Vaxobov h, mirzamahmudov o. T

 
SAVOL VA TOPSHIRIQLAR 
1.Kuzatish deganda nimani tushunasiz? 
2.Tajriba deganda nimani tushunasiz? 
3.Kuzatish qaerlarda olib boriladi? 
4.Geografik kuzatishlar qanday guruhlarga bo’linadi? 
5.Astronomik kuzatishlar nimalardan iborat? 
6.Meteorologik kuzatishlar qanday qismlardan iborat? 
7.Ob-havoni kuzatish qanday qismlardan iborat? 
8.Fenologiya deganda nimani tushunasiz? 
9.Fenologiya fani qanday qismlarga bo’linadi? 
10.Ekologik fenologiya nimani o’rganadi? 
11.Geografik voqea va xodisalarni kuzatish muddatlari qanday bo’ladi? 
12.Geografik kuzatish ko’nikmalarini shakllantirish qanday talablarga javob 
berishi zarur? 
13.Kuzatish davomida o’quvchilarni mustaqilligini oshirish tartibini so’zlab 
bering. 
14.Qanday voqea va xodisalarni tajribada ko’rish mumkin? 
15.Geografiya o’kitish metodikasida qanday tajribalar o’tkaziladi? 
16.Litosfera mavzusida qanday tajribalar o’tkaziladi 
17.Gidrosfera mavzusini qaysi qismlarini tajriba usulida o’tish mumkin? 
18. Atmosferani o’rganayotganda qaysi mavzularni tajriba metodi yordamida 
o’rganish mumkin? 

---

7-BOB. GEOGRAFIYA TA’LIMIDA KARTOGRAFIK 
TEXNOLOGIYALARDAN FOYDALANISH 
Kartalar geografiya ta’limida asosiy o’qitish vositalari bo’lib hisob-
lanadi. Geografik kartalardan o’qitishning barcha shakillarida foydalanish 
mumkin; dars berishda, amaliy ishlarda, mustaqil ishlarda, bilimlarni 
baholashda va x.k. 
 
7.1.Umumiy kartografik tushunchalar. Shartli belgilar va ularni 
o’qish. 
Geografik kartalarda turli – tuman voqea va hodisalar tasvirlangani 
uchun, ular juda xilma-xil bo’ladi. Kartografiyada quyidagi tushunchalar 
uchraydi: 
Tarx (plan)- joyning yirik miqyosda (5000va undan kattaroq) tuzilgan 
chizmasidir. Chizmada maydoni uncha katta bo’lmagan kichik-kichik 
joylar tasvirlanadi. 
Karta
- Yer yuzasini kichraytirilib va umumlashtirilib shartli belgilar 
bilan tekislikka tushurilgan tasviridir. Ularda tabiiy va iqtisodiy- ijtimoiy 
voqea va xodisalar tasvirlanadi. 
Aerofotosurat-
tayyora va boshqa o’zi uchar asboblar yordamida 
olingag Yer yuzasini yoki uning bir qismining tasviridir. Ular orqali 
joyning tuzulishi, relefi, o’simlik qoplami, yo’llari, qishloqlar, jihozlar va 
korxonalarning joylanishi aniqlanadi. 
Kosmosurat-
Yerning va boshqa sayyoralarning kosmik kemalari 
yordamida olingan tasvirdir. Ular fanning va halq ho’jaligining turli 
sohalarda keng qo’llaniladi. Har bir tarx, karta va kosmo va aerosurat 
ma’lum bir miqyosda tuzuladi. 
Miqyos
- bu kartadagi chiziqning uzunligini Yer yuzasidagi shu 
chiziqqa mos keladigan haqiqiy uzunlikka nisbatdir. U kartadagi tasvir 
necha marta kichraytirilganini ko’rsatadi. Masalan, kartada daryoning 
uzunligi 1sm , haqiqiy uzunligi 10 km, yoki 1 000000 sm. Demak haritaning 
miqyosi 1: 1 000000 . Miqyoslar sonli, chiziqli va so’zli bo’ladi. Sonli miqyos 
kasrdan iborat, uning surati 1- ga teng, maxraji esa kartada tasvir necha 
marta kichraytirilganni ko’rsatadigan son bo’ladi. Masalan, 1: 1 000 yoki 
1000
1
bu tasvirni ming marta kichraytirilganligini ko’rsatadi. Chiziqli 
miqyos - bu teng bo’laklarga bo’lingan to’g’ri chiziqdir. Har bir bo’lak 

---

qancha masofaga tengligi uning ustiga yozib qo’yiladi. So’zli miqyos
kartadagi 1sm masofa haqiqatda qanchaga tengligini ko’rsatadi. Masalan 
1sm 10km ga teng.