|
«Bizning dinimiz аvvаlаmbоr Qur’оni Kаrimgа, uning ilоhiy оyatlаrini
tushuntirib, mа’nо-mаzmunini bizgа аyon qilib bеrаdigаn Hаdisi shаrifgа
аsоslаnаdi».
I.А. Kаrimоv
2.2. Islom mafkurasi. Islomdagi okimlar va mazxablar
.
VII
asrda Arabiston yarim orolida vujudga kelgan Islom diniy
ta‟limoti odamlarni yagona olloxga itoat etish goyasini ilgari surar ekan, ayni
paytda, arab kabilalarini birlashtirish siyosatini amalga oshirishga kirishdi.
630 yilda Arablar yagona davlatga ( xalifalik) birlashtirilgach, islom ta‟limoti
davlatning yagona mafkurasiga aylandi.
Islom mafkurasi xalifalik davlatining butun bir maksadi, ijtimoiy -
siyosiy goyalarini uzida mujassam etgan mafkura sifatida, nafakat arablar
orasida balki, butun musulmon olamida yangi tsvilizatsiyaga asos soldi.
Xalifalik davlatining barpo etilishi natijasida islom ta‟limoti Arabiston
yarim orolidan chikib, boshka mamlakatlar xududiga xam yoyildi.
Albatta, asrlar davomida uzga diniy karashlarga ega xalk vakillari
tamonidan yangi dinning kabul kilinishi oson kechmagan. Olib borilgan
mashakkatli kurashlar natijasida islom ta‟limoti yer yuzining muayyan
xududlariga tarkaldi. Islom kaergaki kirib borgan bulsa, usha yerda
markazlashgan davlat, arab alifbosi, tili va adabiyoti shakllandi.
Islom mafkurasi badaviy arab kabilalarini birlashtirib, uzga
mamlakatlar xududiga yoyilish bilan birga, zardushtiylik, nasoro , moniy,
buddaviy va kam kabi maxaliy diniy ta‟limotlarni ta‟kib ostiga oldi. Ayniksa,
zardushtiylik bilan boglik ibodatxonalar vayron etilib, ularning urniga jom‟e
masjidlar kurildi.
Islom ta‟limoti asrlar davomida shakllandi, tarakkiy etdi. Ezgu goyalar
bilan yugrilgan bu ta‟limot kuplab xalklarning diniy kadriyatlariga aylandi.
Agar uni diniy ta‟limot sifatida eng sungi va eng mukammal ta‟limot deb
karaydigan bulsak, uning bugungi kungacha odamlar xayotida va jamiyat
tarakkiyotida kanchadan – kancha ezgu amallarning ilxomchisi va
targibotchisi bulganligini anglaymiz.
Islom mafkurasining ezguligi shundaki, u avalombor insonni ukib -
urganishga, ilm vositasi bilan dunyoni anglashga chakiradi. « Kur‟on karim»
da «ilm » suzidan olingan « alima » (bilmok ) suzining 750 marotiba kayta –
kayta kelishi xam bejiz emas. Ta‟limotning markazida inson turadi. « Kur‟oni
karim » ning juda kup oyatlarida insonni aziz va mukarram kilib yaratilganligi,
unga yer va osmondagi barcha unsurlar buysundirib kuyilganligi aloxida uktirib
utilgan.
Islom mafkurasini urganish shuni kursatadiki, « Kur‟oni karim »
islomga xos bulgan barcha goyalarni, karashlarni uzida ifoda etgan eng asosiy
manba sifatida odob – axlok, ota – ona va karindosh – uruglarga xurmat,
miskinlarga muruvvat . yetim – yesirlarga xayr – saxovat, uzgalar xakkiga
xiyonat etmaslik va dustlik , birodarlik xamda uzaro xamkorlik singari ezgu
goyalar mujassamlashgan. « Kur‟on karim » poraxurlik, ugirlik va
ichkilikbozlik , kimor, zino, yolgonchilik, giybat va noxak kon tukish kabi
buzgunchi illatlarni koralaydi.
Islom ta‟limoti asosida jamiyat boshkarilgan, tinchlik, osoyishtalik va
adolat goyalari ilgari surilgan. SHariat koidalari esa jamiyatning xukukiy
asosini tashkil etgan. Amir Temur « … islom dinini yoyib», « shariatni
kuvvatladi» , « uz saltanatini shariat bilan bezadi ». Uz davlatini adolat
tamoyili asosida kurgan soxibkiron uzining islomga bulgan munosabatini
shunday bayon etgan edi : « sayidlar, ulomo, shayxlar fozillarni uzimga
yakinlashtirdim. Diniy, xukukiy, axlokiy masalalarni urtaga tashlab, kimmatli
fikrlar bildirishardi. Xalol va xaromga oid masalalarni men ulardan urgandim
».
1
Ammo tarix xotirasi shuni kursatadiki , islomning ezgu mafkurasidan ba‟zan
garazli kuchlar uzlarining buzuk maksadlari yulida xam foydalanishgan.
Okibatda musulmon kavmi urtasida uzaro ixtilof va nizolar, xatto urushlar avj
olgan, bu esa minglab begunox odamlarning umriga zomin bulgan.
1
. « Temur tuzuklari » T. 1991 y. 64 – 65 – beT
Islom ta‟limotining yoyilish jarayoni, xalifalik davlati davrida vujudga
kelgan ijtimoiy ziddiyatlar va xokimiyat uchun kurashlar davomida turli
yunalish va okimlar shakllandi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
