Vazirligi jizzax politexnika instituti

1. ZIL – MMZ – 585 – 3,5 tn.
2. ZIL – MMZ – 555 – 4,5 tn.
3. MAZ – 205 - 5 tn.
Eng tejamli o‘zi to‘kar mashina markasini tanlab, hisoblarini 7-jadvalga o‘tkazamiz, jadvalni quyidagicha hisoblab chiqamiz:
O‘zi to‘kar mashina kuzovidagi tuproqni hajmi quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:
Bu erda: Q- mashinani yuk ko‘tarish qobiliyati tn. da
 - tuproqni solishtirma og‘irligi t/m³ (1-jadvaldan).

Bir cho‘michli ekskavatorlar bilan qazish uchun tavsiya

qilinadigan mashinalar
5-jadval

№.	M A SH I N A L A R.	Ekskavator cho‘michini hajmi, m^3
		0,35 m^3gacha	0,4-0,8	1-2	3-4
1. 2.	O‘zi to‘kar mashinalarni yuk ko‘tarish qobiliyati, tn da B u l d o z e r l a r	3,5-5 D3-29ni T-74ga, D3-42ni DT-75ga	5-10 D3-8, D3-19, D3-259larni T-100ga	10-25 D3-27s va D3-28 ni T-130ga	40-60 D3-25, D3-24A, D3-9larni T-180ga

Butun hisobning yo‘lini ZIL-MMZ-585 mashinasi misolida tushun-tiramiz. 1.

2. Ekskavator cho‘michidagi tuproq hajmini V_e=0,88∙q;
V_e=0,88 ∙0,3m³=0,264 m³ deb qabul qilsa bo‘ladi,
bu erda: q=0,3m³ – ekskavator cho‘michi hajmi.

3. Mashinaga tuproq ortish uchun cho‘michlar soni

4. Qabul qilingan cho‘michlar soni – 8ta.
CHo‘michlar sonini butunlaganda mashinalar 10% oshmagan holda ortiqcha yuklangan yoki yuklanish bilan ishlashi mumkin.

5. Mashina kuzoviga ortilgan tuproqni og‘irligi tn teng

tn
O‘ZI TO‘KAR MASHINALARNI TEXNIKAVIY TAVSIFI
6-jadval

№	Ko‘rsatkichlar	ZIL-MMZ-585	ZIL-MMZ-555	MAZ-205	MAZ-03B	KrAZ-222V	KrAZ-256B	MAZ-525	BelAZ-G40
1. 2. 3. 4. 5. 6.	YUk ko‘tarish qobiliyati tn. Baza m.da (v z) Garbit o‘lcham-lari:m.da uzunligi Kengligi Balandligi Kuzov ustiga-cha bo‘lgan ba-landlik m.	3,5 4 5,97 2,29 2,18 2,0	4,5 3,3 5,55 2,39 2,32 2,0	5 3,8 6,08 2,64 2,43 2,0	7,0 3,2 5,92 2,6 2,55 2,15	10 4,73 8,19 2,65 2,76 2,30	11 4,78 8,19 2,65 2,76 2,64	25 3,56 8,22 8,22 3,67 3,3	27 3,53 7,18 3,49 3,33 3,3

6. Mashinalarni ortiqcha yuklanishi (+) yoki kam yuklanishi (-) quyidagi formula asosida foizlar(%)da hisoblanadi.

Bunda chiqqan natija 10% dan kichik bo‘lishi kerak.


 10% demak bu 10% dan kichik mashina me’yor- dan kam yuklanilgan.
7. Mashinaning ikki tarafga qatnash vaqti
bu erda: L – tuproqni transportda tashish masofasi km da, bizning loyihada L=3km ga teng.
V– topshiriq bo‘yicha mashinaning yurish tezligi - 35km/soat.
t_q =
8. Mashinaga ortish muddati
t_ort= (mashinani yuklatishga qo‘yish).
Bu erda: T_m.yu.q. – mashinani yuklash uchun qo‘yishga sarflangan vaqt.
s =2 – ilovadagi 2-jadval bo‘yicha ekskavatorlarni 1 minut ichidagi sikllar soni. CHo‘mich hajmi 0,3 m³ bo‘lgan to‘g‘ri cho‘michli ekskavatorlar uchun 1-guruh tuproqlarda transportga ortib qazishda s=2,57.

9. YUk ko‘tarish qobiliyati 5,5 dan 10 tn bo‘lgan mashinalar uchun bo‘shatish vaqti ≈ 1,6 min., 11-25 tn lik uchun – 2,4 minut.
10. Manevrlangan vaqti esa yuqoridagiga binoan
va t_m=1,4 m
O‘zi to‘kar mashinalarni tanlash
Mehnat hajmi va ish narhini aniqlash
7-jadval

T/r	O‘zi to‘kar mashinani markasi	YUk ko‘tarish qobiliyati U	Tuproqni hajm og‘irligi t/m^3 γ	O‘zi to‘kar mashina kuzovidagi tuproqni hajmi m^3 Vu.t.m.	Ekskavator cho‘michidagi tuproq hajmi m^3 V3	Mashinani to‘ldi-rishdagi cho‘michlar soni dona P1	Qabul qilingan cho‘michlar soni P	Kuzovga ortilgan tup-roqni og‘irligi, tn R	Oshirib ortish %	Kam ortish %	Sikl vaqti minutda						Mashinalar soni № dona hisob buyicha /qabul qilingan		1-mash smena narhi sm-sm		mash. smenani umumiy narhi so‘mda S=N sm-sm		mash. ishini smenalar soni t		Avtotransport ishini narhi so‘mda S.T		Mehnat hajmi mash. smenada Mx=T·N
											tk	tort	ta	tm	Sikl davomiy-ligi tpr+tp+tp+tm
ekskovator
1. 2. 3.	Zil-MMZ -585A Zil-MMZ -555 MAZ -205	3,5 4,5 5	1,3 - -	3,18 2,8 3,42	0,264 0,264 0,264	10.03 10,6 11,8	10 11 12	3.41 4,64 5,06	- 3,11 1,2	3,42 - -	12 21 21	3,41 5,68 5,06	1,6 1,6 1,6	1,25 1,25 1,25	27,36 28,53 28,94	5.02/5 6,09/6 5,74/6		23-38 23-38 29-82		187-04 140-28 178-92		16,84 16,84 16,84		3149-73 2362-31 3013-01		134,7 101 101
Draglayn
4.	Zil-MMZ -555	4,5	1,6	2,8	0,352	7,95	8	4,505	0,1	-	21	3,44	1,6	1,25	27,29	7,93/8		23,38		187-04		14,3		2677-67		114,4
200m
5.	Zil-MMZ -555	4,5	1,6	2,8	0,264	10,6	11	4,64	3,11	-	4,8	4,68	1,6	1,25	12,33	2,63/3		23-38		70-14		4,05		287-07		12,15

11. Kerak bo‘lgan o‘zi to‘kar mashinalar soni
bu erda: t_ort – ortish vaqti; t_a – ag‘darish vaqti;
t_q – qatnash vaqti; t_m – manyovr vaqti.


ta mashina deb qabul qilamiz.

Agar verguldan keyingi son 0,10-0,15 dan katta bo‘lsa, butunlashtirishni katta son tarafga o‘tkaziladi.

Masalan, ZIL-MMZ-555 uchun =6,09 chiqqan bo‘lsa, ya’ni 6,1 yoki 6,15 dan kam, bunda mashinalar sonini 6 deb qabul qilamiz.
Agar N=6,17 chiqqan bo‘lganda biz mashinalar sonini 7 deb qabul qilar edik, chunki 6 ta mashina ekskavatorni to‘liq ishlashini ta’minlay olmaydi va natijada ekskavator ishsiz turib qoladi.
12. O‘zi to‘kar mashinani 1 smenadagi ishni tannarxi S=NC_mash.sm.
Bu erda: S_mash.sm. – ilovadagi 1-jadval bo‘yicha 1mash. smenani tannarxi;
N – mashinalar soni;
S=5mash. ∙ 23,38so‘m=116,04 so‘m.
13. T – ekskavatorni transportga ishlash smenalar soni 3-jadvalda aniqlangan. 1-variantda E-302 ekskavatori transportga (3km masofaga) tuproqni ortib 16,84 smena davomida ishlaydi, tuproqni ag‘darmaga etkazadigan (taxminan 200m ga) o‘zi to‘kar mashinaga esa 4,05 smenada qaziydi.
O‘zi to‘kar mashina ishining tannarxi S=T so‘m,
116,04so‘m ∙ 16,84smena = 1968-75 so‘m
14. Mashina smenalarda belgilanadigan mehnat hajmini o‘zi to‘kar mashinalarning 1 smenadagi soni N-ni ekskavatorning ish smenalar soniga ko‘paytirish bilan aniqlanadi.
M_x=N∙T=5mash.∙16,84sm.=116 .7mash.-smena
7-jadvalda berilganlarni solishtirib yuk ko‘tarish qobiliyati 4-5 tn bo‘lgan ZIL-MMZ-555 mashinasi eng tejamli eknini aniqlaymiz. SHu mashinani keyinchalik variantlar hisobida qilamiz. ZIL-MMZ-555ning mehnat hajmini va uni ish tannarxi bo‘yicha berilganlarni 4-jadvalga kiritamiz. I va III - variantlar uchun ular bir xil bo‘ladi.
15. Tuproqni 200m masofaga transportda tashishda mashinani yurish tezligi 5-10 km/soat deb qabul qilamiz, shunda qaatnash vaqti
minutga teng bo‘ladi.
Mumkin bo‘lgan variantlarni 4-jadvaldagi texnik – iqtisodiy ko‘rsatkichlarni solishtirib eng tejamli bo‘lgan III-variantni tanlaymiz.

6ta ZIL MMZ-555 o‘zi to‘kar mashinalarning harakatlanish grafigi.

O‘ZI TO‘KAR MASHINALARNING HARAKATLANISH GRAFIGI

Grafikni tanlangan to‘g‘ri cho‘michli ekskavatorga xizmat qiladigan ZIL-MMZ-555 o‘zi to‘kar mashina uchun tuzamiz. Abssissalar o‘qida vaqtni minutlarda belgilaymiz, ordinatalar o‘qida esa ixtiyoriy masshtabda transportda tashish masofasini L=2.5km ni belgilaymiz.

Soat 8⁰⁰da ekskavator ishni boshlaydi va uni mashina zaboyiga yuklatish uchun qo‘yiladi. YUklanish vaqti t_yu=3,51 minutdan so‘ng mashina tuproqni ag‘darishga qatnash vaqti (qulaylik uchun mashina ag‘darma tomonga xarakati va u erdan qaytish vaqti bir xil hisoblanadi) ichida tashiydi. Ag‘darma joyida mashina 1,6min. da (t_a) bo‘shatiladi, so‘ng 10,5min. Da orqaga zaboyga qaytadi, u erda tm=1,25min. manevr qiladi va qayta yuklanishga turdi. SHu vaqt ichida t_q + t_a +t_m =12+1,6+1,25=14,85 minut ichida zaboyda 5ta qolgan mshina birin-ketin yuklanib jo‘nab ketishi kerak.
2 ta o‘zi to‘kar mashinani yuklatish vaqti t_or2=3.51∙2=7.02 minutga teng bo‘lishi kerak.
SHuning uchun t_or-ni tuzatma taxririni qilamiz:
14.85-7.02=7.82; 7.83:2mash.=3.95; t_or = 3.51+3.95=7.4 minut deb qabul qilamiz.
Mashina tuproqni to‘kish uchun soat (8⁰⁰+7.8+7.4) 8 dan 15,2 min. o‘tganda keladi va 1,6 minut davomida tuproqni to‘kadi, so‘ng soat (8-15,27 min+1,6 min) 8 dan 16,8min o‘tganda orqaga harakat qilishni boshlaydi. Soat 8 dan 27,37 minut o‘tganda mashina handaqga qaytadi. 1,25 minut manevr qiladi va yana yuklanishga turadi.

EKSKAVATOR QAZISH O‘RNI(ZABOY)LARINI HISOBI

To‘g‘ri cho‘michli ekskavator uchun
Ekskavatorning asosiy parametrlari YAMvaN(ENiR)dagi (E2-1-7) pasportdan ko‘chirib olinadi. E-302 uchun:

1. 
   Qirqishni (qazishni) eng katta radiusi - R_h=5,9m.
   
2. 
   Turish joyidagi qirqish radiusi – R_tur=3m
   
3. 
   To‘kish eng kata radiusi – R_to‘k.=5.4m.
   
4. 
   To‘kishning eng kata balandligi – N_to‘k.=4,3m
   
5. 
   Orqa qismini harakat radiusi – R _o.h=2,6m. (8-jadvaldan)
   

TO‘G‘RI CHO‘MICHLI EKSKAVATOR UCHUN ORQA QISMINI HARAKAT RADIUSI R_o.k. ,m da

8-jadval

Ekskavator markalari
E-302 E-304	E-504 E-505 E-505 A	E-651 E-652 E-655	E-801	E-5111A	EO-6111 EO-6112	EO-4111 EO-41110	SE-3	EKG-4
2,6	2,9	2,9	3,2	3,3	3,3	4,2	5,3	5,3

BIRINCHI QAZIB O‘TISH YO‘LI

1. Handaqga tushish yo‘li
1. Handdaqga tushish yo‘lini faqat 1-variantda tashkil qilsa bo‘ladi, handaqning yuqori qismini buldozer bilan ishlangan, III-variantda, handaqga tushish yo‘lini tik qilib bo‘lmaydi. Undan tashqari handaqga tushish yo‘lini chuqurligi h_xti – xisob bo‘yicha handaqni chuqurligini ½ qismini tashkil qilgandagina uni qilish maqsadga muvofiqligini hisobga olish kerak. SHundn ekskavator handaqga tushish yo‘lini ishlab handaqning tubiga tushadi, o‘zi to‘kar mashinalar esa handaqga tushish yo‘lidan harakat qiladi.

Bizning loyihada h_x.t.y.=H_to‘k.-( h_m.k.+0,8)
Bu erda 0,8-ehtiyot shart balandlik; h_m.k=2 m - 6 jadval bo‘yicha ZIL-MMZ-585 mashinaning kuzovini yuqorisigacha bo‘lgan balandlik
h_x.t.y.=4,3-(2+0,8)=1,5m ., ya’ni handaqga tushish yo‘li-ning chuqurligi handaqning yarim chuqurligiga teng.
2. Havfsizlik shartlari bo‘yicha mashinani nishab labidan 1m yoki undan uzoqroq masofaga qo‘yish kerak.
Ekskavatorni harakat o‘qidan o‘zi to‘kar mashinani transport yo‘li o‘qigacha masofa L=R_tuk.-0,2=5,4-0,2=5,2m.
3. O‘zi to‘kar mashinani harakat o‘qidan nishabni yuqori labigacha masofa:

bu erda: vb=4m teng, 6-jadval bo‘yicha ZIL-MMZ-585 o‘zi to‘kar mashina bazasini kengligi.
4. Ekskavator o‘qidan chap nishabning yuqori labigacha masofa:


5. Shag’al mayda tosh uchun 2.2 m chuqurlikda handaqga tushish yo‘li nishabini qilishda 1-jadval asosida m=1:0,5 bo‘ladi. a=2.2m  0, 5=1.1 ≈0,4m. u holda v _{chap nishab}= -0,4=3.2-0,4=2,8m
6. Agar R_o.k. - dan kichik bo‘lsa, mashinalarni handaqga tushish yo‘lini ikki tomonga qo‘yish mumkin. Bizning loyihada =2,55R_o.k.=2,8m., demak mashinalar faqat bir tomonga qo‘yiladi.
Handaqga tushish yo‘li o‘ng tomon usti qism kengligi

bu erda: _i.k.=1,3m – ekskavatorning 9-jadval bo‘yicha ish qadami uzunligi.
O‘ng tomon ostki qism kengligi: v_{o‘ng qism}=S-a₁=5,15-0,4=4,75m.
Handaqga tushish yo‘lini ostki kengligi v_o‘.q.+v_ch.q.=4,75+2,15=6,90m ga teng.
Ustki kengligi. +S=3+5,15=7,7m.



II. EKSKAVATORLARNI PESHONA VA YONBOSH QAZISH O‘RNI(ZABOY)LARI.
1. Kengligi me’yorda bo‘lgan qazish o‘rnida ish olib borilganda ekskavator qazish o‘rni o‘qi bo‘ylab harakat qiladi, o‘zi to‘kar mashinalar esa orqada qazish o‘rnini yon devorlariga yaqin turadi. Qazish o‘rnining maksimal kengligi
V_max=

EKSKAVATORNING ISH QADAMI KATTALIGI ( _i.k.).

9-jadval

CHo‘mich hajmi i.k., m.	0,25	0,4	0,65	1,0	1,5-1,6	2-2,5
	I. To‘g‘ri belkurakli
	1,1	1,3	1,5	1,75	2,0	2,3-2,5
i.k., m.	II. Draglayn.
	1,3	1,4	1,6	1,75	2,0	2,3-2,5

2. Qazish o‘rni(zaboy)ning ostki kengligi.

V_ost=V_max – 2mN=10-20.52.2=m.7.8

4. 
   Agar o‘zi to‘kar mashinalar handaqga tushish yo‘lini tubida harakat qilsa, qazish o‘rnini kengligi kichikroq bo‘ladi. O‘ng nishabni asosi a = 2,25m teng, chap nishabn asosi a₂=(N-h_x.t.y.) m_1, bu erda m₁ – nishabning =(N- x.t.y.) chuqurligidagi koeffitsienti.
   
5. 
   Bizning loyihada N-h_x.t.y. = 3 - 1,5 = 1,5m; m = 1:0,25
   

a₂ = 1,2  0,5 = 0.6 m
V¹ _o‘ng = V_o‘ng=


V_chap
Qazish o‘rnini pastki kengligi V₃=V_chap+V_o‘ng=2,15+2,75=4,9m ga teng.
V_o‘ng – ekskavator orqa qismi radiusi R_o.k. dan kata bo‘lishi kerak. Bizning loyihada V_o‘ng=2,75R_o.k.=2,6m.
4. Qazish o‘rnining ustki kengligi. V^/ _o‘ng= V_o‘ng+a=2,75+2,25=5m.

V^/ _chap= V_chap+a₂=2,15+0,4=2,55m.
V= V_o‘ng+ V_chap=5+2,55=7,55m.

5. Peshona yurish yo‘li o‘qidan handaqni chetigacha masofa

D=2,12+0,4+7+0,4=10,25m.

6. Handaqning qolgan 34,5-D-2,75-2,25=19,25m li qismini ekskavator yonlama yurish bilan qaziydi. Transport qazish o‘rnining chetidan ekskavator harakatiga parallel va teskari o‘tadi., bu qanotni burilish burchagini maksimal darajada kamaytirishga imkoniyat beradi.

Yonlama yurish ostki kengligi:

bu erda: R_e.t.j. – ekskavatorni turish joyidagi qirqimini optimal radiusi, m. da R_e.t.j=0,9∙R_t.j.=0,93=2,7m.
V_yo.yu.=
Bu erda: va
7. Transportni yonlama qazish o‘rniga yuklanishga to‘sqinsizlik bilan o‘tish imkoniyatini tekshirib chiqamiz:
Ekskavatorni harakat o‘qidan o‘zi to‘kar mashinalar harakati o‘qigacha bo‘lgan ( ) ekskavatorning to‘kish radiusidan (R_to‘k pasport asosida) kam bo‘lmasligi kerak.
bu erda: v_t=2,39m – 6-jadval bo‘yicha ZIL-MMZ-555 kengligi.
R_to‘k=5,4m. SHunday qilib handaq, bitta handaqga tushish yo‘li, bitta peshona qazib o‘tish yo‘li va qolgan qismini esa qazib o‘tish yo‘li bilan ishlansa bo‘ladi. 19,25:V_yonl.=19,25:5,6=4.

III. KENGAYTIRILGAN PESHONA QAZISH O‘RNI(ZABOY)

Kengaytirilgan peshona zaboyda siniq chiziq bo‘yicha siljishda transportning ishlash sharoitlari yaxshilanadi va ekskavatorning burilish burchagi kamayadi.
III – sharoitda va shuningdek I – variantda birinchi qazib o‘tish yo‘lini qo‘llab bo‘lmaganda ekskavator handaqni qazishni kengaytirilgan peshona qazish o‘rni usuli bilan boshlashi kerak.
I. Qazish o‘rni(zaboy)ning ustki kengligi: V_ust = 2v₁ -2R_tur.opt.
bu erda:


2. Qazish o‘rni(zaboy)ning ostki kengligi.

SHunday qilib, handaqni siniq chiziq bo‘yicha siljish usulida bitta kengaytirilgan peshona qazib o‘tish yo‘li bilan qazish mumkin, qolgan qismi esa 30-11,2 =18,8:5,6=4ta yonlama qazib o‘tish yo‘li bilan qaziladi.
1. Ekskavator qanotini o‘rtacha burilish burchagi.
2. Qazish o‘rni(zaboy)ning chap va o‘ng tomon og‘irlik markazlari.
3. Ekskavatorni to‘xtash joylari.
4. Ekskavator harakat o‘qlari.
5. Ekskavator.
6. O‘zi to‘kar mashina.
= ekskvatorning ish qadami ∙ ( )

B. Draglayn ekskavatori uchun ekskavatorlar qazish o‘rni(zaboy)larini hisoblash

ENiR (§E 2-1-7) bo‘yicha cho‘michli hajmi 0,35 m³ bo‘lgan E-302 draglayn ekskavatorining asosiy parametrlari.

1. 
   Qirqishni eng katta radiusi - R_k=10,1m.
   
2. 
   To‘kishni eng kata radiusi – R_tuk=8,3m.
   

1. Ekskavatorning bo‘ylama qazish o‘rni(zaboyi).

Qazish o‘rni(zaboy)ni maksimal bo‘lgan ustki kengligi

bu erda: (9-jadval bo‘yicha), V_b=3,3m ga mashinani bazasini kengligi (6-jadval bo‘yicha).
Qazib o‘tish yo‘lini ostki kengligi.
V_ost=V_ust-2Nm=15,65-22.30,5=12,7m.

2. Ekskavatorni transportga ishlashdagi yonboshlama qazish o‘rni(zaboyi).

3. Draglayn ekskavatori handaqda birinchi va oxirgi kovlab borish yo‘lini ag‘darma ishlagani uchun, zaboylarni parametrlarini aniqlaymiz.
a) Hanadaqdan ag‘darmaga ishlanadigan tuproqning hajmi – 983m³. Tuproq handaqning ikki tarafidagi 2ta ag‘darmaga joylanadi. Ag‘darmalarni biridagi tuproqning zich holdagi g‘ovak holdagisi esa
Tupoqni qiyalik tikligi 1:1 bo‘lgan uch qirralik prizma shaklidagi ag‘darma to‘plamida joylanadi.
Ag‘darmani kesim yuzasi S, uzunligi 54m bo‘lganda ni tashkil qiladi.

Ag‘darmani balandligi h bo‘lganda, asosi 2h ga teng bo‘ladi, bundan ag‘darma balandligi ag‘darma asosi a=5.2m. Ag‘darma handaq qiyaligini ustki labidan (texnika havfsizligi qoidalari bo‘yicha chetidan 1m ga uzoqroqdan)=3m uzoqlikda joylanadi. Ekskavatorni o‘qi v_chap=R_tuk.-3,3-3=8,3-6,3=2m masofada joylashadi, ya’ni qiyalikda bu mumikn emas, shuning uchun burilganda, o‘q qiyalikdan o‘ta olmasligini hisobga olish kerak. U qiyalikni boshlanishi bilan to‘g‘ri kelishi mumkin yoki handaq tarafga surilgan bo‘lishi mumkin. SHuning uchun v_chap=a=2,25m deb qabul qilamiz.

Handaqni to‘g‘ri cho‘michli ekskavator bilan qazish.
I-birinchi qazib o‘tish yo‘lining o‘qi.
II-peshona qazish o‘rni(zaboy) o‘qi
III, IV, V, VI - yonlama qazish o‘rni(zaboy)larning o‘qlari.

Handaqni ustki chetidan qiyalikni boshlanishigacha masofa bir oz kamroq, ya’ni 1m dan katta bo‘lgani uchun ruxsat etiladi

.

Handaqni ustki kengligi V_ust=v_ung+v_chap=10+2,25=12,25m bo‘ladi. handaqni ostki kengligi V_ost=V_ust-2N₁m, bu erda N₁=2,8 deb qabul qilamiz, chunki chuqurligi 3m bo‘lgan handaqda ekskavator cho‘michi to‘liq 3m balandligini ololmaydi. Ekskavatorni ololmaslik miqdor qiymatlari quyidagicha:

cho‘mich hajmi 0,25 dan 0,5m³ gacha – 0,2m; 0,65 dan 1m³ gacha – 0,3m;
1,5 dan 2m³ gacha – 0,4m
Bizning misolimizda ekskavatorni ololmaslik miqdor qimati 0,2 m ga teng N₁=2.3-0,2=2,1m.
Demak, formuladagi N₁=2,1m ga, bu ekskavatorni to‘liq olish balandligi V_ost.=12,25-2∙0,75=8m.
b) Birinchi qazib o‘tish yo‘lidagi qazilayotgan tuproqning zich holatidagi hajmi teng, ya’ni qayta to‘kish uchun ag‘darmada qoldirilishi kerak bo‘lgan tuproqning hajmidan ancha ko‘p. Bundan kelib chiqadiki ekskavator tuproqning bir qismini transportga ortish uchun qaziydi.
Ekskavator o‘zi to‘kar mashinalarga ortish imkoniyati bo‘lishi uchun handaqni uni qismini kamaytirishga to‘g‘ri keladi.
v_ung=5,65m deb qabul qilamiz, (bu bo‘ylama qazib o‘tishni maksimal mumkin bo‘lgan kengligi).
Handaqni ustki kengligi:
Handaqni ostki kengligi esa: bo‘ladi.
Birinchi qazib o‘tish yo‘lidagi tuproqning hajmi:
g‘ovak holatda,
bu erda: 1,2 – boshlang‘ich yumshatish koeffitsienti zich holatda – 977 m³, bulardan 309 m³ ini ekskavator ag‘darmaga ishlaydi va 977-315=662m³ transportga ortadi.

SHunday qilib, ekskavator handaqni bitta tor bo‘ylama qazib o‘tish bilan ishlaydi va ikkita kengligi 11m dan bo‘lgan yonlama qazib o‘tishda transportga ortish bilan ishlaydi, qolgan qismi 30-3,7-11∙2═4,35m ni esa yonlama qazib o‘tish bilan transport va ag‘darmaga ishlaydi. 4-qazib o‘tishda zich holatda tuproq hajmi V₄=4,34∙2,1∙57=519m³ ga teng.

Bulardan 519-315=204m³ ni transportga ortish bilan qaziladi.

O‘ZI TO‘KAR MASHINALAR SONINI BIRINCHI VA OXIRGI QAZIB O‘TISH UCHUN HISOBLASH.

Ekskavator birinchi va oxirgi qazib o‘tishlarda 315 m³ dan ko‘proq ag‘darma uyumga ishlaydi, qolgan tuproqni o‘zi to‘kar mashinalarga ortadi.
1 – qazib o‘tish: ag‘darma uyumga – 315 m³;
transportga – 662 m³;
CHo‘michini hajmi 0,4 m³ bo‘lgan draglayn ekskavatorda 1-qazib o‘tishga sarflaydigan vaqt (§ E2-1-7; 3-jadval, 2-j bandi).
a) transportga
b) ag‘darma uyumga
jami: 1,25+1,36=2,59 ≈2,6 mash/smenani tashkil qiladi.

Mehnat xarajatlari kalkulyasiyasi (II-variant uchun)

10-jadval

NN p/p

ENiR