Vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

KjiaBHarypa
Klaviatura axborotlarni ShKga kiritish uchun mo‘ljallangan. Shuni ta’kidlash lozimki, hozircha klaviatura ShKdan foydalanuvchi tomonidan alfavitli va raqamli axborotlarni ShKga kirituvchi asosiy moslama hisoblanadi.
Quyidagi 4.10-rasmda stol ustiga qo‘yiladigan ko'pchilik zamonaviy kompyuterlarda foydalaniladigan klaviatura modeli ko'rsatilgan (101 ta klavishli).





1/ —s
4.10-rasm. ShK klaviaturasi.
Chap tomondagi pastki katta blokda alfavitli va raqamli klavishlar ajratilgan holda tasvirlangan.
ShK klavishini bosilganda, kompyuterga alfavit-raqamli ramz (simvol) kiritiladi.
Lotin yoki rus alfavitida ishlash tartiblariga o‘tishda «Shift» klavishi bosiladi.
Klaviaturaning yuqori registrida joylashgan yozma harflami va boshqa ramzlami kiritish uchun «Shift» klavishi berilgan. «CapsLock» klavishi yozma harflami fiksatsiya qilish uchun mo‘ljallangan.
Klaviaturaning yuqori qismida «Fl», «F2», ... , «F12» funksional klavishlari bloki joylashgan. Ushbu klavishlardan foydalanish tartibi dastur




162


4-bob. Texnik vositalar va ulaming rivojlanib borish istiqbollari


va operatsion tizim bilan belgilanadi. Ko‘pincha dasturlar funksional klavishlarining «Ctrl», «Alt», «Shift» klavishlari bilan kompbinatsiya qilish uchun u yoki bu vazifalami belgilaydi.
Klavishalardagi harflar va raqamlarning joylashishi ulaming yozuv mashinkasidagi joylashishiga mos keladi. Lotin harflari klaviaturada harfli klaviaturaning yuqori qismidagi birinchi oltita harf ketma-ketligi bo‘yicha nomlangan — QWERTY standard bo'yicha joylashgan.
Rus alfaviti uchun xarf-raqamli klavishalaming joylashishi rus shriftli yozuv mashinkalaridagi klavishalaming joylashishiga mos keladi.
Klaviaturadan ms xarflarini kiriti shni taminlash uchun mos drayver kerak, u oldindan tezkor xotiraga yuklangan bo‘lishi va unda doimo qolishi kerak.
Klaviaturani ms harflarini kiritish rejimiga qayta ulash va lotin harflarini kiritishga qayta o‘tish bitta yoki ikkita maxsus klavishalami bosish bilan amalga oshiriladi: bu turli drayverlar uchun turlicha, lekin ko‘pincha «Ctrl» yoki «Shift»dir.
Harf-raqamli klavishlar uchun registr tushunchasi, ya’ni ulami ishlatish rejimi tushunchasi mavjud.
Yuqori registrda bosh harflar, pastkida esa kichik harflar kiritiladi hamda mos ravishda klavishani yuqorigi va pastki qismlarida joylashtirilgan maxsus belgilar va raqamlar ham kiritiladi.
Ruscha registrda kirillitsa belgilari, lotinchada esa lotin belgilari kiritiladi. Registrlar turli birikmalarda ishlatilishi mumkin, masalan, yuqorigi lotincha, pastki mscha.
Pastki-yuqorigi rejimni tanlash «Caps Lock» (Capitals Lock — bosma harflami qayd qilish) va «Shift» («Shift» — surish, almashtirish) klavishalari yordamida amalga oshiriladi. «Caps Lock» klavishasi bosh yoki kichik harflami kiritish rejimini mustahkamlaydi. Bosh harflar rejimida klavishali panelning yuqorigi o‘ng qismidagi «Caps Lock» qayd qilish lampasi yorishadi. «Shift» klavishasi klaviatura rejimini, u bosilib turgunga qadar, qarama-qarshisiga o‘zgartiradi. «Space» klavishasi belgilar qatoriga probelni — bo‘sh joyni kiritadi.