Вазирлиги фарғона давлат университети

2.Тикувчилик корхоналарида хавсизлик қоидалари:
«Алтератсия» - ҳужайра ва тўқималарнинг шикастланишига бўлган ўзгаришлари.
«Екссудатсия» - суюқлик ва қон ҳужайраларининг томирлардан чиқиши.
«Пролефератсия» ҳужайраларнинг кўпайиши ва тўқималарнинг ўсиши.
Одам териси эпителиал қават, ўрта қават – терининг ўзи ва тери ости ёғ қавати деб юритиладиган учта қаватдан иборат. Ишлаб чиқаришда бахтсиз ҳодиса рўй берса, бу ҳар хил травмаларга (шикастлар) сабаб бўлиши мумкин. Ташкилий сабаблар ишлаб чиқариш ҳусусиятига боғлиқ бўлиб, бу – хавфсизлик техникаси қоидаларининг бузилиши, зарур даражада малака йўқлиги, етарлича йўл – йўриқлар кўрсатилмаслиги, асбоб ускуналарнинг бузуқлиги кабилар бўлади. Ишлаб чиқариш травматизмига одамнинг ўзи чарчаганлиги, хавфизлик техникаси талабларига риоя қилмаганлиги ҳам сабаб бўлиши мумкин.
Бахтсиз ходиса (жароҳатланиш, куйиш, электр токидан шикастланиш) рўй берганда киши ҳаётини сақлаб қолиш ва ёмон асорат қолдирмаслик учун медитсина ходими етиб келгунча биринчи ёрдам кўрсатилади.
Жароҳатланиш – тўқималарнинг шикастланишидан иборат бўлади. Жароҳатнинг хавфли томони унга микроб тушушидир. Микроблар йиринг пайдо қилади.
Куйиш – юқори температура, химиявий моддалар, электр токи ва радиактив нурлардан тўқималарнинг шикастланишидан иборат.
Мисол тариқасида қуйидаги ташкилот ҳақида информатсия келтирамиз.
Ўтган асрнинг ўттизинчи йилларида «ТУРВО» деб номланган корхона, ҳарбий округнинг буюмлар таъмирлаш бўйича устахоналари асосида ташкил қилинган. 1987 йилда бу устахоналар «ТУРВО» нинг буюмлар таъмирлаш бўйича «Тошкент шаҳри комбинати» деб номланган.
1997 йил 6 январда Ўрта Осиё Мудофа Вазирлигининг буйруғи асосида МРИР « буюмлар тикиш ва таъмирлаш» корхонаси ташкил топган. Корхонанинг асосий вазифаси ҳарбий кучларга буюмлар тикиш ва таъмирлашдир.
Буюмлар қуйидагилардир: турли хил жилетлар, кўрпа-тўшак, чойшаблар, спорт кийимлари, госпитал кийимлари, чехоллар, бронжилетни таъмирлаш, пахтали тўшаклар, ёстиқлар, аскарлар кийими, палаткани таъмирлаш, йўл халталари, рўмолчалар ва бошқалар.
Корхонада умумий ишчилар сони 74 кишини ташкил этади, улардан ишбай ишчилар 56 киши, вақтбай ишчилар 9 кишидан иборат.
Корхоналарнинг майдонида қуйидаги бино ва иншоатлар жойлашган:
- бичиш сехи;
- тикиш сехи;
- маъмурий бино ва бошқа иншоатлар.
Ишлаб чиқариш сехлари қуйидаги асбоб-ускуналар билан жиҳозланган:
- тикиш машиналари: 1022 синф, 322 синф. 1988-1999 йилларда қўлланилган;
- бичиш жиҳозлари: эЗМ-3, РС-1000 - 1970-1980 йилларда ишлаб чиқилган.
- тола титиш станоклари ва кашта тикиш машиналари.
Ҳозирги вақтда тўқимачилик маҳсулотларига талаб ошиб бораётганлиги сабабли МРИР базасида тўқимачилик ишлаб чиқаришда ишлаб чиқариши мумкин бўган кўйлакли мато, бўз, брезент маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ташкил қилиш зарурияти тузилди. Корхонани замон талабларга жавоб берадиган янги технологик машиналар ва тўқув жиҳозлари билан жиҳозлаш учун ишлаб чиқариш биноларини реконструксия қилиш ишлари режалаштирилган.
Корхонада ишлаб чиқариладиган маҳсулотларнинг турлари ҳилма-хил бўлиб, ўз навбатида ҳар хил технологиялардан фойдаланишни тақозо қилади. Бундай шароитда ишчиларнинг меҳнат унумдорлигини юқори даражада ўстириш ўта мураккаб бўлиб, лекин корхонада аниқ чора-тадбирлар ўтказиш асосида меҳнат унумдорлигини ўсишига эришилмоқда.
МПУП корхонасининг меҳнат унумдорлиги ва унинг ўзгаришларига таъсир кўрсатувчи омилларнинг таҳлили келтирилган:
Жадвалдаги маълумотлардан кўриниб турибдики, ҳисобот йилда товар маҳсулоти бўйича битта ходимга тўғри келувчи ҳақиқатдаги ўртача йиллик иш унуми 2008 йилга нисбатан 615,6 минг сўмга ортган. Шунингдек, бир ишчига тўғри келувчи ўртача йиллик, кунлик ва соатлик иш унумларининг ўсиш суръатлари мутаносиб равишда 838,4; 1940,6; 259,3; сўмга ўзгарган.
Маълумки маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини ходимлар сонини кўпайтириш йўли билан ёки ҳар бир ходимнинг меҳнат унумдорлигини ошириш орқали ўстириш мумкин. Ҳозирги шароитда уларнинг иккаласи ҳам ҳал қилувчи йўлдир, зеро ишловчиларнинг сонини кўпайтириш имконияти ғоят чекланган.
Демак, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмига икки омил таъсир кўрсатади:
• Ходимлар сонининг ўзгариши;
Иккинчи омилнинг таъсирини ҳисоблаш учун бир ишловчига тўғри келадиган ўртача иш унумида бўлган фарқ жорий йилдаги ишловчиларнинг ҳақиқатдаги сонига кўпайтириш орқали аниқланади. Жорий йилда бир ишчига тўғри келадиган меҳнат унумдорлиги 768,06 минг сўмга камайган бўлиб, уни ошириш йўллари битирув малака ишининг кейинги бўлимларида таҳлил қилинган. Ишлаб чиқариш жараёни ва уни вақт оралиғида ташкил этиш. Ишлаб чиқариш жараёни тавсифи. Ишлаб чиқариш жараёни корхонанинг муракаб ва куп қиррали фаолдияти асосида ташкил топган булиб, унинг асосийс вазифаси дастлабки хом-ашёни тайёр маҳсулотга айлантиришдир. Шахс ишлаб чиқариш жараёнида меҳнат воситалари ( машиналар, мосламалар ва бошқалар) ёрдамида меҳнат предметлари шаклини узгартиради ва натижада тайёр маҳсулот яратилади. Ишлаб чиқариш элементларига меҳнат предмети, меҳнат ва меҳнат воситалари киради.
Меҳнат предмети – маҳсулот ишлаб чиқариш мақсадида кишиларнинг меҳнат воситалари ёрдамида ишлаб чиқариш жараёнида таъсир қиладиган хом – ашё ва шу кабилардир. Меҳнат бу кишиларнинг турли хил фаолиятларида меҳнат воситалари ёрдамида меҳнат предметларининг шакли ва мазмунини узгартиришда руй берадиган жараёндир. Меҳнат воситаси – киши томонидан меҳнат предмедларига таъсир қилишда ёрдам берадиган ишчи ва куч машиналари, приборлар, мосламалар, назорат қилувчи асбоб-ускуналар ва шу кабилардир. Ишлаб чиқариш жараёни пахта тозалаш саноатида икки поғонадан иборат. Биринчи поғонада пахта хом-ашёсини қабул қилиш, сақлаш, уни асосий ишлаб чиқаришга етказиб беришни уз ичига олса, иккинчи поғона - қайта ишлаш поғонасида хом ашё кетма-кет қайта ишлаш жараёнларидан утиб, тайёр маҳсулотга айланади. Меҳнат самарадорлиги ва иш сифати корхонанинг корхонанинг техник жиҳатидан қуролланганлик даражасига ва меҳнат шароитига боғлиқдир. Асосий ишлаб чиқаришнинг барча элементлари доимо ривожланишда булади. Пахта хом-ашёсининг сифат курсатгичлари, турим тури, ҳаттоки асбоб ускуналар таркиби эзгариб туради.
Ишлаб чиқариш жараёнларининг турланиши. Ишлаб чиқаришни ташкил этишда функсионал, макон ва замондаги булакларга ажратиш фарқланади. Ишлаб чиқаришнинг ташкил қилишнинг функсионал элементли булаги ишлаб чиқаришнинг бир бутун жараёнида техника, технология, меҳнат предмети ва меҳнат узининг ҳам тартиблаштирилишини назарда тутади. Алоҳида ишлаб чиқариш жараёнларининг (қуритиш, тозалаш ва ҳокозо) узаро бирлашиши ишлаб чиқаришнинг макон ва замонда ташкил этилишини таъминлайди. Тайёр маҳсулотни ишлаб чиқариш куплаб алоҳида жараёнлар йиғиндисидан иборатдир. Умуман ишлаб чиқариш асосий, ёрдамчи ва хизмат курсатувчи кабиларга булинади. Асосий ишлаб чиқариш жараёнида қайта ишлов берилиши натижасида хом ашёнинг геометрик андозалари, улчовлари ва физикавий хусусиятлари узгаради ва у тайёр маҳсулотга айланади. Пахта тозалаш корхоналарида бундай жараёнларга пахта хом ашёсини қуритиш ва тозалаш, жинлаш ва линтерлаш, тола, момиқ ва чигитни тозалаш, преслашлар киради.
Хом ашёнинг тайёр маҳсулотга айланишида узлуксиз ишлаб чиқаришни таъминлашда зарурий имконият яратидиган жараён - жараёндир. Пахта тозалаш корхоналарида ёрдамчи жараёнларга қуйидагилар киради, асбоб ускуналарни таъмирлаш,жин ва линтер ускуналаридаги аррани алмаштириш, электроенергия ва мойлаш материаллари билан таъминлаш. Хизмат курсатувчи жараёнлар – ҳам асосий ҳам ёрдамчи жараёнларга хизмат курсатувчи жараёндир. Ҳар қандай ишлаб чиқариш жараёнлари операсиялардан ташкил топган булиб, иш жойлари булишлигини талаб этади. Технология қисмининг асосий жараёни операсиядир.