Vatandosh last indd

- Amerikaga birinchi o‘zbeklar qachon 

kirib kelgan? 

- 1917-yili AQSh Kongressi immigratsiya 

to‘g‘risida birinchi qonunni chiqaradi. Mazkur 

qonunga muvofi q, osiyoliklarga umuman kvota 

ayratilmaydi. Faqat ramziy ma’noda Xitoy va 

Usmonli imperiyasidan (Turkiya) 3-4 oilaning 

kirishiga ruxsat berilgan, xolos. O‘zbeklar 

Amerikaga I Jahon urushidan keyin kirib kela 

boshladilar. Shunday o‘zbeklardan biri rus xotini 

orqasidan (oila a’zosi sifatida) Kaliforniyaga 

kelib qolgan. Lekin u turkistonlik sifatida emas, 

rus xotini qaramog‘idagi shaxs o‘laroq bu yerga 

kelgan. U o‘zi yakka holda kela olmas edi, 

chunki Turkiston umuman kvotaga (ro‘yxatga) 

kiritilmagan o‘lka hisoblangan. U kishi ancha 

yil Kaliforniyada yashadi va bundan 15 yil avval 

vafot etdi. 

II Jahon urushi va undan keyin AQShga 

kelib qolgan 9 ta turkistonlik bo‘lgan, ularning 

orasida ko‘pchiligi o‘zbeklar. Ulardan yettitasi Nyu 

York shahrida va ikkitasi Pensilvaniya shtatida 

yashaganlar. Ularning ham xotinlari rus, latish, 

ukrain va boshqa Yevropa millatiga mansub 

bo‘lganidan rafi qalari soyasida Amerikaga kirib 

kelishgan. Ma’lumki, 1945 yildan keyin G‘arbiy 

Germaniyada xalqaro siyosiy tashkilot ABN 

(Antibolshevik Block Nations –bolshevizmga 

qarshi millatlar birlik bloki) siyosiy tashkiloti, 

undan keyin nosiyosiy INKOPOR (International 

Committee for Political Refugees - Ikkinch 

Jahon urushidan so‘ng G‘arbiy Germaniyaning 

Bavariya hududida tashkil qilingan  siyosiy 

qochoqlarning baynalmilal ijtimoiy tashkiloti) 

tashkilotining tuzilishida turkistonlik muhojirlar 

Vali Qayumxon, Boymirza Hayit, Ro‘zi Nazar, 

Ergash Shermat, Husayn Ikrom va boshqalar faol 

ishtirok etdilar va ularning faoliyatini yurgizishda 

o‘z hissalarini qo‘shishdi. Aynan ana shu 

faollarning sa’y-harakatlari tufayli 1951 yilning 

dekabrida Kongress turkistonliklarni AQShga 

kiritish bo‘yicha maxsus rezolyutsiya chiqaradi. 

Unga ko‘ra, har yili O‘zbekiston, Qozog‘iston, 

Qirg‘iziston, Tojikiston va Turkmanistondan 

15 oilaga AQShga ko‘chib kelishiga ruxsat 

beriladigan bo‘ldi.