Valyuta kursi omillari va ularning iqtisodiy rivojlanishga tasiri Mundarija Kirish

Kurs ishi predmeti: Valyuta kursi omillari va ularning iqtisodiy rivojlanishga tasiri bilan tanishtirish ko’nikmalari
Kurs ishining amaliy ahamiyati. Kurs ishi jarayonida ilgari surilgan fikrlardan, yondashuvlardan hamda samaradorligini ta’minlovchi Kurs ishi natijalaridan pedagogik fanlar bo‘yicha ma’ruzalar tayyorlash, qo‘llanmalar yaratish, shuningdek metodik tavsiyanomalar yaratishda, ish tajribalarini ommalashtirishda samarali foydalanishga xizmat qiladi.
Kurs ishi ishining tarkibiy tuzilishi va hajmi: ish kirish, 2 bob, 4 bo‘lim, umumiy xulosalar va tavsiyalar, foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhatidan iborat.


I.bob. Buxgalteriya hisobida valyuta fondlari va muammolari hisobi
1.1 Buxgalteriya hisobida valyuta fondlari va valyuta operatsiyalari tushunchasi
Valyuta qonunchiligiga muvofiq, O’zbekiston yuridik va jismoniy shaxslari “rezidentlar”, chet elliklar esa “norezidentlar” deb yuritiladi. Rezidentlar o'zaro hisob-kitoblar va to'lovlarni faqat O’zbekiston valyutasi - so’mda amalga oshirishi va eksportdan tushgan tushumning bir qismini ichki valyuta bozorida majburiy sotish va faqat import operatsiyalari uchun chet el valyutasini sotib olish sharti bilan tashqi savdo faoliyatini amalga oshirishi mumkin. va norezidentlarga dividendlarni o'tkazish.
Valyuta operatsiyalariga quyidagilar kiradi:
- valyuta boyliklariga egalik huquqi va boshqa huquqlarni o'tkazish, shu jumladan chet el valyutasidan to'lov vositasi sifatida foydalanish va xorijiy valyutadagi to'lov hujjatlari bilan bog'liq operatsiyalar;
- valyuta boyliklarini chet eldan va orqadan O’zbekiston Respublikasiga olib kirish va o'tkazish;
- xalqaro pul o'tkazmalarini amalga oshirish;
- O’zbekiston banklarida norezidentlarning tangada hisobvaraqlarini ochish va yuritish bo'yicha operatsiyalar.
Valyuta operatsiyalari ob'ektlariga quyidagilar kiradi:
- chet el valyutasi;
- chet el valyutasidagi qimmatli qog'ozlar - to'lov hujjatlari (cheklar, veksellar, akkreditivlar va boshqalar), aktsiya qiymati (aksiya, obligatsiyalar) va chet el valyutasida ifodalangan boshqa qarz majburiyatlari;
- qimmatbaho metallar - oltin, kumush, platina va platina guruhidagi metallar har qanday shakl va holatdagi, zargarlik buyumlari va boshqa uy-ro'zg'or buyumlari, shuningdek parchalar bundan mustasno;
- tabiiy qimmatbaho toshlar (olmos, yoqut, zumrad va boshqalar).
Kompaniya istalgan valyutada valyuta hisob raqamlarini ochishi mumkin
O’zbekiston hududidagi vakolatli banklar. Korxonaning chet el bankida hisob raqamini ochish va u bo'yicha operatsiyalarni amalga oshirish O’zbekiston Respublikasi Milliy bankining oldindan ruxsatini talab qiladi. Shu bilan birga, korxona ushbu hisobvaraqlardagi mablag'lar qoldig'i to'g'risida hisobot va boshqa ma'lumotlarni O’zbekiston Respublikasi Milliy banki tomonidan belgilangan shaklda va muddatlarda taqdim etishi shart.
Har bir valyuta hisobi faqat bitta erkin konvertatsiya qilinadigan valyutada yuritiladi. Hisobning valyutasi hisobni ochishda kompaniyaning o'zi tanlashi bilan belgilanadi. Tanlangan valyutadan boshqa xorijiy valyutadagi summalarni hisobvaraqga kirim qilish yoki hisobvaraqdan yechib olishda bank konvertatsiyani cheklovsiz, lekin haq evaziga avtomatik ravishda amalga oshiradi. Bir valyutani boshqa valyutaga konvertatsiya qilish xalqaro valyuta bozorining bitim kunidagi joriy kursi bo‘yicha amalga oshiriladi. Valyutalarni tarjima qilish bilan bog'liq kurs farqlari egasidan undiriladi.
Vakolatli bankda valyuta hisobvarag'ini ochish uchun tashkilot belgilangan shakldagi ariza bilan birga quyidagilarni ham taqdim etadi:
- nizomning notarial tasdiqlangan nusxasi (bir nusxada);
- ta'sis shartnomasining notarial tasdiqlangan nusxasi (bir nusxada) yoki korxona tashkil etish to'g'risidagi ariza;
- rahbar va bosh buxgalterning imzosi namunalari bilan notarial tasdiqlangan kartochkalar (ikki nusxada);
- ro'yxatdan o'tganlik to'g'risidagi guvohnoma nusxasi;
- balanslar varaqasi;
- soliq idorasidan ro'yxatdan o'tganlik to'g'risidagi ma'lumotnoma;
- muassislar majlisining bayonnomasi.
Amaldagi qoidalarga muvofiq yuridik shaxslar rezidentlari quyidagi valyuta hisobvaraqlariga ega bo‘lishi mumkin:
1) tranzit - eksport valyuta tushumining to'liq miqdorini kreditlash;
2) maxsus tranzit - O’zbekiston Respublikasining valyuta bozorida so’mga chet el valyutasini sotib olish va uni qayta sotish bo'yicha buxgalteriya operatsiyalari uchun;
3) joriy - valyuta qonunchiligiga muvofiq eksport tushumlari va hisobvaraq bo‘yicha boshqa operatsiyalar majburiy sotilgandan keyin yuridik shaxs ixtiyorida qolgan mablag‘larni hisobga olish;
4) chet elda vakolatxonalari bo'lgan tashkilotlar tomonidan O’zbekiston Respublikasi Milliy bankining maxsus ruxsati bilan ochiladigan chet eldagi valyuta hisobvarag'i. Tashkilotlar tashqi iqtisodiy faoliyatni amalga oshirishda mahsulot (ishlar, xizmatlar) eksportidan tushumlarni oladilar, tovarlar importi uchun to‘lovlarni amalga oshiradilar, chet elga xizmat safarlari va boshqa operatsiyalar uchun xarajatlarni xorijiy valyutada to‘laydilar. O’zbekiston Respublikasi, shuningdek, chet elda.
Ta'kidlash joizki, tranzit valyuta hisobvarag'i asosan chet el valyutasida tashkilot foydasiga olingan mablag'larni jamlash va tashkilotning valyuta tushumlarini majburiy sotish nuqtai nazaridan ushbu tushumlarni nazorat qilish hisobvarag'i funktsiyalarini bajaradi. Tranzit valyuta hisobi hisob-kitob schyotining funktsiyalarini juda cheklangan darajada bajaradi.
1.2 Valyuta muammolari hisobi
Tashkilotning moliyaviy hisobotida xorijiy valyutadagi operatsiyalar va xorijiy faoliyatni aks ettirish, shuningdek moliyaviy hisobotlarni taqdim etish valyutasiga aylantirish tartibi 21-sonli “Valyuta kurslari o'zgarishining ta'siri” BMSda belgilangan.
Ushbu standart quyidagi operatsiyalar uchun qo'llaniladi:
-- xorijiy valyutadagi operatsiyalar va qoldiqlarni hisobga olishda;
-- tashkilotning moliyaviy hisobotiga kiritilgan xorijiy faoliyat natijalari va moliyaviy ko'rsatkichlarini konsolidatsiya, mutanosib konsolidatsiya yoki kapitalni hisobga olish usullari bilan qayta hisoblashda;
-- tashkilotning natijalari va moliyaviy ko'rsatkichlarini taqdimot valyutasiga aylantirishda.
Biroq, bu qoidaga bir qator istisnolar mavjud:
-- 39-IAS "Moliyaviy vositalar - tan olish va o'lchash" bo'ysunadigan hosilaviy moliyaviy vositalar uchun. Xususan, 21-IAS xorijiy valyuta ob'ektlarini, shu jumladan xorijiy operatsiyalarga sof investitsiyalarni xedjirlash bo'yicha xedjlash hisobiga qo'llanilmaydi;
-- xorijiy valyutadagi operatsiyalardan kelib chiqadigan pul oqimlarining pul oqimlari to'g'risidagi hisobotda taqdim etilishi yoki xorijiy faoliyatdan olingan pul oqimlarining tarjimasi bilan bog'liq.
Bu masala BHMS 7 Pul mablag'larining harakati to'g'risidagi hisobot bilan tartibga solinadi. Standartda belgilangan yondashuv 21-IASda ko'rsatilgan yondashuvga o'xshaydi, yagona farq shundaki, 7-IFRS pul oqimlarini qayta hisoblashni belgilaydi va 21-IAS - daromadlar va xarajatlar va balans moddalarini qayta hisoblash.
Chet el valyutasidagi operatsiyalarni hisobga olish va valyuta kurslarining o'zgarishi ta'siri bilan bog'liq markaziy tushunchalardan biri bu funktsional valyutadir. Operatsiyalarni hisobot berish va hisobot valyutasiga qayta hisoblashning keyingi tartibi (agar mavjud bo'lsa) uning tanloviga bog'liq. Funktsional valyuta 21-IAS standartida korxona faoliyat yuritayotgan asosiy iqtisodiy muhitda foydalaniladigan valyuta sifatida belgilangan.
21-IAS tashkilotdan o'zining funktsional valyutasini aniqlashda quyidagi omillarni hisobga olishni talab qiladi:
1) tovarlar va xizmatlarni sotish narxlariga asosiy ta'sir ko'rsatadigan valyuta (bunday valyuta ko'pincha tovarlar va xizmatlarni sotish narxlari ifodalangan va ular bo'yicha hisob-kitoblar amalga oshiriladigan valyutadir);
2) raqobat kuchlari va raqobat qoidalari asosan tashkilot tomonidan ishlab chiqarilgan tovarlar va xizmatlar narxini shakllantirishni belgilaydigan mamlakat valyutasi;
3) mahsulot yetkazib berish yoki xizmatlar ko‘rsatish bilan bog‘liq mehnat, moddiy va boshqa xarajatlarga asosiy ta’sir ko‘rsatadigan valyuta (bunday valyuta ko‘pincha bunday xarajatlar ifodalanadigan va to‘lanadigan valyuta hisoblanadi).
Eng aniq va shuning uchun qo'llash eng oson birinchi va uchinchi mezondir.
Funktsional valyutani tanlashda xorijiy valyutadagi operatsiyalar bo'yicha kurs farqlari miqdori tanlov qanchalik to'g'ri amalga oshirilganligining miqdoriy ko'rsatkichi bo'lib xizmat qilishi mumkin, chunki tashkilotning funktsional valyutasi unga tegishli bo'lgan asosiy operatsiyalar, hodisalar va shartlarni aks ettiradi.
Yuqorida aytilganlarga muvofiq, 21-IAS, agar aniqlangan bo'lsa, yuqorida ko'rsatilgan operatsiyalar, hodisalar va shartlar o'zgarmasa, funktsional valyuta boshqa valyutaga almashtirilmaydi. Masalan, bankning asosiy faoliyati kreditlashdan ichki operatsiyalarga (funktsional valyuta - so’m) eksport-import operatsiyalarini kreditlashga o'zgartirilganda (funktsional valyuta kreditlash operatsiyalarining eng katta hajmidan kelib chiqqan holda aniqlanadi).
Valyuta kurslarining o'zgarishi ta'sirini to'g'ri hisobga olish uchun balansning barcha moddalarini pul va nomonetarga bo'lish kerak. Standart pul ob'ektlarini ushlab turgan valyuta birliklari, sobit yoki belgilanadigan valyuta birliklarida debitorlik yoki to'lanadigan aktivlar va majburiyatlar sifatida belgilaydi.
21-IASning 8-bandiga muvofiq, chet el valyutasi korxonaning amaldagi valyutasidan boshqa valyuta hisoblanadi.
Valyuta operatsiyasi - bu chet el valyutasida ifodalangan yoki hisob-kitobni talab qiladigan operatsiya, shu jumladan korxona quyidagi hollarda amalga oshiriladigan operatsiyalar:
-- narxlari xorijiy valyutada ko'rsatilgan tovarlar yoki xizmatlarni sotib oladi yoki sotadi;
-- to'lanadigan yoki debitorlik qarzlari chet el valyutasida bo'lgan taqdirda, qarz beradi yoki mablag' oladi;
- har qanday boshqa yo'l bilan aktivlarni sotib oladi yoki sotadi, chet el valyutasida ko'rsatilgan majburiyatlarni o'z zimmasiga oladi yoki to'laydi.
Chet el valyutasidagi operatsiyani amaldagi valyutada dastlabki tan olishda chet el valyutasi summasiga operatsiya sanasidagi amaldagi valyuta va chet el valyutasi o‘rtasidagi joriy ayirboshlash kursini qo‘llash orqali hisobga olinadi.
21-IAS maqsadlari uchun ayirboshlash kursi bir valyutaning boshqa valyutaga nisbati hisoblanadi. Joriy valyuta kursi zudlik bilan hisob-kitob qilish uchun valyuta kursidir. Biroq, standart hisob-kitoblarda qaysi valyuta kursidan foydalanish kerakligini belgilamaydi.
21-IFRS maqsadlari uchun yopilish kursi hisobot sanasidagi joriy ayirboshlash kursi hisoblanadi.
Chet el valyutasidagi operatsiya munosabati bilan pul ob'ektlari vujudga kelganda va bitim tuzilgan sana va hisob-kitob sanasi o'rtasidagi kurs o'zgarganda kurs farqi yuzaga keladi. Bitim va hisob-kitoblar bir xil hisobot davrida sodir bo'lsa, kurs farqi o'sha davrda tan olinadi. Biroq, bitim sodir bo'lgan davrdan keyingi davrda hisob-kitob qilinganda, hisob-kitob sanasiga qadar har bir oraliq davrda tan olingan kurs farqi har bir davrdagi valyuta kurslarining o'zgarishi bilan belgilanadi.
Operatsiyalar amaldagi valyutada qayd etilishi kerakligiga qaramay, UFRS korxonaning moliyaviy hisobotlarini istalgan valyutada taqdim etishga ruxsat beradi. Ushbu valyuta taqdimot valyutasi (yoki oddiygina taqdimot valyutasi) deb ataladi.
Chet el valyutasidagi operatsiyalardan kelib chiqadigan pul oqimlari korxonaning amaldagi valyutasida naqd pul oqimi sodir bo'lgan kundagi xorijiy valutalar o'rtasidagi valyuta kursini qo'llash orqali aks ettirilishi kerak.
Chet el valyutasida ifodalangan pul oqimlari 21-IAS ga muvofiq taqdim etiladi. Bu haqiqiy kursga yaqin bo'lgan valyuta kursidan foydalanishga imkon beradi.