V azirligi t o sh k e n t a rxitectu ra q urilish In stitu ti

qilishicha, agar, eski yo'llar ta ’mirlansa, tijorat faoliyatining 
o'sishi, dastlabki yilning o'zidayoq hududga 15 million AOSh 
dollari miqdorida foyda keltirishi mumkin. Loyihani am alga 
oshirishning kutilayolgan qiymati 3,8 million AQ Sh dollarini 
tashkil etadi.
24

---

? Krossvord:DEFOLT
E niga: 1. Kirim. 3. X issadorlik 
tijorat b a n k larid an biri. 6. Bozorda yag o n a 
xaridor b o 'lad ig an xolal. 10. Jcinig'arm a pul m a b la g ’lari. 11. D avlat lom onidau 
b crilad ig an yordam . 12. M o n opolislik birlnshina Luri. 1-1. C haqa. 15. K orporasiya turi. 
1/ Kirim. 19. Ishga yaroqli sh ax sn in g b a n d bo'lm aslig i. 20. Iqtisodiy faoliyalning 
s o ’ngi bosqichi. 22. M ax su s ruxsalnom a. 23. Q o zo q isto n pul birligi. 2-1. P lastik karta 
bilan ishlaydigan avtom at. 26. Keiishuv, k o n trak l. 27. Sarnolyot turi. 28. Ish 
yurituvchi, boshqaruvchi. 30. T ayyor m ahsulot. 31. S hvoytsariyadagi en g k atta 
m oliyaviy m ark azlard an biri. 33. M oliyaviy jazo turi. 34. Bir nocha firm alarning 
nazorat pakotiga ocja k om paniya, 37 Maqs25

---

shakli. 40. M a 'su liy ati c h e k la n g a n jam iy at. 42. U lush. 13. M a h su lo tn i m ah su lo tg a 
to 'g 'rid a n —to 'g 'ri alm ashtirish, ayirboshlash. 45. O im m atli q o g 'o z la rn in g k a p ita lg a
aylantirilishi. 47. Iqtisodiy ta ra q q iy o td a g i teb ran ish lar. 48. P oytaxtiinizdagi fond 
birjasining nom i. 49. D arom adtarni q a y ta b aholash. 50. B ozorshunoslik.
B o 'y lg a: 1. T ashqi qarzni to 'la s h d a n b o sh tortish. 2. M oliyaviy m uassasa. 3. 
O ad im g i o g ’irlik o 'lch o v birligi. 4. Xorijiy y u k larn i m am lak at x u d u d id a n ohb 
o 'tilishi. 5. O 'z a ro u y g ’u n la sh g a n sa n o a t ishlab ch iq arish korxonasi. 7. O im m atb ah o
m etal. 8. F ransiya avtosi. 9. Y ordam chi quyi tuzilm alar. 13. M ualliflik h u q u q in i 
bu zg an shaxs. 16. A Q S hdagi e le k tro n biija. 18. Loto o ’yini. 19. H isob - kito b turi. 
21. Ilaliya p u l birligi. 23. M ahsulotni y aralish g a sarflan g an x arajatlar yig'indisi. 25. 
Iqtiso d iy la'lim o tlard a g i y o 'n a lish la rd an biri. 26. Ja h o n n in g rivojlangan m oliyaviy 
m ark azlarid an biri. 28. O 'z b e k avtosi. 29. F oyda olishga q a ratilg a n faoliyal. 32. 
Iqtisodiy islo h o tlarn in g y o ’n a lish larid an biri. 35. B uxgalteriyada to v ar - m aterial 
boylik larn i hisobini yurilish shakli. 36. M ah su lo t tan n arx i hisobi. 39. K orxona turi. 
40. 1000 sm2. 41. Inflyatsiyaga teskari b o 'lg a n jaray o n . 43. T ovarning o ram asi bilan 
og'irlig i. 44. A ksiy ad an k e la d ig an d aro m ad . 46. Y erdan fo y d alan ish d an olin ad ig an
iq tiso d iy foyda.
Ja h o n x o ’ja lig i. X a lq a ro sav d o va savd o s iy o s a ti
Tarix, ja h o n x o 'ja lig i sh a k lla n ish in in g to 'rt b o sq ic h in i biladi. 
J a h o n x o 'ja lig in in g ilk b o sq ic h i ish la b c h iq a rish n in g
to in d u s tria l 
d a v rid a v u ju d g a k eld i. Bu d a v rd a a lo h id a la s h g a n x u d u d la rd a y a sh o v c h i 
q ab ilalar, u r u g 'la r o 'rta s id a sa v d o m u n o sa b a tla ri a m a lg a o sh irilg a n . Bu 
sa v d o
m u n o sa b a tla rin in g
ilk 
o b ’e k tla ri 
b o'lib, 
q o 's h n i 
q ab ilalar, 
o ila la rd a
v u ju d g a
k e lg a n
o rtiq c h a
don, 
g o 's h l 
va 
b o s h q a la r 
h iso b la n g a n . S av d o g a rla r q a tla m in in g v u ju d g a k e lish i b ila n x a lq a ro
sa v d o riv o jla n a bo sh lad i.
Iq tiso d iy n iu lu q o liiin y k e y in g i b o sq ic h i ish la b c h iq a ris h n in g
in d u stria l d a v rid a v u ju d g a k e lg a n . R ivo jlan g an b o zo r m u n o s a b a tla ri v a 
yirik m a s h in a la s h g a n ish la b c h iq a ris h n in g v u ju d g a k e lish i n a tija sid a
ta s h q i sa v d o m illiy iq tiso d iy o tn in g a jra lm a s qism i b o 'lib qoldi.
J a h o n
iq tiso d iy o ti sh a k lla n ish in in g u c h in c h i b o sq ic h i XIX asr 
oxiri va XX a s r b o sh la rig a to 'g 'r i k elad i. Bu b o sq ic h
tran sm illiy
k o rp o ra ts iy a la m in g v u ju d g a k e lish i b ila n tavsiflidir.
O 'tg a n a srim izn in g 60 y illarid a, k o 'p la b m u sta m la k a d a v la tla r 
siy o siy
b o g 'liq lik d a n
holi 
b o 'lg a n la rid a n
s o 'n g , 
ja h o n
x o 'ja lig i 
riv o jla n ish in in g y a n g i b o sq ic h ig a k o 'ta rild i.
J a h o n x o 'ja lig i — ja h o n m a m la k a tla rin in g iq tiso d iy — ijtim oiy, 
te x n ik a va te x n o lo g ik h a m k o rlik y u z a sid a n x o 'ja lik a lo q a la ri va 
m u n o sa b a tla ri tizim idir.
26

---

H ozirgi k u n d a , ja h o n x o 'jalig i alo g ala ri q u y id a g i sh a k lla rn in g
u m u m iy lig in i ifoda eladi:
— 
ta sh q i savdo;
— 
ish lab c h iq a rish k o o p era tsiy a si;
— 
ilm iy 
te x n ik
m a 'lu in o lla r 
va 
te x n o lo g ik
ish la n m a la rn i 
a y irb o sh lash ;
— 
ish c h i k u c h in in g bir in a m la k a td a n b o sh q a m a m la k a tg a k o 'ch ish i;
— 
x a lq a ro k re d it va xorijiy in v estitsiyalar; 
d a v la tla rn in g o 'z a ro v aly u ta m u n o sa b atlari.
Ja h o n x o 'ja lig in in g g lo b a lla sh u v i q u y id a g ila rd a k o 'rin m o q d a :
in a m la k a tla r o 'rta s id a do m iy ta rz d a o 'z a ro h a m k o rlik q ilish g a 
q iz iq ish n in g k u c h a y ib borishi;
k o 'p c h ilik m a m la k a lla rn in g b o zo r y o ’lida riv o jla n a y o tg a n lig i tufayli, 
jahon iq tiso d iy m a k o n in in g sh a k lla n ish i; 
x a lq a ro m e h n a t la q sim o tin in g rivojlanishi;
ja h o n
m iq y o sid a 
in fra tu z ilm a n in g y ara lilish i 
(tra n sp o rt 
tizimi, 
k o m m u n ik a ts iy a ta rm o q la r i...)
B u g u n g i k u n d a re sp u b lik a m iz ja h o n x o 'ja lig ig a to b o ra c h u q u rro q
in te g ra ts iy a la s h ib b o rm o q d a . B unda iq tiso d iy o t tu zilm asin i tu b d a n
o ’zg a rtirish , ja h o n a n d o z a la rig a m os ish lab c h iq a rish la rn i y o 'lg a q o 'y ish
ta lab e tila d i. M a m la k a tim iz rah b a ri b u h aq d a :
"Islo h o tla rn in g h o zirg i b o s q ic h id a aso siy vazifainiz, iq tiso d iy o tim iz 
s tru k tu ra s in i tu b d a n o 'z g a rtiris h , xom ash y o y etk a z ib b e ris h d a n tayyor 
m a h su lo t 
ish lab
c h iq a rish g a
o 'tish , 
u n in g
sifatini 
va r a q o b a tg a
b a rd o sh lilig in i ja h o n b o zo ri talab lari d a ra ja sig a y e tk a z is h d a n iborat. 
B u n d a ta rk ib iy o 'z g a ris h la rd a re sp u b lik a u c h u n e n g aso siy h iso b la n g a n
ta rm o q la rn i ju m la d a n , y o q ilg 'i — e n e r g e tik a va g 'a lla k o m p le k sla rin i 
riv o jla n tirish d a iq tiso d iy m u sta q illik n i ta 'm in la s h . S h u n in g d e k , 
bu 
o 'z g a ris h la r re s p u b lik a iq tiso d iy o ti u c h u n u stu v o r h iso b la n g a n , bo y
tabiiy, m in e ral xom — ash y o , m e h n a t re su rsla rig a a s o s la n g a n h a m d a
istiq b o ld a x a lq a ro va d a v la tla ra ro m e h n a t la q sim o tid a, ja h o n b o zo rid a 
O 'z b e k is to n n in g m u s ta h k a m
o 'rin
e g a lla sh in i 
k afo la tlo v c h i ish la b
c h iq a rish la rn i ild a m s u r 'a tla r bilan o 's tiris h g a q a ra tilis h i lozim . J a h o n
ta lab lari d a ra ja sid a g i m a h su lo tla rn i ish lab c h iq a rish n i k e n g a y tirish , 
u la rn in g raqobaLga b a rd o sh lig in i o sh irish m u h im vazifa h iso b lan a d i. 
B uning u c h u n k o rx o n a la rn i z a m o n a v iy ilg 'o r te x n o lo g iy a , e n g y a n g i 
u sk u n a la r, a y n iq sa, k ic h ik va o 'rta k o rx o n a la r u c h u n m o 'lja lla n g a n
ix c h a m u s k u n a la r b ila n jih o z la sh , ic h k i b o zo rn i to 'ld irish u c h u n k e ra k li 
m a h su lo tn i ishlab c h iq a ra d ig a n k ich ik , ix c h am te x n o lo g iy a la rn in g
k o n se p siy a s in i va m illiy d a s tu rin i ish lab c h iq ish z a ru rlig i g ’oyasi ilg ari 
su rilad i. 
B u n d a y d a s tu rn in g ish lab ch iq ilish i va a m a lg a
o sh irila 
b o sh la n ish i 
— 
iq tis o d iy
islo h o tla r ik k in c h i 
b o sq ic h in in g
ustiv o r 
v a z ifa s id ir" - d e b ta 'k id la y d i. (I. A. K arim ov "O 'z b e k isto n b u y u k k e la ja k
sari" Т.: " O 'z b e k isto n " 1998.333 — 334 b.)
27

---

X alq a ro sa v d o n az ariy a si XIX a s rla r b o s h id a D avid R ikardo 
to m o n id a n
sh a k lla n tirilg a n
ta q q o sla n m a
av fzallik lar 
ta m o y ilig a 
aso slan a d i.
T ahlil 
sh u n i 
k o 'rs a ta d ik i, 
ta q q o s la n m a
avfzallik 
ta m o y ilid a n
fo y d a la n ish g a
a s o s la n g a n
e rk in
sa v d o
va 
x a lq a ro
ix tiso sla sh u v
n a tija sid a ja m i to v a r ish lab c h iq a rish o 'sa d i, m a m la k a tla r e s a ishlab 
c h iq a rish im k o n iy a tla rid a n o rtiq b o 'lg a n ic h k i iste 'm o l d a ra ja sig a
e rish a d ila r.
O c h iq m illiy iq tiso d iy o t ja h o n x o 'ja lig i b ila n sa v d o va m oliyaiviy 
m u n o s a b a tla r o rq a li o 'z a ro m a n fa atli a lo q a la rg a k irish a d i. T a sh q i savdo 
e k s p o rt va 
im p o rt q ilu v c h ila rn in g
o 'z a ro
h a ra k a tin i 
v a 
ek sp o rt 
q ilu v c h ila r o ’rta sid a ra q o b a tn i ta 'm in e tu v c h i ja h o n b o z o rla rin in g
m av ju d
b o 'lis h in i ta q o z o etad i. A m aliy o td a ta sh q i sa v d o siy o sa tin in g
ikki aso siy tip i fa rq lan a d i:
M illiy x o 'ja lik n i h im o y a lo v ch i, p ro te k sio n iz m s iy o s a ti. 
Im portni 
boj to 'lo v lari, m iq d o r v a sifat ch e k lo v la ri va ta 'q iq la ri o rqali 
c h e k la y d i. Im p o rt to v a rlari n a rx in in g o 'sish i, 
n o ra sm iy sav d o
o p e ra tsiy a la ri 
u lu s h in in g
o rtishi, 
sa v d o sh e rik la rin in g e k s p o rt 
h a jm ig a ta 's ir e tu v c h i ja v o b ta 'sirla ri p ro te k sio n iz m siy o sa tin in g
o q ib a tla ri b o 'lib h iso b la n a d i.
E rk in sav d o s iy o s a ti. 
T o varlari y u q o ri ra q o b a tb a rd o s h b o 'lg a n
m a m la k a tla r to m o n id a n e k s p o rt va im p o rt hajm in i k e n g a y tirish
m a q s a d id a a m a lg a osh irilad i. O d a td a h a r b ir d av lat ik k i y o q la m a
tavsifga e g a b o ’lg a n ta sh q i sav d o siy o s a tin i a m a lg a o sh ira d i. T ash q i 
sa v d o o p e ra tsiy a la ri hajm i o d a td a : n a tu ra l (e k sp o rt v a im p o rt 
q ilin u v c h i to v a rla r tu ri va m iqdori) va q iy m a t ifo d a sid a (n afaq al 
to v a rla r m iq d o ri balki, n a rx la rn in g o 'z g a rish i) o 'lc h a n a d i. T ash q i 
s a v d o n in g n a tija si b o 'lib , e k s p o rt va im p o rt o 'rta s id a g i farq n i ifoda 
e tu v c h i ta sh q i sa v d o b a la n si q o ld ig 'i h iso b la n a d i. A g ar ta s h q i sav d o
ijo b iy n a tija g a e g a b o 'lsa , sa v d o b alan si a k tiv q o ld iq q a e g a b o 'la d i. 
E k sp o rtn in g o 'sish i q u y id a g i ijobiy n atija larn i ta 'm in etad i: 
ish la b c h iq a ris h hajm i, b a n d lik d a ra ja si o 'sa d i; 
o rtiq c h a ish la b c h iq a rish in q iro z lari b a rta ra f etilad i; 
x o rijiy v a ly u ta tu sh u m la ri o 'sa d i.
B u g u n g i k u n d a ja h o n bozo ri tuzilm asi o 'z g a ris h id a q u y id a g ila r y a q q o l 
k o 'z g a ta sh la n m o q d a :
x o m ash y o to v a rlari q isq a rish i va ta y y o r m a h su lo tla r u lu sh in in g
ortishi;
y u q o r i te x n o lo g iy a li to v a rlar u lu sh in in g o rtish i.
M a m la k a tn in g ta s h q i sa v d o fao liy ati to 'lo v b ala n si k o 'rin is h id a h iso b g a
o lin a d i. T o 'lo v b alan si b u x g a lte riy a h iso b lari s h a k lid a tuzilib, m a lum
v a q t 
m o b a y n id a
a m a lg a
o sh irilg a n
ta sh q i 
sav d o
o p e ra tsiy a la ri 
to 'g 'r is id a m a 'lu m o t b era d i.
T o 'lo v b a la n si q u y id a g i b o 'lim la rd a n ta sh k il to p a d i: 
sa v d o balansi;
28

---

x iz m atlar b alan si; 
o 'tk a z in a la r b alan si; 
k a p ita l h a ra k a ti balansi.
a. E k sp o rt.
b. Im port.
v. M u llo q u stu n lik .
g. T a q q o sla n m a afzallik.
d. S av d o im k o n iy a tla ri ch iz ig 'i.
e. P ro tek sio n izm .
j. F ritred rizm .
z. E rkin savdo.
i. X alq a ro m e h n a t taq sim o ti.
k. M a m la k a tn in g iq tiso d iy sa lohiyati.
1. M illiy boylik.
1. 
A lo h id a 
m a m la k a tla r, 
k o rx o n ala r 
va 
ta sh k ilo tla rn in g
ja h o n
m iq y o sid a to v a r va xizm atlar y a ra tis h g a ish lab c h iq a ris h va 
h u d u d iy jih a td a n ixtisoslaslnivi.
2. 
M a m la k a tn in g tovar v a x izm atlarni, b o sh q a m a m la k a tla r (savdo 
sh e rik la ri)g a
n isb a ta n kam x a ra ja tla rd a ish la b c h iq a ra olish 
qobiliyati.
3. 
M a m la k a tn in g biro r b ir m a h su lo tg a ix tiso sla sh u v i v a u n i b o s h q a
bir m a h su lo t olish u c h u n a y irb o s h la s h d a g i ta n lo v v a ria n tla rn i 
k o 'rsa ta d i.
4. 
Erkin sav d o y o 'lig a to 's iq la r quyish.
5. 
M a m la k a tn in g b o sh q a sh e rik la rig a n isb a ta n , tovar v a x iz m a tla rig a
n isb a ta n p a s t m u q o b il x ara jatlar bilan ish la b c h iq a ra olish 
q obiliyati.
6. 
S avdo y o 'lid a g i g 'o v la rn i b a rta ra f e lis lig a q a ra tilg a n siyosat.
7. 
T a q q o sla n m a avfzallik ta m o y ilig a a s o s la n g a n va d a v la tn in g b a rc h a
a ra la sh u v la rin i islisn o e tu v c h i x a lq a ro a y irb o sh la sh ja ra y o n i.
8. 
M a m la k a tn in g ish lab ch iq a rish im k o n iy a tla ri d ara jasi.
9. 
M a m la k a td a y a ra tilg a n va ja m g 'a rilg a n m o d d iy va m a 'n a v iy
n e 'm a tla r y ig 'in d isi.
10. 
Bir m a m la k a tn in g b o sh q a m a m la k a t k o rx o n a la ri va fu q a ro la rig a
tovar va x iz m a tla rn i sotishi.
11. 
B oshqa in a m la k a td a n to v a r va x iz m a tla rn in g so tib olinishi.
?