Вазирлиги қарши давлат университети

 
Мунозара учун саволлар: 
1. Таржима сўзининг маъноси нимани англатади? 
2. Таржима назарияси нимани ўрганади? 
3. Таржима назариясининг объектини нима ташкил этади? 

---

10 
4. Таржима назариясининг предмети нима? 
5. Таржимашунослик фанининг мақсад ва вазифалари нималардан иборат? 
5. Қайси жиҳатлар таржимашуносликни мустақил фан сифатида тадқиқ 
этишга имкон беради? 
6. Таржимашунослик фани қандай фанлар билан ўзаро алоқада? 
8. Таржима неча турга бўлинади? 
9. Таржима турларининг асосий фарқларини изоҳланг.
10.Таржимон фаолиятининг асосини ташкил этувчи қисмлар нималардан
иборат? 
11. Таржима билан шуғулланиш учун лингвистик билимнинг ўзи кифоя
қиладими? 
 
2 - МАЪРУЗА.
Таржима турлари. Таржиманинг тилшунослик билан боғлиқ жиҳатлари.
РЕЖА:
1.
Таржиманинг тилшунослик билан боғлиқ жиҳатлари.
 
2.
Таржима турлари. 
3.Таржималарнинг турланиш параметрлари
Таржима жараёни, юқорида бир неча марта қайд этилганидек, бир тилдаги 
матнни иккинчи бир тилга ўгиришдир. Демак, ана шу жараённи тилшунослик 
нуқтаи назаридан таржима жараёни деб аташ мумкин. Шунингдек, таржимани 
трансформацияларнинг ўзига хос бир тури деб аташ ҳам мумкин. Бошқача 
айтганда, таржима назарияси тиллараро трансформацияларга, яъни таржима
жараёнига бўлган илмий карашларнинг ўрганилиши, ёритилиши саналса, 
яратилган таржима намуналари унинг тадқиқот объекти сифатида хизмат килади.
Таржимашуносликнинг 4 асосий жабҳаси (аспектлари) бор: 
1) таржимашуносликка кириш;
2) таржима тарихи;
3) таржима назарияси; 
4) таржима танқиди.
Бу аспектлар таржимашуносликнинг ўзига хос йўналишлари бўлиб, ҳар бири 
бугунги кунда алоҳида фан сифатида ўрганилади. Таржимашунослик фан 
сифатида, Л.С.Бархударов фикрига кўра, қуйидагиларни ўз ичига олади: 
1) қиёсий метод (чунки таржима икки тилни қиёслаш асосида амалга 
оширилади); 
2) таркибий қисмларга ажратиш (componential method) ёки семаларга ажратиб 
таҳлил қилиш методи (componential method semes); 
3) трансформация методи (икки тил турлари ва воситаларига хос 
хусусиятларни аниқлаб, натижаларни таҳлил қилувчи метод). Лексик, грамматик 
трансформациялар); 

---

11 
4) статистик таҳлил методи;
5) оппозицияли (қарама-қарши қўйиб таҳлил қилиш) метод (boy-boys, came-
did not come).
Ушбу методлардан ташқари таржима усуллари ҳам мавжуд бўлиб, улар 
қуйидагиларни ўз ичига олади: 
1) маълумотларни қисқа ва лўнда қилиб ёзиб олиш (керакли жойларини қисқа 
қайд этиш) ва уларга таяниб ўгириш усули (масалан, оғзаки таржимада); 
2) таржимада асл нусха материалини маъноли бўлакларга ажратиб ўгириш 
усули (барча таржима турларида); 
3) матнни лексик, грамматик трансформациялар орқали ўгириш усуллари: 
а) оғзаки трансформациялар орқали ўгириш усули; 
б) ёзма трансформациялар орқали ўгириш усули; 
в) оғзаки-ёзма трансформациялар орқали ўгириш усули; 
г) антонимик воситалар орқали ўгириш усули; 
д) синонимик воситалар орқали ўгириш усули; 
е) транскрипция орқали ўгириш усули; 
ё) транслитерация орқали ўгириш усули; 
ж) калька орқали ўгириш усули; 
з) компенсация усули; 
и) умумлаштириш усули; 
й) конкретлаштириш усули; 
к) ихчамлаштириш усули; 
Таржималарнинг турланиши қуйидаги параметрлар (ўлчовлар) асосида 
намоён бўлади: 
1.Таржима қилинаётган тилнинг ва асл нусханинг ўзаро боғлиқлигига қараб. 
2.Таржимонлик фаолияти билан шуғулланувчи субъектнинг таржима 
қилинаётган матнни муаллифига муносабати ва таржима характерига қараб. 
3.Таржима қилинаётган матнни таржимавий парчаланишига қараб. 
4.Таржима матни ва оригинал матннинг тақдимот турига қараб. 
5. Таржима характери ва сифатига қараб. 
6. Таржима қилинаётган материалнинг жанрига қараб. 
7.Таржиманинг тўлиқлиги ва асл нусханинг маъноси узатилишига қараб. 
8. Таржиманинг асосий функцияларига ( вазифаларига ) қараб. 
9. Асл нусханинг бирламчилигига қараб. 
Таржиманинг юқорида баён этилган турларини алоҳида-алоҳида тарзда 
кўриб чиқамиз.