Va o rta maxsus

mclodika (I'M)

Ta'lim texnologiyasi (TT) |

tcxRolosiyasmi

(IT)

inson I Konkrel o'quv Pcdaaogik fan

Bclgilangan sifatlarga cga Texnik vi

shaxsni shakllantirishga . rcsurslarini hanida ularni, tarbiya maqsadini sohasi

tashkillashtirilgan. maqsadli ; o'z ichiga olgan ta'lim amal«a osbirishni i qo'yidagi

va oldindan belgilangan

 :

 shakllarini

 :

 va istiqbolda : savollarga

pedagogik ta'sir ko'rsatish ! optimallashtirish vazifasini ' bclgilangan javob beradi:

uchun zarur bo'lgan o'zarn quyuvchi hamknrligini j natijalarga erishish nimaga

bog'lik vositalar, usullar, ; hisobga olgan holda dars ; kafolatini o'rgatish

jarayonlar birligidan iboral herish va bilimlami ta'minlaydi gan kcrak?

ma'Ium birbutunlilc

PT komponentlari:

1. Ta'limbcruvchi

2. Ta'lim oluvchi

3. Maqsadli

4. Natijaviy

5. O'quv axborotining

ma/muni

6.Pedago«ik texnologiya

• iisullar, yo'Ilar

• vositalar

o'qitish axborot va

boshqarish shakllari

"i. Nazorat tahliliv

komponcnt

i o'zlashtirishning barcha o'quv modclini ; y

. jarayonlarini yaratish. ! ishlab chiqish va o'qitish kerak?

qo'llash va bclgila.shning amalga oshirish ; Qanday o'qish

i tizimli usuli.

! TTstrukturasi

i

1. Kontseptual asos

2. Mazmuniy qism:

• maqsadlar

• natijalar

• o'quv axboroti

{ 3. Jarayonli qism:

I

• usullar. yo'llar

• vositalar

• o'qitish. axboro

| boshqarish shakllari

jarayoni hamda

uning bay on i

(texnologik

xaritasi).

I T strukturasi:

• usullar.

yo'llar

• vositalar

• o'qitish.

axborol va

boshqarish

shakilari

L

kerak?

P M

niazmiiniga

qo'yidagilar

kiradi:

• I'shbu

prcdmetni

o'qitish

vazifalari va

mazmuni

16

17

---

• axborotlami mohirlik bilan qayta ishlash va ulardan oqilona foydalana olish;

• o'zining ahloqiy. intellektual va ma'naviy saviyasini rivojlantirish ustida

musiaqil ishlay bilish.

Bo'lim yuzasidan savol va topshiriqlar

1. Ta'limga an'anaviy yondoshishning xususiyatlari nimalardan iborat?

2. An'anaviy o'qitish qanday alomatlar bilan tavsiflanadi?

3. Tushuntimv—tasviriy usulning alomatlarini tavsiflang.

4. Reproduktiv usulning alomatlarini sharhlang.

5. Ta'limga produktiv va izlanuvchan yondashishning afzaliik va kamchiliklarini

sharxlab bering.

6. Mutaxassisning siiatini belgilaydigan asosiy tavsifini ayting.

7. •'Tizim'" so'zining ma'nosini tushuntirib bering.

8. Ta'lim jarayonini tashkil eiuvchi elementlarni sanab bering.

9. "Texnologiya" atamasining ma'nosini ayting.

10. Pedagogik texnologiya, o'qitish texnologiyasi, ta'lim texnologiyasi atamalarini

sharhiab bering.

II BOB

PEDAGOGIK TEXNOLOGIYA

Pedagogik texnologiyaning rivojlanish tarixi

So'nggi yillarda Respublikamizning taniqli pedagog olitnlari tomonidan o'quv

jarayoniga pedagogik tcxnologiyani joriy etish bo'yicha samarali izlanishlar olib

borilmoqda. Pedagogik texnologiya tushunchasi ilmiy maqolalarda, anjuman

ma'ruzalarida, davriy nashrlarda o'z aksini topmoqda. Respublikamizning taniqli

olimlari R.X.Jo'raev. U.N.Nishonaliev. N.S.Sayidaxmcdov. B.L.Faberman: Rossiva

pedagogik olimlari B.P.Bespalko, M.V.KJarin, N.I'.Talizina, L.M.Fridman.

V.Slastyonin. N.N.Mixaylov: Amerika. G'arbiy Evropa va boshqa davlatlar olimlari

B.Blum, J.KerroI. Golbraynt. T.Sokomoto o'z ilmiy tadqiqotlarida '"pedagogik

texnologiya" tushunchasining mohiyati va ahamivatini ochib bcrishga munosib hissa

qo'shganlar.

O'qitishga texnologik yondashish, ya'ni o'quv jarayonini ham ishlab chiqarish

jarayoni kabi takrorlariuvchan xarakterga cga bo'Hshini ta'minlashga oid dastlabki

izlanishlar asrimizning XX asrning 50 yillarida amerikalik pedagog olimlar

tomonidan olib borilgan. Xususan, "ta'lim texnologiyasi" iborasi ham birinchi marta

amerikalik olim B.Skiner tomonidan ishlatilgan. U "ta'lim texnologiyasi -

psixologiya fani yutuqlarini pedagogik amaliyotda qo'llashdan iborat", deb

ta'riflagan. Bu ta'rifga asosan shuni ta'kidlash lozimki, hozirgi kunda "pedagogik

texnologiya" tushunchasiga "yangi". "ilg'or". "progrcssiv" kabi so'zlarni qo'shib

aytilish ham nisbiydir.

Tegishli adabiyotlarni tahlil qilish "pedagogik texnologiya" tushunchasi

o'zining rivojlanish tarixiga ega ekanligini ko'rsatdi. Xorijiy mutaxassislar bu

tushunchaningnvojlanishini uch bosqichga bo'lib o'rganish lozim deb hisoblaydilar.

Birinchi bosqichda o'qitish jarayonini faqat o'qituvchilaming o'zi olib borgan.

N.F.Talizina ta'kidlaganidek. "inson tajribasi o'qitish texnologiyasi funktsiyasini

bajargan". Ikkinchi bosqichda esa, darslik va qo'llanmalar chop etila boshlagandan

so'ng o'qitish texnologiyasi mazmunida tub o'zgarishlar sodir bo'ldi. O'qituvchiga

yordam beruvchi turli didaktik materiallar vujudga kela boshladi.

19

---

Uchinchi bosqichda esa, o'qitish texnologiyasi mazmun jihatdan yanada

boyidi, o'qituvchi va talabalar uchun yuqoridagilar qatoriga texnik vositalar hamda

o'rgatuvchi mashinalar ham qo'shildi.

O'rgatuvchi mashinalarning o'quv jarayonida qo'llanishi natijasida

dasturlangan ta'iim tushunchasi vujudga keldi. U pedagogik texnologiyaning

dastlabki o'xshatmasi edi. Dasturlashtirilgan o'qitish - bu avlomatik repititor bo'lib,

u o'quvchini mantiqiy o'zaro bog'liq, qisqa qadamlar orqali deyarli xato

qildirmasdan, to'g'ri javob berisliga yo'llaxdi va u o'z o'rnida baholanib

mustahkamlanish naiijasida o'qitish maqsadlarini belgilovchi aniq javoblarga ketma-

ket ravishda yaqinlashtirib boradi (E.F.Zecr). Ammo bunday ta'lim jarayonida

o'qituvchi shaxsining inkor etilishi sababli dasturlangan ta'lim o'tgan asrning 60-

yillarida o'qitishning aniq maqsadlarini belgilashning zamonaviy shakli bo'lishiga

qaramay, fanda va amaliyotda uzoq vaqt o'z rivojini topmadi.

Shunga qaramay, o'sha yillarda jahon pedagogikasida texnik vositalar, axborot

sig'imi va axborot o'tkazish qobiliyatlarini oshirish, o'quv axboroti uzatish kanalini

individuallashtirish kabi ta'lim berish imkoniyatlaridan unumli foydalanishni

takomiliashtirishga oid muammolarga alohida e'tibor berila boshlandi. Ko'pchilik

mutaxassis olimlar o'quv jarayonida keng qo'llanilayotgan ommaviy axboroot

vositalari o'miga axborot saqlashning kompyuterlashtirilgan tizimi, lazerli aloqa

kanali, mikroelektron qurilmalar va boshqa yangi axborot vositalaridan foydalanishga

o'tish zarurligini ta'kidlaydilar. O'quv jarayoniga zamonaviy texnik vositalarni

qo"llash tarafdoriari o'qitish sifatini yaxshilash aynan shu vositalarga bog'liq deb

hisoblaydilar.

Tegishli metodik tavsiyalar ta'lim jarayonida texnik muhitni yaratishga, ya'ni

texnologiya tushunchasini o'qitish jarayonida qo'Ilash masalalariga qaratildi. Dastlab

"kompyuterli texnologiya" va '"yangi axborot texnologiyasi" kabi tushunchalar

vujudga keldi. Bular pedagogik texnologiyani amalga oshirish uchun zamonaviy

texnik vosita sifatida qo'llanila boshlandi.

O'tgan asrning 50 yillari o'rtasida jahon pedagogikasida o'quv jarayonini

to'la-to'kis yangi, o'ziga xos "texnologik" usulda tashkil etishga yondashish vujudga

kelgan edi. 60 - yillarda esa, o'qitish metodlarining turli- tumanligi, ulardan o'quv

20

jarayonining tashkil etishda foydalanish murakkablik tug'dirayotganligi e'tirof etila

boshlandi. SHuning uchun ham hamma metodlar uchun umumiy bo'lgan ilmiy asos

yaratish zaruriyati tug"ildi. Natijada pedagogik metodlar texnologiyasi yoki o'quv

jarayonini tashkil etish texnologiyasi. ya'ni ta"lim texnologiyasi tushunchasi vujudga

keldi. Hozirgi kunda jahon pedagogikasida pedagogik tcxnologiyaga turli xil ta'riflar

berilgan:

'Ta'lim texnologiyasi - ilmiy va boshqa bilimlarning amaliy masalalarini hal

etishda sistemali ravishda qo'llashdan iborat" (Golbrayntl.

Pedagogik texnologiya "ta'limni sistemalashtirish" yoki "sinfda o'qitishni

sistemaiashtirislf' g'oyalarini pedagogikaga tadbiq etishdan iborat (T.Sakomoto).

"Pedagogik maqsadga crishishda foydalaniladigan barcha instrumental va

metodik vositalarning sistemalashgan majmui va ularni faoliyat ko'rsatish tartibi"