V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

1.3-§.  BURG‘I KALLAGINING TURKUMLARI
Burg‘i kallagi – doloto burg‘ilash dastgohining bir qismi bo‘lib, 
burg‘ilovchi asbobning birgalikda zarba uzatishiga mo‘ljallangan.
Burg‘i kallaklarini bir-biridan o‘zining harakatlanishiga qa rab 
quyidagicha farq qilinadi: aylanma, aylanma-zarbalovchi, zarba lab-
aylanma yoki zarbalovchi turlari va yana universal burg‘i kallagi ham 
bo‘lib, u burg‘i asbobiga burilish momentini uzatadi yoki burilish mo-
menti bilan birga zarba ham uzatadi.

---

23
Burg‘i kallagi keltirilgan energiya manbayiga ko‘ra pnevmatik, 
gidravlik
 va 
elektrli
 bo‘lishi mumkin.
Pnevmatik burg‘i kallagining zarbalab-aylanma va zarbalab- 
burilib harakatlanadigan turlarining asosiy namunasi perforatorda 
joylashgan. Perforatorlarda mustaqil aylanadigan burg‘isi zarba be-
ruvchi mexanizm va burg‘ini aylantiradigan alohida mexanizmlardan 
tashkil topgan bo‘lib, umumiy korpusga joylashtirilgan. Bu turdagi 
mashinalar katta quvvatga ega, og‘irligi ancha katta va o‘zi yuradigan 
kolonnali qurilma yordamida foydalaniladi.
Zarbalab-burilma burg‘ilash pnevmatik qo‘lda olib yuriladigan 
va teleskopli perforatorlarning porshenning yurishiga bog‘liq holda 
aylanadigan turlari bilan amalga oshiradi. Bu turdagi perforatorlarda 
burish asbobi, porshenning orqaga qaytishida, gelikoidal mexanizm 
yordamida buriladi.
Aylanma-zarbalovchi pnevmatik kallak mustaqil aylantirgichga 
ega. Uning aylantirgichining quvvati zarba uzatuvchi mexanizmga 
nisbatan ancha yuqori. Shunday perforatorlar borki, ularning aylan-
tirgichi zarba uzatuvchi mexanizmdan ajratilgan. Agar zarba uzatuv-
chi mexanizm skvajinada asbobdan keyin harakatga kelsa, uni 
boti­
riluvchi pnevmatik
 
zarba
 deyiladi. Siqilgan havo oqimi unga burg‘i 
shtangasida keltirilgan, shuning o‘zi aylanuvchidan lahimda turgan 
pnevmozarbalovchiga buriluvchi moment uzatadi.
Burg‘ilovchi mashina (perforator)ning quvvatini oshirish maqsa-
dida pnevmatik energiya o‘rniga gidravlik energiya qo‘llanila bosh-
ladi. Shunday qilib, gidroperforatorlar yuzaga keldi va hozirda kon-
chilik sanoatida qo‘llanila boshladi.
Elektr perforatorlar yaratish ustida ham ilmiy-tekshirish ishlari 
olib borilmoqda. Elektr energiyasi aylanma burg‘ilash ishlarida keng 
ko‘lamda qo‘llanilmoqda.
Sanoatdagi aylanma harakatlanuvchi elektr burg‘i kallagini va 
elektr parma ishlab chiqarishga moslab uskunalangan, portlashga 
xavfsiz etib yasalgan, qo‘lda ishlatadigan va kolonnali turlari mav-
jud. Ko‘mir sanoatida elektr parma shpurlar va skvajinalar burg‘ilash-
da asosiy vosita bo‘lib xizmat qilmoqda. Bulardan tashqari, chang va 
gaz portlashi xavfi juda katta bo‘lgan ko‘mir konlarida ishlatish uchun 
pnevmatik parma ham ishlab chiqarilmoqda.
Gidroaylantirgich yumshoq jinslarni (ko‘pincha, tuz konida) bur-
g‘ilashga mo‘ljallangan. Konchilik sanoatida keng qo‘llaniladigan 
dastgohlar perforatorlar va elektr parmalardir.

---

24