Вариантлар жадвали

mR
I
z

; 
burchak tezligining o„zgarishi 

=

2
-

1
ni oxirgi n
2
va boshlang„ich n
1
aylanish chastotalari orqali ifodalaymiz, unda 

=2

p munosabatdan 
foydalanamiz:

---

75 
)
(
2
2
2
1
2
1
2
1
2
n
n
n
n













I
z
va 

ifodalarini (4) formulaga qo„yib, quyidagiga
t
n
n
mR
M
z



)
(
4
2
2

(5) 
(5) formulaga kiruvchi fizik kattaliklarning qiymatlarini SI sistemasida 
yozamiz va hisoblaymiz. 
t=50 kg; R=0,2 m; p=480 min
-1
=8 s
-1
; 
p
2
=0;

t =50s 
м
Н
м
Н
М









1
50
)
8
0
(
)
2
,
0
(
50
14
,
3
2
Minus ishorasi ishqalanish kuch momenti maxovikning tormozlovchi 
ta‟sirini ko„rsatadi. 
5-misol. 
Massasi 0,01 kg bo„lgan zarracha garmonik tebranma harakat qiladi. 
Tebranish davri T=2 s. Tebranayotgan zarrachaning to„la energiyasi 0,1 MJ 
ga teng. Tebranish amplitudasi A va zarrachaga ta‟sir qiluvchi eng katta kuch 
F
max
aniqlansin.
Yechilishi: Tebranishning amplitudasini aniqlash uchun zarrachaning 
to„la energiyasini ifodasidan foydalanamiz. 
2
2
2
1
А
т
Е


Е


2

ekanligini e‟tiborga olib, amplituda uchun quyidagiga ega bo„lamiz. 
т
Е
Т
А
2
2


, (1) 
Son qiymatlarini qo„yib, hisoblaymiz. 
4
4
10
10
2
14
,
3
2
2





А
m=0,045 m =45 mm. 
Zarracha garmonik tebranma harakt qilganligi sababli unga kvazi 
elastik kuch ta‟sir qiladi: 
F=-kx
bunda, 
k
-kvazielastik kuch koeffitsiyenti; 
x
-
tebranayotgan zarrachaning siljishi. Zarracha maksimal siljiganda unga 
maksimal kuch ta‟sir qiladi. Maksimal siljish x
max
amplituda A ga teng 
bo„ladi, ya‟ni: 
F
max
=kA
(2)
 
k
- koeffitsiyentni tebranish davri orqali ifodalasak: 

---

76 
2
2
2
4
Т
m
т
k




(3) 
(2) tenglamaga (3) va (1) formulalarni qo„llab, qisqartirishlardan keyin 
quyidagiga ega bo„lamiz. 
тЕ
Т
F
мах
2
2


Son qiymatlarini qo„yib, hisoblaymiz. 
4
2
10
10
2
2
14
,
3
2






мах
F
N=4,44 mN 
6-misol. 
Sig„imi 
V
=25 litr bo„lgan ballon vodorod bilan to„ldirilgan. 
Vodorodning temperaturasi T=290 K. Vodorodning bir qismi sarflanganda 
ballondagi bosim 

R=0,4 
M Pa
kamaydi. Sarflangan vodorodning massasi 
aniqlansin. 
Yechilishi: Bu masalani yechish uchun ideal gaz holatlari uchun 
alohida-alohida yozamiz.