Vaonolins t n ‘vasaiivs 'V'Q ‘лзаун. Ог ~S'N 0 ‘zbekist0n respublikasi oliy va

monadalar
(grek- 
cha monos — yakka) deb atagan. Borliq asosini tashkil etuvchi birliklar 
sifatida monadalar antik psixologlarning «arxe»lari bilan o‘xshash. Bi­
roq G.V. Leybnits ideal substansiya sifatida psixik faolliklar jarayoni- 
ni aks ettiruvchi ruhni e’tirof etadi. G.V. Leybnits o‘zining asarlarida, 
jumladan, «Monadologiya» (1714) asarida monadalaming asosiy xusu- 
siyatlari idrok va faollik deydi. Leybnits qarashlarida ruh ham monada, 
u aniq idrok va xotira bilan ajralib turadi deydi. Inson ruhi - monada 
appertsepsiya xususiyatiga ega, ya’ni u anglash va o‘zini anglash qobi- 
liyatiga ega va monadalaming yuqori ko‘rsatkichini egallaydi.

---

Ingliz filosofi Dj. B erkli (1689—1753) va uning izdoshlari Lokkning 
ikkilam chi sifatlar haqidagi ta ’lim otini haddan oshirib yubordilar. U lar­
ning ta ’lim otiga binoan, bizning ham m a sezgilarim iz sub’ektiv bo‘lib, 
ongim iz tom onidan yaratilgandir.
Tajriba psixologiyasining paydo bo‘lishi bilan avvalgi ratsionalis­
tik psixologiya darhol o ‘z kuchni y o ‘qotm adi. Ratsionalistik psixolo­
giya 0 ‘rta asr ideyalari ham da ratsionalistik m etod haqidagi Dekart 
ta ’lim otining ta ’sirida ruh haqidagi ta ’lim ot sifatida, em pirik psixo­
logiya bilan birgalikda yashashni davom ettirdi. Shuning uchun ham 
nem is filosofi X ristian Volf (1679—1754-y.) ikki psixologiya fanining — 
«ratsionalistik» va «em pirik» psixologiyaning birgalikda yashashi qo- 
nuniyligi haqidagi fikm i ilgari surdi. U o ‘zining «R atsionalistik psixo­
logiya» va «Em pirik psixologiya» degan ikkita katta asarida bu ikki 
oqimni asoslab beradi.
R atsionalistik psixologiyaning predm eti ruh va uning m ohiyatidan 
iborat. Uning m etodi esa aqliy ratsionalistik metodidir. Ratsionalistik 
psixologiya filosofiya fanlari sistem asiga kirishi kerak. Em pirik psixo­
logiyaning predm eti ruh hodisalarini, y a’ni ichki tajriba faktlarini kuza­
tish va tajribaga suyanib o ‘rganishdan iborat. X .V olf ta ’lim otiga k o ‘ra, 
em pirik psixologiya tabiat fanlari sistem asiga taalluqlidir. Umuman, 
shuni aytish kerak-ki, XVIII asrda Yevropaning barcha m am lakatlarida, 
ayniqsa,, A ngliyada em pirik psixologiya yagona hukm ron psixologiya 
sistem asi bo‘lib qoldi.
Amaliy mashg‘ulotlarda muhokama uchun savollar.
1. Antik davr mutafakkirlarinnig psixologik qarashlari haqida ma’lumot 
bering.
2. Aristotelning asarlaridagi psixologik qarashlarining mazmunini izohlang.
3. Gippokratni temperament haqidagi ta’limotini asoslang. Ocrta asr 
mutafakkirlarining psixologik qarashlari haqida fikr bildiring.
4. Determinizm va indeterminizm oqimi tarafdorlarining fikrlaridagi farqlari 
haqida ma’lumot bering.
5. Rasionalistik psixologiya haqida ma’lumot bering.

---

6. Platon psixologiyada qaysi oqim asoschisi hisoblanadi?
7. Epikuming fikricha, qanday xususiyatga ega narsalar Ruh bo‘ladi?
8. Falesning ta’limotiga ko'ra, butun mavjudot va inson tabiatining asosini 
мина tashkil qiladi?
9. Tabib va faylasuf Olkmlon Kratonskiy fan tarixida birinchi bo‘lib qanday 
taxminni ilgari surgan?
10. Gippokratning eng katta shuhrat keltirgan ta’limoti qaysi?
11. Bekon psixikani qanday yo‘l bilan o‘rganish mumkin deb taxmin qilgan?
12. Dekart qaysi asarlarida o‘zining asosiy fikrlarini bayon etgan?
13. Bekon qaysi metodni fanda befoyda deb inkor qilgan?

---

3 - M a v z u : XVIII-XX asrlarda psixologiyaning
rivojlanishi
Reja:
1. XVIII asr psixologiyasiga umumiy tavsif.
2. Fransuz va nemis psixologiyasining rivojlanishi.
3. Assotsiativ psixologiyaning yuzaga kelishi va rivojlanishi.
4. Eksperimental psixologiyaning shakllanishi.