V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Solishtirma issiqlik o‘tkazuvchanlik
 muhitning issiqlik energi-
yasini bir molekular qatlamdan keyingisiga o‘tkazish qobiliyati bilan 
xarakterlanadi. Issiqlik o‘tkazuvchanlik son jihatidan vaqt birligida 
yuza birligi orqali perpendikular yuza kesimi yo‘nalishida harorat-
ning 1°С pasayishiga teng.
Solishtirma issiqlik sig‘imi
 – 1 kg moddada haroratni bir gra-
dusga ko‘tarish uchun sarfl anadigan issiqlik miqdori bilan xarakterla-
nadigan ko‘rsatkich.
Chiziqli  kengayish  koeffi tsiyenti
 – jinslarda harorat o‘zgar-
ganida, o‘zining o‘lchamini o‘zgartirish qobiliyati bilan xarakterla-
nadi.
Jinslarning issiqlik o‘tkazuvchanligi, issiqlik sig‘imi, chiziqli ken-
gayish koeffi tsiyenti har xil jinslarda har xil qiymatlarga ega.
Solishtirma elektr qarshiligi
 – tog‘ jinslarining o‘zidan elektr 
tokini o‘tkazish qobiliyati bilan xarakterlanadi.

---

8
2.  Tog‘ jinslarining mexanikaviy xususiyatlari
Tashqi kuch ta’siri ostida jism o‘zining shaklini va hajmini o‘zgar-
tiradi. Buning natijasida jismda ichki kuchlar yuzaga keladi va bu 
kuchlar jismni avvalgi shaklini tiklashga intiladi.
Jinslarning mexanikaviy xususiyatlarini baholashda eng ko‘p 
tarqalgan ko‘rsatkich, tog‘ jinslarining bir o‘qli siqilishga ko‘rsatadi-
gan qarshiligi bo‘lib, u maksimal parchalovchi kuchlarni, jins namu-
nasini bir o‘qli ezishda olingan (to‘g‘ri geometrik shakl) parchalovchi 
kuchni, namunaning ko‘ndalang kesim yuzasini boshlang‘ich may-
donga bo‘lish bilan aniqlanadi:
siq
max
o
/ ,
P
F
σ =
bu yerda: 
P
max
 – parchalovchi maksimal kuch miqdori, kN; 
F
о
 – jinsni 
boshlang‘ich ko‘ndalang kesim yuzasining o‘lchami, mm
2
 yoki sm
2
.
Bu shartli o‘rtacha parchalovchi (buzuvchi) kuchlanishni jinslar-
ni bir o‘qli yo‘nalishda siqilganidagi