Vazirligi o‘zbekiston respublikasi axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi

' V/ ^
Simvol nomi


Bir qancha ikkilik
manzillar (S1, S2 S3 uchun)

28. 
    - rasm. a) faylni aniq replikatsiyalash; b) faylni “dangasa” replekatsiyalash; v)
    

faylni guruhli usulda replekatsiyalash.
Replikatsiyalangan fayllarda saqlanayotgan ma’lumotlarga o‘zgartirish kiritishning ikki xil algoritmi mavjud.
Birinchi algoritm “birinchi nusxani replikatsiyalash” deb ataladi. Bunda bitta server “birlamchi server”, deb qabul qilinadi. Qolgan serverlar ikkilamchi hisoblanadi. Replikatsiyalangan fayl ma’lumotlarini o‘zgartirish kerak bo‘lganida, o‘zgartirilgan fayl birlamchi serverga uzatiladi, ya’ni o‘zgartirish lokal bajariladi,


91

so‘ng o‘zgartirishlar ikkilamchi serverlarga uzatiladi.

Agar birlamchi server “raddiyat” holatiga tushib qolganligi sababli, ikkilamchi serverlarni o‘zgartirish kiritilganligi to‘g‘risida xabordor qilishga ulgurmagan bo‘lsa, kiritilgan o‘zgartirishlar doimiy xotirada saqlab qolinadi. Bunday holat yuz berganida birlamchi server kompyuterining operatsion tizimi qayta yuklanganidan so‘ng raddiyat holatida yangiliklar bo‘lgan yoki bo‘lmaganligi aniqlanadi. Bu algoritm ishlatilganida markazlashgan tizimlarga xos bo‘lgan kamchilik, ya’ni ishonchliligi nisbatan pastligi kuzatiladi.
Kamchilikni bartaraf etish uchun Gifford tomonidan taklif etilgan “ovoz berish” usulidan foydalaniladi.
N nusxa mavjud bo‘lsin, u holda o‘zgartirishlar istalgan W nusxaga kiritiladi. Nusxa saqlanayotgan serverlarda saqlanayotgan fayl nusxalarining tartib raqamlarini o‘zgarishi kuzatib boriladi. Ma’lumot nusxasi saqlanayotgan ma’lum bir serverga ma’lumotni o‘qish uchun murojaat qilinganida, unda o‘qish operatsiyasi bajarila boshlaydi, ushbu jarayonni amalga oshirishda u boshqa hoxlagan R serverlarga so‘rov bilan murojaat qiladi (R+W > N), murojaat qilingan serverlarning bo‘lmaganida bittasida oxirgi o‘zgartirilgan variant saqlanib qolg an bo‘ladi, bunda tartib raqami eng katta bo‘lgan nusxada oxirgi o‘zgartirishlar bo‘lish ehtimoli katta bo‘ladi.
Ushbu algoritmning modifikatsiyasi sifatida “solishtirilgan ovoz berish algoritmi” ishlab chiqilgan.
Aksariyat ilovalarda fayllarni “o‘qish” operatsiyasi “yozish” operatsiyasiga qaraganda ko‘proq ishlatiladi. Shuning uchun R ning qiymati W ning qiymatiga qaraganda nnisbatan tichik qilib belgilanadi, W ning qiymati esa N ga yaqin qilib belgilanadi.
Bir nechta serverlarning ishdan chiqishi sababli yozuv uchun ajratilgan kompyuterlarning kamayib ketishiga ya’ni, “kvorumning yo‘qligiga” olib keladi.
Bu muammo “solishtirilgan ovoz berish algoritmi” da har bir o‘chirilgan server uchun disksiz bo‘lgan soxta serverni yaratish orqali yechiladi.
Faylni o‘qishda soxta server ishtirok etmaydi, chunki unda fayl mavjud


92




emas, lekin soxta server yozuv uchun ajratilgan serverlar kvorumiga bog‘lanishi mumkin va hech qaerga jo‘natilmayotgan faylni yozib olishi mumkin. Hech bo‘lmaganida bitta server haqiqiy bo‘lsa, yozuv muvaffaqiyatli bo‘ladi.
Ishdan chiqqan server qayta tiklanganida, u oxirgi versiyani aniqlash uchun o‘qish “kvorum” ini olishi va odatiy operatsiyalarni bajarishi oldidan o‘ziga undan nusxa olishi kerak bo‘ladi.
Ma’lumotlarni joylashtirishning to‘rt xil taqsimlash strategiyasi mavjud:

1. 
   Markazlashgan - yagona markazlashgan ma’lumotlar ombori;
   
2. 
   Fragmentlash - har bir fragment tugunlardan birida j oylashadi;
   
3. 
   To‘liq replikatsiya - barcha ma’lumotlarning to‘liq nusxasi har bir tugunda qo‘llab quvvatlanadi;
   
4. 
   Tanlanilgan replikatsiya - yuqorida ko‘rsatilgan uchta usulning kombinatsiyasi.
   

Ularning imkoniyatlari 1.2- jadvalda keltirilgan.
Quyidagilar ma’lumotlarni replikatsiyalashning asosiy tamoyillari hisoblanadi:

• 
  muhim ma’lumotlarga foydalanuvchilar kirishini ta’minlaydigan tashkilotlar uchun replikatsiya mexanizmlaridan foydalanish amaliy ahamiyat kasb etadi va muhim hisoblanadi.
  
• 
  replikatsiyadan foydalanish samarodorlikni oshiradi: markazlashgan resurs band bo‘lganida, qayta tiklash holatida ma’lumotlarning zahira nusxalariga kirish va saqlash tizimning ishonchliligini oshirilishiga olib keladi va boshqa ko‘plab afzalliklarga ega bo‘lish imkoniyatini beradi [9,31].
  

Replikatsiyaning quyidagi turlari mavjud:

• 
  sinxron replikatsiya -ma’lumotlarni ko‘chirib oladigan barcha nusxalari dastlabki nusxalari o‘zgarishi bilan bir vaqtda yangilanadi.
  

Bu mexanizm tizimning ba’zi bir sinflari uchun zarur bo‘lishi mumkin, ya’ni ma’lumotlarning barcha nusxalari mutlaqo sinxron holatda qo‘llab quvvatlanishi mumkin (masalan: moliyaviy operatsiyalar). Kamchiligi: ma’lumotlarni sinxronizatsiyalash jarayonini kordinatsiyalash uchun zarur bo‘ladigan ko‘p sonli


93

xabarlar korporativ tarmoqda sezilarli darajada qo‘shimcha yuklamani hosil qiladi.

• 
  asinxron replikatsiya - dastlabki ma’lumotlar ombori yangilanganidan so‘ng ma’lumotlar omborini to‘liq yangilashni ko‘rib chiqadi. Ma’lumotlar mosligini qayta tiklashda kechikish bir necha soniyadan bir necha soatgacha yoki xatto bir necha kungacha davom etishi mumkin bo‘ladi. Biroq barcha nusxalarda ma’lumotlarning oxirgi ko‘rinishi sinxron holatda keltiriladi.
  
• 
  yarim sinxron replikatsiya. "Semisynchronous" replikatsiya yoki “yarim sinxron” deb ataladigan sinxron va asinxron imkoniyatlarni o‘zida taqdim etadigan replikatsiya.
  

Replekatsiya ushbu holatda aloqa kanali yoki tez ishlaydigan tizimlar foydalanilmagan holatda sinxron o‘tkaziladi. So‘ng yozib olish operatsiyasini to‘xtatishni kechiktirib, asinxron rejimga vaqtinchalik ulaydi, sinxron rejimni qayta tiklash imkoniyati mavjud bo‘lmagunga qadar asinxron rejimda replikatsiya ma’lumotlari jo‘natiladi, kechikishsiz kelib tushgan ma’lumotlarni qayta ishlash davom etadi.
Replikatsiya quyidagi holatlarda ham amalga oshirilishi mumkin.

1. 
   Faqat o‘qish uchun mo‘ljallanib, olingan rasm. Asosiy jadval bir yoki bir nechta olisdagi ma’lumotlar omboriga ko‘chirib o‘tkazilishi olingan rasm deb ataladi. Asosiy jadvalning o‘zgarishi oqibatida olingan rasmni har safar yangitdan rasmga olish orqali jadval yangilanadi; vaqti - vaqti bilan serverda rasmga olish yangilanib turadi.
   
2. 
   Olingan rasmni yangilash. Olingan rasmning analogi faqat o‘qish uchun mo‘ljallangan, bunda faqat olingan rasm ma’lumotlarini yangilashga ruxsat etiladi. Ushbu holatda olingan rasmni davriy ravishda yangilab borish olingan rasm joylashgan serverda aniqlanadi.
   
3. 
   Bir nechta yetakchi nusxalar yordamida replikatsiyalash. Bir yoki bir nechta olisdagi ma’lumotlar omborining jadvallari ko‘chirib olinadi, o‘z navbatida bu jadvallar ham yangilanishi mumkin. O‘zgarishlar to‘g‘risidagi ma’lumot har bir guruh replikatsiyalari uchun ma’lumotlar ombori administratori tomonidan o‘rnatiladi, belgilangan vaqt oralig‘ida boshqa ma’lumotlar omboriga uzatiladi.
   

94

	Ma’lum bir joyga ishorat	Ishonchlilik va ruxsat etilganlilik	Samarodorlik	Saqlash qiymati	Ma’lumotlarni uzatish xarajati
Markazlashtirilgan joylashtirish	Eng past	Eng past	Qanoatlantirmaydi	Eng past	Eng yuqori
Fragmentlashtirilgan joylashtirish	Yuqori	Tizimlar uchun yuqori, alohida elementlar uchun past	Qanoatlantiradi	Eng past	Past
To‘liq replekatsiya	Eng yuqori	Eng yuqori	O‘qish operatsiya- sini bajarishda yuqori	Eng yuqori	O‘qishda past, yangilash opera- siyasida yuqori
Tanlanilgan replekatsiya	Tizimlar uchun yuqo­ri, alohida elementlar uchun past	Tizimlar uchun yuqori, alohida elementlar uchun past	Qanoatlantiradi	O‘rtacha	Past

95

4. 
   Replikatsiya protsedurasi. Paketli protseduralar chaqirig‘i asosida bir yoki bir nechta ma’lumotlar omboriga funksiyalar ko‘chiriladi.
   
5. 
   Funksional vositalar. Taqsimlangan ma’lumotlar replikatsiyasining xizmati funksional sathda bitta ma’lumotlar omboridan ma’lumotlarni boshqa bir nechta funksiyalarni bajaradigan sinxron va asinxron ma’lumotlar omboriga ko‘chirib o‘tkazadi.
   

Replikatsiya tizimiga talablar:
Masshtablashtirish. Replikatsiya xizmati kichik va katta hajmdagi ma’lumotlarni ko‘chirib o‘tkazish samarodorligini ta’minlashi kerak.
Transformatsiyalash va qayta o‘zgartirish. Replikatsiya xizmati turli xil platformalarda ishlaydigan turli xil tizimlarda ma’lumotlarni replikatsiyalashni qo‘llab quvvatlashi kerak. Buning uchun ma’lumotlarni bir modelidan yoki mos keluvchi ma’lumotlar turini ba’zi bir ma’lumot turiga o‘zgartirish.,
Ob’ektlarni replekatsiyalash - shunchaki ma’lumotlarni emas, ob’ektlarni ko‘chirib olish imkoniyati mavjud bo‘lishi kerak. Masalan, ba’zi tizimlarda protsedurani saqlash va indeksni replikatsiyalashga ruxsat etish.
Obuna bo‘lish mexanizmlari - tizim replikatsiyaga ega boshqa bir ob’ektlarni, qabul qilib olingan ma’lumotlarga obuna bo‘lishni imtiyozli foydalanuvchilarga taqdim etadigan mexanizmni o‘z tarkibiga olish.
Initsializatsiya mexanizmi - yangi nusxani yaratadigan initsializasiyani ta’minlovchi vositalarni qo‘llash.

1.