rasm).





12.1 - rasm. Axborot-kommunikatsiya texnologiyalari moddiy
resurslami qayta ishlash texnologiyasining analogi sifatida.


Axborot shuningdek, resurs ham hisoblanadi. Uni qayta ishlash jarayonini xuddi moddiy resurslami qayta ishlash jarayoni kabi texnologiya sifatida qabul qilish mumkin.