V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Idrok qilish va diqqat 
 
Idrokning aniqligi va samaradorligiga bevosita aloqador bo’lgan psixik jarayonlardan biri – 
diqqat
dir. Shuning uchun ham uyqusirab o’tirib ma’ruza tinglagan talabaning o’sha ma’ruza 
matnini  idrok  qilishi  qay  darajada  bo’lishi  mumkinligini  tasavvur  qilish  qiyin  emas.  Shuning 
uchun  ham  biz  diqqatimizni  kerakli  obyektda  ushlash  uchun,  yuqorida  misolda  talabaning 
ma’ruzani to’la idrok qilishi uchun konspekt qilish kerakligi tavsiya etiladi. Chunki shu paytda 
ongimiz  eshitayotgan  so’zlarning  mazmuniga qaratilgan bo’ladi. Demak, 
diqqat
 – shunday 
psixik jarayonki, uning yordamida ongimiz o’zimiz uchun ahamiyatli bo’lgan narsalar, hodisalar, 
predmetlar mohiyatiga qaratiladi. Ya’ni, diqqat  – ongning yo’nalganligini tushuntiruvchi  psixik 
jarayondir. Gap shundaki, bizni o’rab turgan borliq va undagi hodisa va predmetlar dunyosi 
shunchalik murakkab va turfaki, biz ongimizni bir vaqtda ularning barchasiga birdan yo’naltira 
olmaymiz.  Diqqat  shuning  uchun  kerakki,  u  bizga  ayni  vaqtda  kerak  bo’lgan obyektni shu 
turfaning orasidan ajratib, uni o’rganish yoki tanishishga imkon beradi. Masalan, o’qituvchining 
savoliga javob berayotgan o’quvchini tasavvur qiling: gapirayotib, barmoqlari bilan daftarining 
qirg’og’ini  hadeb  buklayotganligini  o’zi  sezmaydi.  O’qituvchining  “Daftarni  tinch qo’y”, degan 
tanbehdan so’nggina diqqatini o’zi amalga oshirayotgan harakatga yo’naltiradi. 
Hozirgi paytda reklama sohasi ham O’zbekistonda rivojlana boshlayapti. O’sha reklama 
beruvchilar xaridorlarning diqqatini u yoki bu tovarga jalb etish uchun uning zaruratini bizdagi 
tabiiy  ehtiyojlarga,  bizga  tanish  bo’lgan  mashhur  shaxslar  hayotiga  o’qish  yoki  mehnatimiz 
sharoitlariga bog’lashi bejiz emas. Chunki biz diqqatimizni bevosita o’zimizga kerak bo’lgan, 
muhim  va  ahamiyatli  obyektlarga  qaratamiz.  Agar  ma’ruzada  o’tirib, juda qorningiz ochgan 
bo’lsa,  diqqatingiz  ko’proq  oshxonaga  yoki  uyga  ketaveradi,  lekin  darsning  tugashigacha 
qolgan  vaqt  ham  rosa  chuzilayotganday  tuyuladi.  Bu  misollar  idrokimizning  va  ongli 
hayotimizning diqqat jarayoniga nechog’lik bog’liqligini yana bir marotaba isbotlaydi. 
Diqqatning asosan ikki xil turi farqlanadi: 
ixtiyoriy va beixtiyor 
diqqat. Agar ixtiyoriy diqqat 
shaxs ongining bevosita o’zi uchun ahamiyatli obyektlarga ataylab jalb etishi bo’lsa, (masalan, 
ma’ruzani to’la tushunish uchun talabaning urinishlari) beixtiyor diqqat narsa va hodisalarning 
mazmun va mohiyati, jozibasiga bog’liq tarzda ongimizning ma’lum narsalarga yo’nalganligidir. 
Masalan,  tijorat  do’konida  mashhur  aktyor  kiyib  rol  o’ynagan  ko’ylak  qizlarning  diqqatini 
beixtiyor o’ziga tortadi. 
 

---

 
66