Va rivojlanish qonuniyatlari

Milliy iqtisodiyot – barcha tarmoqlar va sohalarni, mikro- va 
makrodarajadagi 
iqtisodiyotlarni, 
funksional 
iqtisodiyotni, 
ko‘plab 
infratuzilmalarni o‘z ichiga olgan yaxlit iqtisodiyotdir.
Milliy xo‘jalikning 
tarkib topgan tuzilishi ijtimoiy mehnat taqsimoti rivojining natijasi hisoblanadi. 
Makrodarajada qaralganda milliy iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi quyidagilar 
o‘rtasidagi munosabat sifatida namoyon bo‘ladi: 
- mavjud ishlab chiqarish resurslari;
- resurslarning ijtimoiy mehnat taqsimoti asosida ajralib chiqqan iqtisodiy 
sub'ektlar o‘rtasidagi taqsimot hajmi;
- iqtisodiy sub'ektlarning ishlab chiqarish hajmlari;
- milliy mahsulotning ishlab chiqarish, taqsimlash, ayirboshlash va iste'mol 
qilish jarayonlarida shakllanuvchi tarkibiy qismlari.
Milliy iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini sodda ko‘rinishda quyidagi chizma 
orqali tasvirlash mumkin (14.1-chizma). 
Milliy iqtisodiyot me'yorida faoliyat qilish va barqaror o‘sishi uchun barcha 
tarmoq va ishlab chiqarish sohalarining o‘zaro bog‘liqligi va muvozanatli 
rivojlanishi talab qilinadi. Milliy iqtisodiyot tarkibiy tuzilmasining shakllanishida 
quyidagi omillar ta'sir ko‘rsatadi: mavjud bozor kon'yunkturasi, bozorlar sig‘imi va 
monopollashuv darajasi, mamlakatning xalqaro mehnat taqsimotidagi ishtiroki, 
ishlab chiqaruvchi kuchlarning rivojlanganlik darajasi, fan-texnika taraqqiyotining 
miqyoslari, tavsifi va rivojlanish sur'atlari, ishlab chiqarish resurslarining sifati, 
hududlarning er maydonlari va infratuzilma ob'ektlari bilan ta'minlanganligi, 
ekologiya holati. 
14.1-chizma
Milliy iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi 
1
Каримов И.А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда. Т.: «Ўзбекистон», 1999, 8-бет. 

---

307 
Milliy iqtisodiyotni barqaror va samarali rivojlantirish o‘ta murakkab jarayon 
bo‘lib, u uzoq muddatli, har tomonlama o‘ylab olib boriluvchi iqtisodiy siyosatga 
asoslanadi. CHunki, iqtisodiy rivojlanishda turli beqarorlik holatlari, inqirozlar ruy 
berib turadi. Jumladan, 2008 yilda AQSHda boshlangan jahon-moliyaviy iqtisodiy 
inqirozi ham milliy iqtisodiyotimizga o‘z ta'sirini o‘tkazmay qolmadi. Bunday ta'sir 
quyidagi holatlar orqali namoyon bo‘lmoqda: 
birinchidan, mamlakatimiz eksport qiladigan mahsulotlar (qimmatbaho va rangli 
metallar, paxta, uran, neft mahsulotlari, mineral o‘g‘itlar va boshqalar)ning jahon 
bozoridagi narxlarining keskin tushib ketishi natijasida eksportdan olinadigan 
daromad hajmining pasayib ketishi; 
ikkinchidan, umuman dunyo bozoridagi talabning keskin tushib ketishi oqibatida 
mahsulot sotish hajmining qisqarishi; 
uchinchidan, jahondagi investitsion faollikning pasayishi natijasida uzoq 
muddatli investitsion loyihalarimizni amalga oshirish muddatlarining kechikishi va 
h.k. 
Milliy iqtisodiyotimizning barqaror va muvozanatli rivojlanishiga salbiy ta'sir 
ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ushbu holatlarni o‘z vaqtida aniqlab, ularning oldini 
olish va ta'sir oqibatlarini yumshatish bo‘yicha amalga oshirilgan tadbirlar evaziga 
iqtisodiyotimizning yuqori o‘sish sur'atlari saqlab qolindi
1
. 
Milliy iqtisodiyotda ishlab chiqarish, xizmat ko‘rsatish hajmi va ularning 
o‘sishi bir qator ko‘rsatkichlar tizimi orqali, mikro- va makroiqtisodiy darajada 
aniqlanib, tahlil qilinadi.