Va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi muhammad al-xorazmiy nomidagi toshkent axborot

4.3. Tizimning qurilishi 
 
Tizim  tuzish  bu  to‘la,  maqbul  tizimni  tizim  komponentlari  maxsus 
kutubxonalar  konfiguratsiyon  fayllar  orqali  kompilyatsiya  qilish,  o‘rnatishdir. 
Tizim  tuzish  uskunalari  va  uslub  menejmenti  uskunalari  tizim  tuzishda  aloqada 
bog'liq  bolishi  kerak.  Konfiguratsion  tuzilmalar  asosni  tanishda  va  tizim  tuzish 

---

134 
 
uskunalarda foydalaniladi. 
Tizim  tuzish  murakkab  jarayon  bo‘lib  u  3  turli  tizim  platformalarini  o‘z 
ichiga olgan bo‘ladi (4.10 rasm). 
1.
 
Tizim  rivoji  deganda  uskunalarni  o‘zgarishi  kompilyatorni  kod 
o‘zgartirgichlarni  rivojlanishi  tushuniladi.  Ixtirochilar  tizimga  o‘zgartirish 
kiritishdan  oldin  kodlarni  uslub  menejment  tizimsida  tekshirib  maxsus  ish  joyiga 
qo‘yishadi. 
 
4.10- rasm. Rivojlanish, bin ova maqsad platformalari 
 
Ular  o‘zgarishni  qabul  qilishdan  oldin  balkim  tizim  tuzishda  muhitgaham 
etibor berishni xoxlashadi ya'ni uslub menejment tizimsida bu  o‘z navbatida lokal 
tuzish  uskunalardan  foydalaniladi  va  undan  komponentlar  versiyasini  maxsus  ish 
joyida tekshirishadi 
2.
 
Tuzilgan server tizim versiyasining eng maqbul ifodalovchi foydalanuvchi 
qismidir.  Bu  menejment  tizim  versiyasiga  juda  ko‘p  yordam  beradi.  Dasturchilar 
uni  o‘rnatishdan  oldin  kodni  uslub  menejment  tizimsiga  kiritishadi  tizim  uslub 
menejment tizimsiga kiritilmagan kutubxonaga bog'liq bo‘ladi. 
3.
 
Berilgan  muhit  tizimning  ijrosini  ifodalaydi  bu  bir  turdagi  kompyuterlar 
rivojlantirishda  va  tizim  o‘rnatishda  foydalaniladi.  Hattoki  xozirgi  vaqt  uchun 
rivojlanayotgan muhitga qaraganda osonroq va kichikroq tez-tez bo‘ladigan mobil 

---

135 
 
qurilmalar hisoblanadi; misol uchun: telefon katta tizimlar uchun o‘z ichiga kunlar 
hisobi  va  boshqa  ko‘pgina  tizimlarni  kiritishi  mumkin.  Lekin  ularni  hozirgi 
rivojlangan mobil qurilmalarga o‘rnatib bolmaydi. bu ikki holatda tizimni o‘rnatish 
va kompyuter rivoji uchun testdan o‘tkazish mumkin.  
Tizimni rivojlantirish va server yaratish uslub menejment tizimsida bir biriga 
bog'liq. Uslub menejment tizimda host sifatida qurilgan serverda qolishi yoki  o‘zi 
uchun  alohida  server  yaratishi  mumkin.  Ichki  tizimlar  uchun  esa  simulyatsion 
muhit  rivojlangan  mobil  qurilmalarga  o‘rnatilishi  mumkin.  Masalan:  aktiv  tizim 
platformalardan foydalanganda bu samaraliroq. 
Tizim  o‘rnatish  dastur  haqida  katta  miqdordagi  ma'lumot  va  uning  ishlashi 
haqida ma'lumotni o‘z ichiga oladi. 4.11 rasm(figura)da hattoki kichik tizimlardan 
iborat  har  bir  dasturchi  tizim  o‘rnatishda  avtomatik  ishlaydi  shuni  bilingki  siz 
uchun  uni  o‘rnatishda  manba  kod  fayllari  zarur  emas.  Siz  buni  zaruriy 
taminlovchidan  olishingiz  mumkin.  Siz  kompilyatorni  versiyasini  va  boshqa 
dasturiy  uskunalarni  izohlashingizga  to‘g'ri  keladi.  Chunki  bu  tizimni  o‘rnatishda 
foydalaniladi. Fikran siz kompyuter tizimsini oddiy bir komanda berish orqali yoki 
sichqonchani ezish orqali o‘rnata olishishingiz mumkin. 
 
4.11- rasm. Tizimning qurilishi 
 
Juda  ko‘p  o‘rnatiladigan  tizimli  dasturlar  bo‘lib  siz  tizimni  o‘rnatishda 

---

136 
 
hammasini taminlashingiz yoki quyidagi ko‘rinishlarni berishingiz mumkin: 
1.
 
Agar zarur bo‘lsa tizim tuzishda siz dasturni analiz qilishingiz kerak ya'ni 
tegishli 
komponentlarni 
izoxlash 
avtomatik 
generatsiya 
qilish(ba'zan 
konfiguratsion fayl deymiz) tizim yana qo‘lda tayorlash yoki o‘rnatishda o‘zgarish 
kirita olishni ham taminlashi lozim. 
2.
 
Uslub  menejment  tizimsida  integratsiya  tizim  o‘rnatishda  uslub 
menejment tizimsidan berilgan versiya komponentlari tekshiriloshi lozim. 
3.
 
Qo‘lda  o‘rnatish:  tizim  o‘rnatishda  siz  qaysi  kodlar  qaytadan  o‘rnatilishi 
kompilyatsiya bo‘lishini bilishingiz kerak. 
4.
 
O‘rnatiladigan tizimni tayorlash: tizim o‘rnatishda sizda kod fayllarni bir 
biri  bilan  boshqa  fayllar  kutubxona  va  konfiguratsion  fayllarni  yaratib  o‘rnatish 
kerak. 
5.
 
Avtamotlashgan  test:  ba'zi  o‘rnatilgan  tizimda  avtomatlashgan  test 
uskunalaridan uni avtomatik ravishda tekshirish mumkin bu tekshirish  o‘rnatishda 
yuzaga keladigon o‘zgarishlarni oldini oladi. 
6.
 
Xabar: o‘rnatilgan tizim muvoffaqiyatli yakuniga yetdi yoki yetmaganligi 
xabarini berilishi lozim. 
7.
 
Tizim  o‘rnatilganda  alohida  u  haqda  ma'lumot  beruvchi  oyna  bo‘lishi 
lozim. 
Tuzish  yozuvlari  tizim  o‘rnatish  to‘g'risida  ma'lumotlardir  u  o‘z  ichiga 
kompanentlar  va  ularga  tegishlilik  yana  qo‘shimcha  versiyada  tashkil  etilgan 
uskunalar  haqida  malumotni  qamrab  oladi.  O‘rnatish  haqida  ma'lumotlar  berib 
borish, izoxlash tili va konfiguratsion til hisoblanadi. Konfiguratsion til o‘z ichiga 
konstruktorlar, tizim kompanentlari va ularga tegishli ma‘lumotlarni oladi. 
Kompilyasiya  judayam  tez  jarayon  bo‘lib  uskunalar  tizim  o‘rnatishda 
kompilatsiyalar sonini kamaytirishga yordam beradi. Ular buni kompiletsiyalangan 
versiyalarni borligini tekshirish orqali amalga oshirishadi. Shuning uchun qaytadan 
kompiletsiya qilish zarur emas. 
Ikki turdagi imzodan foydalanishimiz mumkin: 
 

---

137 
 
1.
 
Madifikatsion  vaqti  shtampi
.  Dastur  kod  fayl  imzosi  bu  vaqt  va  kun 
hisoblanib, qachonki fayl indifikatsiyasi bo‘lganda ishga tushadi. Dastur kodi fayli 
kompanenti  madifikatsiya  bo‘lgandan  keyin  dastur  kod  fayli  tizimga  agar  zarur 
bo‘lsa yangi kod faylini yaratadi. 
Misol  uchun  aytaylik  kompanentlar  va  comb.java  comb.class
 
va  ular 
17:03:05:02:04:2009 va 02:12:2009 da madifikatsiya  bo‘lgan deylik. Bu java kodi 
14-fevral  2009-yilda  soat  5  dan  3  minutu      16:34:25:  sekund  o‘tganda 
madifikatsiya  bo‘lganini  bildiradi.  Kompilatsiya  versiyasi  esa  12-fevral  2009-
yilning  4  dan  34  minut  25  sekund  o‘tgandagi  madifikatsiyasini    bildiradi.  Bu 
xolatda  tizim  avtamatik  ravishda  comp.javani  kompilatsiya  qiladi  chunki 
kompilatik versiyasi 12-fevraldagi dastur kodlarini o‘z ichiga oladi. 
2.
 
Dastur  kodini  tekshiruvchi  funksiya
.  Bu  dastur  kodi  fayli  yaratilgan 
kundanboshlab  tekshirishni  boshlaydi.Bu  funksiya  dastur  matinlarini  ham 
kiritilgan  son  sifatida  foydalanadi  va  hisoblaydi.  Agar  siz  dastur  kodini 
o‘zgartirsangiz, bu yangi tekshirish funksiyasini yaratadi. Siz shuni yahshi bilingki 
har  bir  dastur  kod  fayli  uchun  alohida  tekshirish  funksiyasi  mavjud.  Tekshirish 
funksiyasi  dastur  kodi  komplyasiya  bo‘lishdan  oldin  tekshirib  oladi  va  u  haqida 
ma‘lumotberadi.  Tizim  o‘rnatilgamdan  keyin,  yangi  teglar  obyekti  kod  faylini 
generatsiya  qiladi.  Agar  kod  fayli  mavjud  bo‘lmasa  dasturdastur  kodlari  tizimga 
qo‘shilgan bo‘ladi. U holda qaytadan komplyatsiya qilish muhim hisoblanadi. 
Obyekt kodining fayllari odatda versiyalanmagani uchun tizimda obyektning 
eng  oxirgi  kompilatsiya  qilinga  fayli  tizimda  saqlanadi.  Bu  odatda  dastlabki 
kodning fayli bilan nomi boyicha bog‘lanadi (bu degani uning nomi dastlabki kod 
fayli  bilan  bir-xil  lakin  boshqa  sufikas  bilan).  Shunday  qilib  COMP  Java  fayli 
Comp  klas  faylini  generatsiyalash  mumkin.  Dastlabki  va  obyekt  fayllari  nomi 
bo‘yicha  bog‘langanligi  uchun  bitta  kataligda  dastlabki  kodning  har  xil  versiyani 
saqlash  mumkin  emas  chunki  ular  shunday  nomlangan  obyekt  fayllarini 
yaratishadi.