V. M. Karimovaning umumiy tahriri ostida. Toshkent

Guruh va shaxs: psixologik o’zaro moslik. 
N.Obozov tomonidan taklif etilgan shaxslararo moslik mezonlari 
klassifikasiyasi.  Guruhiy  qarorlar  qabul  qilish:  o’zaro  moslik  va  o’zaro  ta’sir  masalasi.  Guruhdagi 
psixologik muhit va uni o’rganish. 
 

---

 
205 
13.1. Shaxs uchun referent bo’lgan guruh
 
 
Olimlarning hisoblariga ko’ra, Yer yuzida nafaqaat 5,5 milliardga yaqin alohida individlar, 
balki ulardan iborat bo’lgan 200 ga yaqin milliy-davlatchilik tuzilmalari, 4 millionga yaqin aholi 
punktlaridan  iborat  geografik  xududlar,  20  milliondan  ziyod  iqtisodiy  uyushmalar,  yuzlab 
millionli  turli  rasmiy  va  norasmiy  tashkilot  va  muassasalar  (oila,  machit,  cherkov,  turar-joy 
shirkatlari  va  hokazo)  mavjud  bo’lib,  ularning  alohida  shaxslarga  ta’sirini  bilish  muhim 
masaladir. 
Odamlar o’rtasidagi yoki boshqacha qilib aytganda, shaxslararo munosabatlar asosan 
guruh sharoitida, shaxs ma’lum insonlar davrasida, guruhida, jamoada bo’lgan taqdirda ro’y 
beradi. Shuning uchun ham mutaxassislar jamoalarda ro’y beradigan shaxslararo ta’sirning 
qonuniyatlari va mexanizmlarini bilishlari va ularni guruhda odamlar mehnatini tashkil etishda 
albatta inobatga olishlari kerak. 
Har bir shaxsning fe’l-atvorida, xatti-harakatlarida u mansub bo’lgan millat, xalq, xudud, 
professoinal toifa, mehnat qiladigan jamoasi, yaqin atrofdagi muqim guruhi, oilasining ta’siridan 
paydo bo’lgan sifatlari va xususiyatlari bo’ladi. Tarixiy shart-sharoit, davr, davlat tuzimi va o’sha 
jamiyatdagi  siyosiy,  iqtisodiy  va  mafkuraviy  ta’sirlar  haqida yuqorida gapirgan edik. Bu ta’sir 
makro bosqichdagi ta’sirlar
 deb atalib, yaqin muhitning tasiri – 
mikro bosqichdagi ta’sirlar
 deb 
yuritilishini eslatib o’tamiz. Ikkala bosqichdagi ta’sirlar ham ijtimoiy psixologik nuqtai nazardan 
ahamiyatli va tarbiyaviy mohiyatga egadir. Chunki har bir sharoitda shaxs o’ziga xos ijtimoiy 
rollarni bajaradi va o’zining “qiyofasini” namoyon etadi. Mehnat jamoasida professoinal rollarni 
bajarish jarayonidagi xulq-atvori shaxsning ma’naviy va psixologik ko’rinishidagi asosiy omil 
bo’lib,  katta  yoshdagi  odam  psixologiyasini  tubdan  o’zgartirish  uchun  uning  professional 
faoliyatini  ham o’zgartirish kerak, deyiladi. 
Shunday  qilib,  shaxsga bir vaqtning o’zida turli ijtimoiy guruhlarning ta’siri bo’lib turadi. 
To’g’ri,  ma’lum  davrda  bir  ijtimoiy  guruhning  shaxsga  ta’siri  sezilarliroq  va  ahamiyatliroq, 
ikkinchisiniki  esa  sal  kamroq  bo’ladi.  Masalan,  o’quvchilik  yillarida  maktabdagi  o’quvchilar 
guruhining ta’siri mahalladagi o’rtoqlar davrasinikidan kuchliroq bo’lishi, yangi xonadonga kelin 
bo’lib tushgan qiz uchun yangi oila muhitining ta’siri talabalik guruhinikidan kuchliroq bo’lishi 
tabiiy. Lekin har bir alohida daqiqada biz doimo ma’lum guruhlar ta’sirida bo’lamiz. 
Xo’sh,  guruhning  o’zi  nima? 
Guruh  –  ma’lum  ijtimoiy  faoliyat  maqsadlari  asosida 
to’plangan,  muloqot ehtiyojlari qondiriladigan insonlar uyushmasidir
. Sodda qilib aytadigan 
bo’lsak, guruh – ikki va undan ortiq odamlar o’zaro muomala qiladigan va bir-birlariga ta’sir 
qiladigan  uyushmadir.  Demak,  guruh  uchun  ikkita  asosiy  mezon  mavjud: biror faoliyatning 
bo’lishligi  (mehnat,  o’qish,  o’yin,  muloqot,  maishiy  manfaatlar)  hamda u yerda odamlarning 
o’zaro muloqoti uchun imkoniyatning mavjudligi. 
Referent  guruh  tushunchasini  fanga  birinchi  marta  amerikalik  tadqiqotchi  G.Xaymen 
tomonidan 1942 yilda kiritilgan. Har bir shaxs uchun taraqqiyotning har bir alohida bosqichida 
shunday odamlar guruhi bo’ladiki, u ularning niyatlari, qiziqishlari, harakat normalari, g’oya va 
fikrlariga ergashishga tayyor bo’ladi, harakatlaridan andoza oladi, ularga taqlid qiladi. Bunday 
guruh psixologiyada