В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

6.4. Ўзбекистон ва ЛҚШ ташқн иқтисодий алоқалари
114

---

ва нефть-газ мазмунда қатор устувор инвестиция лойиҳаларини амалга оши- 
ршцца, агросаноат мажмуи, озиқ-овкэт саноати ва транспорт инфрату- 
зилмасининг технологик базасини ривожлантиришда иштирок этмокда.
6 .4 .1 - ж а д в а п
Ў збекистон ва А Қ Ш т аш қ н савдо анланм аси, млн. д о л л /3
2000 й.
2005 й.
2010 й.
Ташқи савдо айланмаси
199,0
259,6
184.1
Экспорт
158,0
108,2
52,1
Импорт
41,0
151,4
132,0
Сальдо
-117,0
-1 3 ,2
79,9
Узбекистон АҚШнинг савдо ва ривожланиш агентлиги, Хориждаги 
хусусий инвестициялар корпорацияси билан хамкорлик алокэларини ўрнатган. 
Мисол учун, АҚШнинг савдо ва ривожланиш агентлиги томонидан олтин 
казиб олиш, уяли ва кабель телевиденияси тизимларини ривожлантириш 
бўйича умумий қиймати 224,1 млн. долларлик учга лойиха сугурта қилинган. 
Бундан ташқари, хориждаги хусусий инвестициялар корпорацияси Узбекис- 
тонда иқгисодиёгнинг базавий тармоқларида инвестиция лойиҳаларини амалга 
ошириш, сугурта кафолати восихасида АҚШ компанияларини давлат мулки 
объекгларини хусусийлаштириш жараёнларига жалб этиш, кичик бизнес ва 
хусусий тадбиркорлик соҳасидаги лойиҳаларга хусусий инвестицияларни 
жалб этиш борасида мунтазам ҳамкорлик йўлга кўйилган.
Республик ада АКЩ инвесторлари иштирокида ташкил этилган 300 дан 
ортик корхона, жумладан, 
200
дан ортиқ кўшма корхоналар ва 
100
га яқин 
тўлиқ АҚШ сармоясига асосланган корхоналар фолият кўрсатмокда. Мазкур 
корхоналар фаолияти саноатнинг тоғ-кон, кимё, енгил саноат, озиқ овқат ва 
машинасозлик каби соҳаларини қамраб олади. Мисол тариқасида “Женерал 
Моторе”, “Кейз корпорейшн”, “Кока-Кола”, “Тексако”, “Бейкер Хьюз”, 
“Дюневэнт”, “Проктер энд Гембл5', “Эй-Ай-Джи” каби йирик компанияларни 
кел,гариш мумкин. Хусусан, 2011 йилда “Женерал Моторе” компанияси билан 
ҳамкорликда автом обилларнинг кучланиш агрегатларини ишлаб чиқарадиган 
корхонанинг фойдаланишга топширилиши мамлакат ички эхтиёжларини 
тўлиқ таъминлаш 
ёки маҳаллий автомобилларни маҳаллийлаштириш 
даражасини ошириш билан биргаликда автомобиль двигателларини ташки 
бозорларга экспорт қилиш имконини хам яратади.
Узбекистон ва АҚШ ўртасида тоғ-кон, самолётсозлик, машинасозлик 
ва транспорт инфратузилмаси, иктисодиетнинг технологик базасини 
ривожлантириш, АҚШ компанияларининг ахборот технологнялари ва 
телекоммуникациялар соҳасидаги тажрибасидан фойдаланиш, маркетинг, 
инжиниринг, лизинг ва инвеситция хизматлари, логистика, халқаро юк
23 Ўэбекистон Республикаси Давлат статистикаси қўмитаси маълумотлари.
115

---

ташиш соҳаси, иктисодиётнинг турли тармоқлари учун менежер ва 
мутахассислар тайёрлаш, малакасини ошириш бўйича қўшма лойиҳаларни 
амалга опшришда иктисодий ҳамкорлик катта истиқболларга эга.
Асосий т у ш у вч а л ар
Б а за в и й т а р м о қ л а р — капитал, материал, энергия сигимкорлиги 
юқори тармоқлар.
Ф ан си ги м к орли ги ю қори тар м о қ л а р - ИТТКИ харажатлари сотиш 
ҳажмига нисбатан 3,5% дан кам бўлмаган, ИТТКИ соҳасида ҳар минг 
кишига 25 ва ундан ортиқ тадқиқотчи тўгри келадиган тармоқлар.
Ф едерал зах и р а тизим и (Ф ЗТ) - АҚШ да марказий банк, вазифасини 
бажарувчи, пул-кредит тизими билан биргаликда макроиқтисодий тартибга 
со лишни хам амалга оширувчи тизим.
Д а а л а т бюджеты - давлат даромадлари ва харажатларининг пул 
билан ифодаланадиган йиллик мажмуи.
Д а в л а т қ ар зи - давлатнинг фуқаролар, банклар, корхона ва 
ташкилотлар, хориж мамлакатларидан қарзи бўлиб, манбаига кўра ички ва 
ташки қарзга бўлинади.
“ И ш ончсиз қ а р з ол у вч и л ар ” — тўлов қобилиятига эга бўлмаган 
ҳолда кредит олган ва кредитларни қайтара олмаган қарз олувчилар.
И п отека ии қирози — ипотека бозори билан боғлиқ ҳолда чиқарилган 
дериватларнинг ортиқча ишлаб чиқарилиши натижасида юзага келган 
инқироз.
“Полсон режаеи” — 700 млрд. долларга тенг маблагаинг АҚШда 
инқирозга учраётган банк ва молия ташкилотлари зарарларини қоплаш ва шу 
орқали муаммонинг чукурлашиб кетиши олдини олиш учун сарфланиши.
Н азо р ат савол лари ;
1. АҚШ иқгисодиётининг ривожланиш омиллари нималардан иборат?
2. АҚШ иқгасодиётининг замонавий хусусиятлари нималарда намоён 
бўлади?
3. АҚШ иқгисодиётида давлатнинг ўрни қандай?
4. А ҚШ иқгисодиёти қандай таркибга эга?
5. АҚШ ташқи иқгисодий алоқаларининг таркибини баҳоланг ва 
диверсификациялаш йўналишларини аниқланг.
6
. АҚШ иқтисодиётида рўй берган рецессия сабаблари нималардан 
иборат?
7. АҚШ ҳукуматининг жаҳон молиявий-икгисодий инқирозига қарши 
кураш дастурларининг хусусиятлари ва йўналишлари нималардан иборат?
8
. Ўзбекистон ва АҚШ иктисодий хдмкорлиги ҳолатини баҳоланг ва 
ривожланиш истиқболларини аниқланг.
116

---

7-БОБ. ҒАРБИЙ ЕВРОПА ИҚТИСОДИЁТИ: ТАРКИБИ ВА 
И НТЕГРАЦИЯ ЖАРАЁНЛАРИ НИШ ЧУҚУРЛАШУВИ
7.1. 
ҒарбиЁ Е вр о п а м а м л ак атл ар и н и н г иқтисодий ривож л ан и ш
д араж аси бўйича гуруқлани пш ва интеграци я ж ар аён лари
Жаҳон иқгисодиётида XX аср ўрталарига қадар Европа етакчилик 
ролини эгаллаб келган бўлса, Иккинчи жаҳон урушининг салбий 
оқибатлари туфайли иктисодий салоҳият жиҳатдан АҚШдан анча ортда 
қола бошлади. Европанинг кайта тикланиши ва ривожланиш ининг асосий 
кучи сифатида бозор, хусусий тадбиркорлик, рақобат, давлат бошқаруви 
асосидаги ўзаро бир-бири билан боғлиқ бўлган жараёнларни кузатиш 
мумкин.
Ғарбий Европа 24 та мамлакатни қамраб олади ва бу мамлакатларни 
худудининг катталиги жиҳатдан куйидаги тўрт гуруҳга ажратиш мумкин:
- йирик мамлакатлар — Буюк Британия, Германия, Франция, 
Испания, Италия, Швеция, Финландия, Норвегия;
- ўрта мамлакатлар — Исландия, Греция, Португалия, Ирландия, 
Австрия;
- кичик мамлакатлар — Дания, Бельгия, Нидерландам, Швейцария;
- жуда кичик - “қўғирчоқ” мамлакатлар - Люксембург, Лих­
тенштейн, Мальта, Андорра, Сан-Марино, Монако, Ватикан.
Ғарбий Европа ягона иктисодий худуд сифатида жаҳон хўжалигида 
саноат ва қишлоқ хўжалиги. товарлар ва хизматлар э к с п о р т , олтин- 
валюта захираси ва халқаро туризмнинг ривожланганлик даражаси бўйича 
етакчи ўринда туради. Ғарбий Европа халқаро мехрат тақсимотида саноати 
(машинасозлик, кимё, электротехника) ривожланган худуд сифатида тан 
олинган. XX аср бошига келиб Ғарбий Европа халқаро меҳнат таҳсимотида 
офис жиҳозлари, аниқ механика, оптика, телекоммуникация, алоқа 
воситалари каби тармоқлар бўйича мустаҳкам ўрин эгалладн.
Европа иқгисодиётининг глобал рақобатбардошлигини таъминлаб 
берувчи тармоклар қуйидагилар хдсобланади:
а) анъанавий тамроқлар:
- автомобилсозлик - Германия, Франция;
- авиация саноати - Буюк Британия, Германия, Франция;
- текстиль саноати - Италия, Франция.