V. R. Rahimov, N. U. Ubaydullayev

Nitrodiglikol
 – rangsiz suyuqlik (ba’zan sarg‘ish rangda), hidsiz. 
Uni glikolni azot va sulfat kislotalari aralashmasi bilan nitratlash yo‘li 
bilan olinadi.
Nitrodiglikolning zichligi 15°C haroratda 1,39 g/sm
3
 ga teng. Uchuv - 
chanlik xususiyati nitroglitseringa nisbatan yuqori, mexanik ta’sir - 
ga sezgirligi ancha past, kimyoviy turg‘unligi va zaharliligi nitrogli-
tseringa nisbatan anchagina kam. Glitserinning nitrodiglikol bilan ara-
lashmasidan birgalikdagi nitratsiyasi tufayli nitroglitserin bilan dieti-
lenglikol aralashmasi olinadi. Bunday aralashmadan qiyin muzlaydigan 
dinamitlar olishda qo‘shimcha komponent sifatida foydalaniladi.
Nitrodiglikolning nitroglitserin bilan 40 va 60% nisbatdagi ara-
lashmasi –19°C haroratda muzlaydi.
Nitrodiglikolning quvvati nitroglitserin yoki nitroglikolga nis-
batan biroz kamroq.
ТЭН
 (tetranitropentaeritrit) – oq rangdagi kristallashgan modda 
bo‘lib, zichligi 1,728 g/sm
3
 ga teng. Uni to‘rt atomli pentaeritrit spirti 
yuqori quvvatli azot kislotasi bilan nitratlab, quyidagi tenglama aso-
sida olinadi:
C(CH
2
OH)
4
 + 4HNO
3
→ C(CH
2
ONO
2
)
4
 + 4H
2
O.
ТЭН – kimyoviy turg‘un modda, shuning uchun uni saqlash vaq-
tida turg‘unligini doimiy nazorat ostiga olish zarurati yo‘q.
TЭHning mexanik ta’sirga sezgirligi ancha yuqori, shuning uchun 
uning xavfliligini kamaytirish uchun parafin, serezin va boshqa shun
-
ga o‘xshash moddalar bilan flegmatizatsiyalanadi (xavfliligini kamay
-
tiriladi).
TЭHning detonatsiyaga ta’sirchanligi yuqori, flegmatizatsiyalan
-
magan holatda u 0,01 g qo‘rg‘oshin azididan portlaydi. ТЭН nam sing
-
dirmovchi (gigroskopik emas), suvda erimaydi. Yondirilganda alan-
ga bilan yonadi, lekin boshlang‘ich davrida yondirish qiyin kechadi, 
oz miqdorda yondirilsa, bir tekis yonadi, ko‘proq bo‘lsa (1 kg dan 
ko‘p) yonish portlashga o‘tadi. Yopiq sig‘imda ozgina miqdorda ТЭН 
yondirilsa ham detonatsiya yuzaga keladi.
ТЭН  1,62  g/sm
3
 zichlikkacha yaxshi presslanadi, u, asosan, 
kapsul-detonatorlarni jihozlash uchun ikkilamchi zaryad sifatida 
qo‘llaniladi. ТЭН yuqori portlash xarakteristikasiga ega bo‘lganligi 
va kritik diametri kichik bo‘lganligi uchun detonatsiyalanuvchi pilik 
ishlab chiqarishda qo‘llaniladi.

---

138
Nitroglitserin, nitroglikol, nitrodiglikol va ТЭН xarakteristikasi 
quyida keltirigan: