V. R. Xaydarov, N. A. Djabbarov

Na-KMS – 
sellyuloza va glikol kislotasi
(
karboksimetilsellyuloza
) oddiy 
efirining natriyli tuzi
 
bo„lib, polimerizatsiya darajasi 300 dan 3000 gacha, 
molekulyar massasi 75000 dan 750000 gacha. Oq yoki kulrang rangli, tolasimon 
modda, suvda yaxshi eriydi.
MS va Na-KMS larning asos sifatida ishlatiladigan asosiy tarkiblari 
quyidagilar: 
1.
MS 6 g; glitserin 20 g; tozalangan suv 74 g. 
2.
 
Na-KMS 6 g, glitserin 10 g, tozalangan suv 84 g.
 
Fitostearinli asoslar.
Bu asoslar suvda erimaydigan oq yoki sariq rangli 
kristall kukunlar bo„lib, A.M.Xaletskiyning fikricha ular beta sitostearinlar (40% 
dan ko„p) va lignotserin spirti S
24
N
49
ON (30% atrofida), lignoserin kislotasi 
S
23
N
47
SOON (20% gacha), noorganik moddalar (5%), suv (5% gacha) va ko„proq 
to„yinmagan stearinlardan iborat. Bu asoslar o„simliklardan 1938 yilda 
F.G.Solodkin tomonidan taklif qilingan usul bo„yicha olinadi. Fitosterinning eng 
asosiy xossasi uning yuqori suv shimish ko„rsatkichiga ega ekanligidadir. U oson 
va mustahkam tarzda suvni 12 marta ko„p miqdorda ham yuta oladi. Agar kolbaga 
92 ml suv solinib, ustiga aralashtirilmagan holda 8 g fitosterin sepib qo„yilib, suv 
hammomida 80
0
S haroratgacha qizdirilsa, 1 daqiqa davomida bir jinsli, 
qaymoqsimon massa hosil bo„ladi. Bu massa bir necha xafta davomida saqlanishi 
mumkin. A.M.Xaletskiy ham xuddi shunday asosni 1:6-1:10 nisbatda olishga 
muvoffaq bo„ldi va bu asosdan bir qator teri kasalliklarini davolashda 
ishlatiladigan surtmalarning tarkibi va texnologiyasini taklif qildi. Bu turdagi 
asoslar saqlanish davomida qurib qoladi, biroq ular suv bilan 50-60
0
S haroratda 
qizdirilsa boshlang„ich xossalarini namoyon etgan holda, dastlabki holatiga 
qaytadi. Bu asoslardan quruq, kukunsimon surtma-konsentratlarini olish maqsadga 
muvofiqdir. Ular teri orqali yaxshi so„riladi. Ularning tarkibiga turli xil dori 
moddalarini kiritish mumkin, hattoki yorug„likka juda sezuvchan bo„lgan 
preparatlarni ham (salol, xinin, tanin).