Vazirligi nizomiy nomidagi toshkent davlat pedagogika universiteti tarix fakulteti

10

  Yana  bir  allomamiz  shunday  deb 

yozgan  edilar:  «Ma’naviyat  moddiy  hayotni  aks  ettiradi  va  jamiyatda  mavjud 

bo’lgan  ma’naviy  hodisalar  yig’indisi  sifatida  ko’zga  tashlanadi.»

11

  Bu  ta’riflarda, 

birinchidan,  ma’naviyat  yaxlit  va  mustaqil  hodisa  emas,  balki  ―ijtimoiy  sifatlar 

majmui‖,  ―ma’naviy  hodisalar  yig’indisi‖sifatida  talqin  qilinmoqda.  Ikkinchidan, 

Prezident  I.A.Karimov  ta’riflarida  ifodalangan  ―botiniy  kuch‖,  ―insonning, 

xalqning  kuch-qudrati‖  o’rniga  bizga  goh  ―insonning  ichki,  botiniy,  yashirin 

dunyosini‖,  goh  ―moddiy  hayotni‖  aks  ettiruvchi  qandaydir  passiv  ―ko’zgu‖ 

ro’para  qilinmoqda.  O’ta  cho’zilib  ketgan  ikkinchi  ta’rifda  esa  mantiq  uyoqda 

tursin,  jumla  tuzishning  oddiy  maktab  o’quvchilaridan  talab  qilinadigan  grammatik 

qoidalariga  ham  rioya  qilinmagan

12

.    Albatta,  ushbu  o’quv  qo’llanma  doirasida  

ma’naviyat  xususida  bildirilayotgan  yuqoridagi  singari  barcha  ayqash-uyqash  fikr-

mulohazalarni  batafsil  tahlil  etish  imkoni  yo’q.  Ammo  bunday  ―ta’riflar‖ 

keltirilgan  kitoblar  talabalarga  ―o’quv  qo’llanma‖  sifatida  tavsiya  qilinayotgani  va 

oliy  o’quv  yurtlarida  shular  asosida  darslar  o’tilayotilgani  nazarda  tutilsa, 

vaziyatning  qanchalik  jiddiy  ekanligi  ma’lum  bo’ladi.  Bir  jumla  bilan  bunday 

―asar‖larning  ko’pchiligida  uchraydigan  umumiy  kamchilikni  ifodalaydigan 

bo’lsak,  uni  yangi  voqelikka  oid  tushunchalarni  eski  andazalar  qolipida  talqin 

etishga  urinish  deyish  mumkin.  Masalan,  oxirgi  misoldagi  qarashning  eskichaligi 

shundaki,  muallif  «Ma’naviyat  moddiy  hayotni  aks  ettiradi»  deb,  yana  moddiyatni 

birlamchi,  ma’naviyatni  esa  passiv  (ko’zgu  singari),  ikkilamchi  hodisa  sifatida 

talqin  etmoqda

13

.  SHu  bilan  ma’naviyat  hodisasining  mustaqil  mohiyati  inkor 

etilib,  u  moddiyatga  to’liq  tobe  qilib  qo’yiladi.  Buning  oqibatida  ma’naviyatga 

yaratuvchilik  quvvatiga  ega bo’lgan alohida kuch deb qarash imkoni kesiladi.   

Xulosa qilib aytganda, ushbu sohada jiddiy nazariy tadqiqotlar o’tkazmasdan 

turib,  ola-tasir  o’quv  qo’llanmalar  yozib  tashlash  amaliyoti  talabalar  ongida  

―ma’naviyat  nima?‖  degan  savolga  tayinli  javob  shakllanishiga  to’sqinlik 

qilmoqda.  Jiddiy  nazariy  tadqiqotlar  o’tkazish  uchun  esa,    avvalo,  ajdodlarimiz 

yaratgan  milliy  ma’naviy  merosimizni  yaxshi  biladigan  olimlar  jamoasini  tuzish