Ва ўрта махсус таълим вазирлиги

2.2. Макромолекулалар тузилишининг фазовий ўзига хослиги.
Макромолекулаларга тузилишнинг фазовий ўзига хос стериоизомер ҳосил қилиш хусусияти характерли ҳисобланади. Макромолекулаларнинг фазода жойлашишида баъзи гуруҳларнинг, радикалларнинг жойини ўзгариши натижасида хираллик хусусияти кузатилади.
Деярли ҳамма аминокислоталар оптик фаолиятга, яъни қутбланган нур сатҳини маълум бир бурчак остида буриш хоссасига эга. Фақат глицин аминокислотасидагина бу хосса кузатилмаган. Аминокислоталарнинг ушбу хоссаси уларнинг α– углерод атоми тўрт валент боғлари билан тўрт хил атом гуруҳларига боғланганлигидан келиб чиқади. Бундай тузилишда молекула хираллик хусусиятига эга, яъни унда симметрия маркази ва симметрик сатҳ бўлмайди. Хиралликка эга бўлган бирикма тузилишига кўра бир-бирининг ойнадаги аксини ифодалайдиган қўш изомерлар шаклида бўлади. Улар α – углерод атомига боғланган гуруҳларнинг фазода йўналиши билан бир-биридан фарқ қилади. Бунинг натижасида ҳосил бўладиган иккита конфигурация – D ва L стериоизомерлар деб аталади. Бу изомерларни, фараз қилиб, бири иккинчисининг устига қўйилса улар ўнг ва чап қўл кафтлари каби бир-бирини қопламаслиги учун энантиомерлар деб ҳам аталади. Хираль бирикмаларнинг қутбланган нур сатҳини буриш бурчаклари бир-бириникига ўхшаш қийматга эга бўлади. Нурни қарама-қарши тарафга буришини ифодалаш учун (+) ва (-) ифодалардан фойдаланилади.
Стериоизомер ҳосил қилувчи бирикмалар қайси қаторга мансублигини аниқлашда мўлжал олиш учун глицеральдегиднинг икки энантиомери қабул қилинган. Агар унда –СНО атомлар гуруҳи фазода юқорида ва тасвир орқасида, -СН₂ОН атомлар гуруҳи пастда ва тасвир орқасида кўрсатилса, бундай ҳолатда – ОН гидроксил гуруҳи чапда ва L-шакл, (leve-чап) юзага келади ҳамда –ОН гуруҳи ўнг тарафда бўлганда D-шакл, (dexter-ўнг) ҳосил бўлади (расм.2.2.1).

Расм.2.2.1. Аминокислоталарда L-шакл ва D-шакл кўринишидаги