Vazirligi I. A. Bakieva, X. S. Xadjaev, M. Z. Muhitdinova., Sh. Sh. Fayziyev. Mikroiqtisodiyot

Tayanch so`z va iboralar: monopoliya, sof monopoliya, tabiiy monopoliya, monopol hokimiyat, narxlar diskriminatsiyasi, monopoliyaga qarshi qonunlar.

Nazorat savollari:

1.Monopoliyaga qanday xususiyatlar xos? 2.Tabiiy monopoliya nima?

3. 
   Nima uchun monopol narx chekli xarajatdan past bo`lsa, jamiyat uchun foydali va aksincha bo`lganda esa jamiyat farovonligi uchun zarar bo`ladi?
   
4. 
   Nima uchun bir monopolistning chekli daromadi kam bo`lsada, uning narxi yaxshi bo`ladi? Talabga nisbatan bu o`zgarish qanday bo`lishini tushuntiring?
   
5. 
   Narxlar diskriminatsiyasi deganda nimani tushunasiz? Unga misollar keltiring. 6.Nima uchun hukumat firmalar o`rtasida birlashish amaliyotini tartibga solishga ahamiyat beradi? Jamiyat taraqqiyotida bu birlashishlar qanday ahamiyat kasb etadi va uning salbiy yoki ijobiy tomonlarini sanab o`ting?
   

7. 
   Chekli xarajat ta`sirida tabiiy monopolistlar tomonidan o`rnatilgan teng narxlarga doir ikkita muammoli holatni tasvirlab bering?
   
8. 
   Monopoliyaga qarshi qonunning mohiyatini tushuntiring.
   

9. BOB. MONOPOLISTIK RAQOBATLASHGAN BOZOR

Monopol hokimiyati bor firmalar foydani maksimumlashtirish maqsadida, narx va ishlab chiqarish hajmini qanday qilib belgilaydi. Shuningdek, Monopol hokimiyat sohibi bo`lish uchun firmalar sof Monopolistlar bo`lishi shart emasligini ham ko`rib chiqdik. Ko`pchilik sanoat tarmoqlarida bir necha firmalar raqo batlashadilar, ulardan har biri hech bo`lmaganda bir oz Monopol hokimiyatga ega bo`ladi, ya’ni narx darajasini nazorat qiladi va chegarali harajatlardan yuqori bo`lgan narxni o`rnatadi.

Bir qarashda, kitob bozori mukammal raqobatlashgan ko`rinadi. Kitob do`konidagi javonlarga qarasangiz, ko`plab mualliflar va ko`plab nashriyotlarning sizning e’tiboringizni tortish uchun raqobatlashayotganini korasiz. Xaridor minglab raqobatlashayotgan adabiyotlardan tanlab olisi mumkin . Bu tarmoqga har kim kirib kela olishi mumkinligi tufayli, kitobni yozgan va chop ettira olgan individ kitob biznesi bilan shug`ullanishi mumkin, ammo bu uncha foydali emas. Har bir yuqori daromad oladigan yozuvchi uchun yuzlab raqobatchilar to`gri keladi.
Boshqa bir tomondan, kitob bozori aniq Monopollashgan. Har bir kitob ajoyib bo`lib, chop etuvchilar narx qo`yishga erkinlikka egadirlar. Sotuvchilar bu bozorda uni qabul qilmasdan turib tezroq narx belgilaydilar. Haqiqatdan ham kitoblar narxi chekli harajatlardan sezilarli darajada baland. Qalin Bahromdli oddiy asar narxi, masalan, 30000 so`m atrofiga, shu vaqtning o`zida qo`shimcha kitobni nushasini chop etish qiymati 10000 so`m atrofida.
Asarlar uchun bozor na raqobatbardosh, na Monopoliya modeliga to`g`ri keladi. Aksincha u Monopolistik raqobat modeli orqali tasvirlanib, bu bo`limning mavzusidir. Biroq keyinchalik biz ko`ramizki, u Monopolistik raqobatdoshdir. Korxonalar ba’zi hollarda Monopolistik, boshqa horllarda esa raqobatdosh bo`ladi. Model nafaqat nashriyot korhonalari munosabatini, balki boshqa tovar va xismatlar bozorini ham tasvirlaydi.
Bu bobda biz sof Monopoliyadan farqlanuvchi, lekin Monopol hokimiyatga zamin yaratuvchi bozor tuzilmalarini o`rganib chiqamiz. Biz o`rganishni Monopol
hokimiyatdan boshlaymiz. Monopol raqobatli bozor mukammal raqobatli bozorga shu ma’noda o`xshaydiki, bu erda ham firmalar ko`p, yangi firmalarni bozorga kirib kelishi chegaralanmagan. Ammo u mukammal raqo batli bozordan mahsulotning tabaqalashgani bilan ajralib turadi: har bir firma alohida toifadagi yoki boshqa xildagi tovarni sotadi, u o`eining sifati, ko`rinishi, nufuzi bilan ajralib turadi, har bir firma o`z markasidagi tovarni mono Ahmad ishlab chiqaruvchisi hisoblanadi. Firma qo`lidagi Monopol hokimiyatning miqyosi uning mahsuloti boshqalarnikidan naqa dar yaxshi farqlanishiga bog`liq bo`ladi.<sup>20</sup>
Monopolistik raqobat uchun misollar ko`p. Tish pastasi, kir yuvish poroshogi, alkogolsiz ichimliklar va boshqalarni ishlab chiqarishni misol qilib ko`rsatsa bo`ladi.

1.