V bartolning o'rta osiyo arxelogiyasi rivojlanishida amalga oshirgan tadqiqotlari mundarija: kirish asosiy qism I bob V bartolning o'rta osiyo arxelogiyasi rivojlanishida amalga oshirgan tadqiqotlari

Surxondaryo viloyati hududida antik davr yodgorliklari
Eski Termiz – 1936–1938 yillarda M.E.Masson rahbarligida Termiz arxeologiya ekspeditsiyasi shaharni arxeologik jihatdan o’rganish ishini olib bordi. Uning «qal’a» qismida qazish ishlarini olib bordi va shaharning yoshini mil.av. III asr bilan aniqladi. 1981 yildan Arxeologiya institutining arxeologiya guruhi arxeologik qazish ishlarini olib bordi. Sh.Raxmanov 1993 yildan eski Termiz mudofaa devori qurilishi tarixini o’rganishni boshladi. Keyingi yillarda O’zbekiston-Yaponiya arxeologiya ekspeditsiyasi xodimlari (rahbari Sh.Pidaev) Eski Termizda arxeologik qazish ishlarini olib bormoqda, olingan natijalar shaharning qurilish davri mil.av.V asrga oid ekanligini isbotladilar.
Dalvarzintepa – Sho’rchi tumani hududida joylashgan, to’g’riburchak shaklda, umumiy maydoni – 30 ga, qadimda to’rt tomoni devor bilan o’rab olingan, devor o’z navbatida to’g’riburchakli kungurlar bilan o’rab olingan, ular orasidagi maydon 27–30 m. Yodgorlik 1967 yil L.I.Albaum tomonidan topilib, 1970 yildan boshlab G.A.Pugachenkova rahbarligidagi Xamza nomli san’atshunoslik institutining arxeologik guruhi yodgorlikda tekshirish ishlarini boshlab yubordi.
1971 yilda Dalvarzintepa uy xonalaridan birida kichik tuvakchada oltindan yasalgan 115 ta ashyolar topilgan. Ular xotin-qizlarning bezaklari, ya’ni bilaguzuklar, baldoq, tumor, turli shakldagi buyumlardan iborat bo’lgan. Yodgorlikda B.A.Turg’unov rahbarligida O’zbekiston-Yaponiya ekspeditsiyasi xodimlari qazish ishlarini olib bormoqda.
Zartepa – Surxondaryo viloyati Angor tumani hududida Sherobod-Termiz yo’lining o’ng tomonida 200 m uzoqlikda joylashgan. Rejalashtirilishi to’rt tomoni teng, umumiy maydoni – 16 ga. To’rt tomoni ikki qatorli devor bilan o’rab olingan bo’lib, yarim aylanali kungurlar bilan kuchaytirilgan, ular o’rtasidagi masofa – 34 m. 1972–1974 yillarda Q.Sobirov rahbarligidagi guruh Zartepaning mudofaa tizimini o’rganish ishlarini olib borib, 4 ga qurilish davridan iborat ekanligini aniqladi. Shaharning markazida saroy, sharqiy qismi devorining ichki qismida budda ibodatxonasi qoldig’i o’rganildi. Shaharning qurilishi mil.av. I asrda, uning inqirozi esa milodiy IV asrga oid bo’lgan.
Qoratepa – Eski Termiz hududida joylashgan, 1972 yildan B.Ya.Staviskiy rahbarligidagi Moskva san’atshunoslik muzeyi arxeologik guruhi yodgorlikda qazish ishlarini olib bordi, natijada budda ibodatxonasi topib o’rganildi.
Fayoztepa – Eski Termiz hududida joylashgan. L.I.Albaum rahbarligida arxeologik guruh yodgorlikda qazish ishlarini olib bordi. Natijada budda haykallari, buddistlar to’planadigan joy o’rganildi. Bu yodgorliklardagi O’zbekiston–Yaponiya davlatlari birlashgan arxeologik guruhi qazish ishlarini olib borishmoqda, topilgan ashyolar bir necha marta Yaponiyadagi ko’rgazmada namoyish qilingan. E.Rtveladze tomonidan Surxondaryo viloyati bo’ylab arxeologik qidiruv ishlari olib borilib, 130 dan ortiq yodgorliklar viloyat arxeologik xaritasiga qayd etilgan, ularning aksariyati antik davrga oid bo’lgan.
Shu bilan birga, Xalchayon, Xaydarobod, Mirzako’ltepa, Oysaritepa kabi qishloq manzillari arxeologik jihatdan o’rganilgan. G.A.Pugachenkova Xalchayon yodgorligida qazish ishlarini olib borib, hukmdor saroyini o’rgandi, bu erdan suvoriylar, insonlar haykallari topilgan.