Vazirligi denov tadbirkorlik pedagogika instituti

Moliyaviy hisobot to’g’risida tushuncha, uning mohiyati va ahamiyati

Bozor munosabatlari sharoitida korxonani samarali boshqarish uning xo’jalik faoliyati, mablag’laridan foydalanish, ularni tashkil etish manbalari to’g’risidagi iqtisodiy axborotlarni tezkorlik bilan olish va foydalanishni talab qiladi.

Bu boshqaruv xodimlaridan moliyaviy hisobotni o’qiy olish, ya’ni hisobot har bir moddasining iqtisodiy mohiyatini tushunish, uning korxona faoliyatidagi rolini baholash usullarini, balans va hisobotning boshqa shakllari moddalari bilan aloqasini, u yoki bu modda bo’yicha summalar o’zgarishi tavsifini va ushbu o’zgarishlar ahamiyatini baholash mahoratini bilishni talab etadi.

Moliyaviy hisobot moddalaridan foydalanib, korxona to’g’risida ma’lumot olish, uning moliyaviy ahvoli va bozor faolligini tahlil qilish mumkin.

Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi ma’lumotlari, aniqrog’i moliyaviy hisob ma’lumotlari asosida tuziladi.

Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxonaning moliyaviy ahvoli to’g’risidagi axborotlar tashqi foydalanuvchilar uchun alohida ahamiyatga ega. Chunki ularni xo’jalik yurituvchi su’yektga o’z mablag’larini sarflash maqsadga muvofiqligini aniqlash o’ta ahamiyatli hisoblanadi. Korxonaning moliyaviy hisoboti uning moliyaviy holatini (xarajatini qoplay olishini) yaqqol ko’rsatadi.

Хo’jalik yurituvchi su’yektlarda buxgalteriya hisobini yuritishdan ko’zlangan asosiy maqsad uning faoliyati to’g’risidagi ma’lumotlarni yig’ish va umumlashtirish asosida uning rahbariyati hamda manfaatdor yuridik va jismoniy shaxslar uchun zarur ma’lumotlar to’plamini vujudga keltirishdan iboratdir.

Хo’jalik yurituvchi su’yekt rahbariyati uchun zarur ma’lumotlar uning hisob yuritish siyosatida belgilangan ichki hisobot shakllari, boshqaruv apparati talablaridan kelib chiqib o’rnatilgan boshqa hisobot shakllari, shuningdek, tezkor va statistik hisobot shakllari orqali uzatiladi.

Хo’jalik yurituvchi su’yekt faoliyatidan manfaatdor bo’lgan yuridik va jismoniy shaxslarning ma’lumotlarga bo’lgan talab va ehtiyojlari moliyaviy hisobot orqali qondiriladi. Agar xo’jalik yurituvchi su’yekt rahbariyati uchun zarur ma’lumotlar ular belgilagan va talab qilgan sanaga tayyorlansa hamda uzatilsa, moliyaviy hisobot moliya vazirligi belgilagan sanalarga tuziladi hamda taqdim qilinadi. Moliyaviy hisobot ko’rsatkichlaridan xo’jalik yurituvchi su’yekt rahbariyati ham o’z faoliyatida keng foydalanadi. Ammo uning ma’lumotlari asosan tashqi foydalanuvchilarning talab va ehtiyojlarini qondirish uchun mo’ljallangan. Moliyaviy hisobot ko’rsatkichlari qat’iy belgilangan va unga o’zgartirishlar kiritish mumkin emas.

Moliyaviy hisobotda xo’jalik yurituvchi su’yekt faoliyatining asosiy ko’rsatkichlari umumiy qabul qilingan va qat’iy qabul qilingan qoidalar hamda tartiblar asosida tuziladi. Moliyaviy hisobot xalqaro talablar asosida tuzilganda umumiy qabul qilingan qoidalar va tartiblar qo’llaniladi. Har bir mamlakatda moliyaviy hisobotni tuzish tartib va qoidalari belgilanadi. Agar mamlakatda moliyaviy hisobotni tuzish moliyaviy hisobotning xalqaro standartlari asosida amalga oshirilishi belgilansa, unda ushbu standartlar talablari va uning qoidalariga muvofiq tuziladi.

Umuman moliyaviy hisobot su’yekt faoliyatining oynasi hisoblanadi. Uning ma’lumotlari asosida su’yekt faoliyatiga baho beriladi va xulosa qilinadi. Moliyaviy hisobotda su’yektning aktivlari, majburiyati, kapitali, daromadlari, xarajatlari, foydasi (zarari) va boshqa iqtisodiy ko’rsatkichlari o’z aksini topadi.

Iqtisodiy adabiyotlarda 1990 yilgacha moliyaviy hisobot tushunchasi emas, balki hisobot tushunchasi keng qo’llanilgan. Moliyaviy hisobot tushunchasi hisobot tushunchasidan farq qiladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, moliyaviy hisobot moliyaviy buxgalteriya hisobi, aniqrog’i moliyaviy hisob ma’lumotlari asosida tuziladi. Hisobot esa buxgalteriya hisobi va boshqa hisob (statistik, tezkor) ma’lumotlari asosida tuziladi.

1.1.1-jadval