Va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi

ΔP_T ─ tiristordagi quvvat isroflari, n_T ─ sxemadagi tiristorlarning umumiy soni.
Boshqaruv zanjirlaridagi, oʻz ehtiyojlaridagi, himoya zanjirlaridagi quvvat isroflari moslashtiruvchi transformatorning nominal quvvat ulushlariga yaqin taxminan aniqlanadi:
(8.7)
Foydali ish koeffitsientini boshqaruv burchagining α_nach=37,4^O, α_kon=85,4^O va I_d=(0,2…1,2) I_dn qiymatlarida
Hisob-kitoblarning ma’lumotlarini 8.1 tablitsaga kiritamiz.
FIK grafigini qurish uchun hisob-kitob ma’lumotlari. 8.1 tablitsa.

Id, A	ΔPT, Vt	ΔPVS, Vt	ΔPu, Vt	ƩΔP, Vt	α=αnach=37,4^O	α=αkon=85,4^O
					η, %	η, %
15,92	260,61	40,63	400	701,24	0,83	0,52
31,84	292,45	81,95	400	774,41	0,89	0,65
47,76	345,51	123,98	400	869,49	0,92	0,71
63,68	419,79	166,69	400	986,49	0,93	0,74
79,60	515,31	210,13	400	1125,43	0,94	0,75
95,52	632,035	254,25	400	1286,28	0,94	0,76

Hisob-kitoblar asosida boshqaruv burchagining boshlang‘ich (α_nach) va oxirgi (α_kon) burchaklariga asoslanib, yuklama tokiga bog‘liq holda FIK egri chiziqlarini quramiz (8.1 rasm).

8.1 rasm. Oʻzgartgichning FIK egri chiziqlari η = f(I_d)

8.3 Quvvat koeffitsienti
Quvvat koeffitsienti χ umumiy holatda tarmoqdan i ste’mol qilinatgan aktiv quvvat P ning toʻla quvvat S ga nisbati sifatida aniqlanishi mumkin:
qaysiki (8.8)
Q ─ oʻzgartgich tomonidan reaktiv quvvatning iste’mol qilinishi.
Aktiv quvvat yuklamaga beriladigan, oʻzgartgichning elementlaridagi isroflar bilan va formula boʻyicha hisoblanadi:
(8.9)
Oʻzgartgich tomonidan iste’mol qilinadigan reaktiv quvvatning miqdori ikkita tashkil etuvchidan tuziladi:
Q = Q₀ + Q_V qaysiki (8.10)
Q₀ ─ moslashtiruvchi transformator tomonidan iste’mol qilingan reaktiv quvvat,
qaysiki (8.11)
Q_V ─ ventilь sxemasi tomonidan iste’mol qilingan reaktiv quvvat,
m₂ ─ transformator ikkilamchi chulg‘amining fazalari soni,
I_xx ─ transformatorning salt yurish toki.
Ventilь sxemasi tomonidan iste’mol qilinadigan reaktiv quvvat uning quvvat koeffitsienti χ_V orqali aniqlanishi mumkin:
(8.12)
Toʻg‘rilagich uchun, xuddi boshqa har qanday nosinusoidal toklar bilan ishlaydigan elektr qurilmasi kabi quvvat koeffitsienti χ_V buzilish (iskajenie) koeffitsienti K_i va oʻzgartgich boshlang‘ich toki siljishi cos φ₁ -ning koʻpaytmasi bilan aniqlanadi:
χ_V = K_i cos φ₁ (8.13)
K_i=3/ π, cosφ₁=cosα─uch fazali koʻpriksimon simmetrik sxema uchun [L. 9]
; .
Quvvat koeffitsientini boshqaruv burchagining α_nach=37,4^O, α_kon=85,4^O va I_d=(0,2…1,2) I_dn qiymatlarida aniqlaymiz. U_d kuchlanishini tashqi xarakteristika (4.1 rasm) orqali aniqlaymiz.
Hisob-kitob ma’lumotlarini 8.2 tablitsaga kiritamiz. 8.2 tablitsa.

Id, A	QT , VAr	α=α nach = 37,4^o		α=α kon = 85,4^o
		QB , VAr	χ , %	QB , VAr	χ , %
15,92	2035,95	5168,44	0,618	6490,12	0,218
31,84	2143,79	8377,52	0,665	10850,02	0,202
47,76	2323,53	11627,23	0,682	15091,22	0,196
63,68	2575,16	14917,58	0,690	19191,32	0,193
79,60	2898,68	18248,57	0,694	23172,03	0,192
95,52	3294,11	21620,19	0,697	27024,27	0,192

Hisob-kitoblar natijalari boʻyicha boshqaruv burchagining boshlang‘ich va oxirgi rostlash burchaklarida yuklama tokiga bog‘liq holda kuvvat koeffitsienti egri chiziqlarini quramiz (8.2 rasm).

8.2 rasm. Oʻzgartgich kuvvat koeffitsientining egri chiziqlari χ=f(I_d).


9. Oʻzgartgichni boshqarish tizimsini ishlab chiqish
9.1. Boshqaruvchi impulslar parametrlarini va almashuv ekvivalent sxemani aniqlash
Tiristorni yopiq holatdan ochiq holatga oʻtkazish uchun uning boshqaruv elektrodiga boshqaruvchi tok impulsi berish lozim boʻladi. Bu boshqaruvchi tok impulsi aniq sathga, shaklga va davomlilikka ega boʻlishi va bunda boshqaruvchi elektrodda isrofning miqdori ruxsat berilgan quvvat miqdoridan ortmasligi shart. Koʻp hollarda tiristorlarni ulash tik frontli va yetarlicha amplitudali tok impulьslari bilan amalga oshiriladi. Bunda tiristorlarning ochilish burchagi aniq belgilanishi, koʻp fazali yuklamada tok simmetriyasi, anod toki oʻsishi katta tezligiga tiristorlarning turg‘unligi ta’minlanadi.
Ayrim tiristorlarning ulanish vaqti impulьslarning bir xil parametrlarida ham turlicha boʻlishi mumkin. Zamonaviy tiristorlarda ulanish vaqtining asosiy tashkil etuvchisi ─ boshqaruv toki amplitudasining I_{U M} =1,5…2 A va di/dt=1…1,5 A/mks qiymatlarida kechiktirish vaqti turli tiristorlar uchun amalda bir xil va eng minimal, bu holda ulanishning minimal vaqti va uning (tiristorlarning ulanish vaqtlari boʻyicha) minimal farqlari ta’minlanadi.
Boshqarish impulsining talab etilgan davomliligi ulanishning kechiktirilish vaqtiga, oʻzgartgich qurilmasining sxemasi va yuklama xarakteriga bog‘liq boʻladi. Impulьsning oqib oʻtishi vaqti ichida yuklamaning induktivligini hisobga olgan holda tiristor ulanish tokiga erishishi shart. Noreversiv elektr yuritmalarning oʻzgartgich qurilmalarida front davomliligi 3…4 mks boʻlgan impulьs davomliligi t_y=300..500 mks ta’minlanishi shart. Reversiv elektr yuritmalar uchun boshqa bir xil sharoitlarda har bir impulьsning davomliligi 500…800 mks-ga teng. Uch fazali koʻprik sxemali oʻzgartgichlarda har bir tiristor uchun davr ichida bir-biridan 60 elektr gradus farq bilan birin-ketin ikkita impulьsni shakllantirish zarur boʻladi.
Boshqarish sxemasini hisoblash vaqtida salt yurish kuchlanishi U_xx va boshqaruv manbaining ichki qarshiligi r_BH aniqlanadi. SHunda toʻg‘riburchakli impulьsning talab etilgan parametrlari ta’minlanadi (9.1 rasm). Zarur kattaliklar tiristor boshqaruvchi elektrodining volьt-amper xarakteristikalari boʻyicha aniqlanadi, bu xarakteristikalar kataloglarda keltiriladi.
Tiristor boshqaruvchi elektrodining texnik shartlarga mos keladigan volьt-amper xarakteristikalari A va B egri chiziqlari bilan cheklangan. Bu egri chiziqlar boshqaruvchi elektrodning ruxsat etilgan maksimal va minimal kirish qarshiliklarida aniqlangan.
Tiristor boshqaruvchi elektrodining volьt-amper xarakteristikala-rida toʻg‘ri tok I_{U MAX}-ning, t_y ning turlicha davomliligida va trapetseidal shakldagi impulьslarning chuqurligi K_u da boshqaruvchi elektrodning impulьsli toʻg‘ri kuchlanishi U_{U MAX} va boshqaruvchi elektroddagi ruxsat etilgan quvvat isroflarining maksimal egri chiziqlari koʻrsatilgan.

Boshqarish tizimsi parametrlarini aniqlash uchun tiristor boshqaruvchi elektrodining volьt-amper xarakteristikalarida qoʻshimcha tarzda ochuvchi tok I_U0 va boshqaruvchi kuchlanish U_U0ga mos chiziqlarni chizish zarur. Bu chiziqlar va ordinata oʻqlari bilan chegaralangan zona (9.2 rasmda shtrixlangan maydon) kafolatlanmagan ochuvchi soha hisoblanadi.