В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

6 3 - 6 5 %
ни, 
саноат 25-30% ни, қишлоқ хўжалиги 2 -5% ни ташкил этади. Европа саноат 
жиҳатдан юқори даражада тараққий этган минтақа ҳисобланиб, ЕИнинг 
ҳиссасига жаҳон саноат маҳсулотларининг 1/3 қисми тўғри келади. 
ЕИнинг халқаро даражадаги тармоқ ихтисослашуви атом энергетикаси, 
нефть-газ мажмуаси, 
автомобилсозлик, 
авиакосмос, 
электротехника, 
электроника, 
юқори 
технологияли 
машинасозлик 
(станоксозлик, 
компьютерлар ва электроника маҳсулотларини ишлаб чиқариш), кимё,
1 11ерспектпвы развитая мировой эконом ики. Замедление роста, увеличение рисков. Обзор. Сентябрь 
2011. М ВФ . В аш ингтон, 2011. С. 196-197.
1 2 0

---

енгил ва озиқ-овқат саноати, биотехнолгиялар, 
янги конструкцияли 
материаллар ишлаб чикариш тармоқлари билан боғлиқ. Шу билан бирга 
охирги ўн йилликда қора металлургия, текстиль саноати каби анъанавий 
саноат тармокларида эскириш ва инқироз ҳолатлари кузатилмоқда.
Европа х.ажми жиҳатдан АҚШдан кейинги ўринда турувчи аграсонат 
мажмуига эга. Минтақа қишлоқ хўжалиги турли-туманлиги ва юқори 
самарадорликка 
эгалиги 
билан 
ажралиб 
туради. 
Аммо 
қишлоқ 
хўжалигининг самарадорлиги ЕИ доирасида амалга ошириладиган аграр 
сиёсат билан боглиқ бўлиб, бу сиёсат асосида интервенция, давлат 
харидлари, миллий фермер хўжаликларини субсидиялаш каби дастаклар 
ташкил этади.
ЕИ иктисодиётининг энг йирик сектори хизматлар соҳасидир. Ғарбий 
Европа мамлакатлари постиндусгриал иқтисодиётдан янги технологиялар 
ва билимларга асосланган иқтисодий ривожланиш моделига ўтишмокда. 
Бу соҳада компьютер технологиялари, электрон савдо, транспорт, туризм 
каби соҳалар барқарор суръатларда ривожланмокда.
ЕИ иқтисодиёти миллий ва умумий даражада тартибга солинади. 
Ҳозирги вактда ЕИ фаолиятининг муҳим йўналишларини қамраб олувчи 
умумий даражада тартибга солиш устуворлик касб этмокда. Ш у билан 
бирга миллий даражада тартибга солиш етакчи мавқега эга. Умумий 
даражада тартибга солиш эса евро қудудида ягона пул-кредит сиёсатини 
олиб боришда мухим роль ўйнайди.
Евро ҳудудида пул-кредит сиёсати Европа Марказий банклари тизими 
ва миллий Марказий банклар оркали амалга оширилади. Ушбу тизимнинг 
асосий вазифаси инфляциянинг йилига ўртача 
2
% атрофида бўлишини 
таъминлашдан иборат. Бундан ташқари, унга пул-кредит ва валюта 
сиёсатини амалга ошириш, аъзо мамлакатлар валюта захираларини 
сақлаш, бошқариш, тўлов тизим ининг баркарорлигини таъминлаш ҳам 
киради.
ЕИ солиқ-бюджет соҳасида солиқ сиёсати мухим дастак хисобланади. 
Ҳар бир мамлакат ўз миллий солиқ тизимига эга бўлиб, йиғилган 
солиқларнинг катта кисми миллий бюджетга келиб тушади. ЕИнинг 
бюджета ўз маблағлари, аъзо мамлакатлар ялпи миллий даромадидан 
ажратмалар (мамлакат иктисодий салоҳиятига боғлиқ ҳолда 
1
% атрофида), 
учинчи 
мамлакатлардан 
импорт 
қилинаётган 
қишлок 
хўжалик 
маҳсулотларига солиқлар, божхона божлари, қўшилган қиймат солиғидан 
ажратмалардан шаклланади. ЕИ бюджетининг харажатлари қуйида- 
гилардан иборат:
- ягон қшплоқ хўжалик сиёсати;
- минтақавий ва ижтимоий сиёсат;
- ягона ташки ва хавфсизлик сиёсати;
- “Эразмус” дастурлари (талабаларни айирбошлаш);
- таълимни ривожлантириш;
121

---

- кичик ва ўрта бизнесни ривожлантириш;
- трансевропа инфратузилмасини ривожлантириш.
ЕИда ҳозирги вактда 2007-2013 йилларга мўлжалланган бюджет амал 
қилади ва унинг микдори 864,5 млрд. евродан иборат. Ш ундан 293 млрд. 
евро ягона қишлоқ хўжалик сиёсатини амалга оширишга, 157 млрд. евро 
янги аъзо мамлакатлар иқгисодиётининг Ғарбий Европа мамлакатлари 
иқтисодиёти даражасига етказиш учун сарфланади. М исол учун Польша 
иқтисодиётини ривожлантириш учун 60 млрд. евро ажратилган бўлиб, бу 
кўрсаткич жами маблагнинг 38% ини ташкил этади2.
ЕИ мамлакатлари ташқи иқтисодий фаолияти, жумладан ташқи савдо 
соҳасида келишилган ҳолда ягона сиёсат олиб борилади. Жаҳонда ЕИ 
номидан алоҳида мамлакатлар эмас, балки Европа Комиссияси фаолият 
юритади. ЕИ ташқи иктисодий стратегиясини амалга оширишда ягона 
ташқи тариф, демпинг ва субсидияларга қарши кураш чоралари, Европа 
экспортерларини кўллаб-қувватлаш, преференциал келишувлар каби 
дастаклардан фойдаланади.
ЕИ жаҳон товарлар ва хизматлар савдосининг йирик қатнашчиларидан 
ҳисобланади. Жумладан, 2010 йилда ЕИ ҳиссасига жаҳон товарлар 
экспортининг 15,1% и, импоротининг 16,5% и, хизматлар экспортининг 
24,4% и, импортининг 21,9% и тўғри 
к е л д и .
Жаҳон молиявий-иқгисодий инкирози ЕИ ташки савдосига жиддий сал­
бий таъсир кўрсатди. Мисол учун 2009 йилда товарлар экспорта ва импорта
2008 йилга нисбатан мос равишда 21 ва 26% га пасайди (7.2.1-жадвал).
7 . 2 . 1 - ж а д в а л
Е И т а ш к и савдосининг ҳаж м и ва ўзгариш и, м лрд. долл.3
2 0 1 0 й.
Ў тга н й и л га н и с б а т а н ў згар ш п , %
2 0 0 5 -2 0 1 0
й и л л а р д а ў р т а ч а
2 0 0 9 й.
2 0 1 0 й.
Т о в а р л а р э к с п о р т а
1 788
6
-21
17
Т о в а р л а р и м п о р т а
1 991
6
-27
18
Х и зм а т л а р э к с п о р т а
6 85,2
7
-14
5
Х и зм а т л а р и м п о р т е
5 9 0 ,0
7
-13
4
Е И ташқи савдосининг товар таркибида саноат маҳсулотлари етакчи 
мавқега эга. 
2010
йилда саноат маҳсулотларининг товарлар экспортидаги 
улуш и 84,6% ни, товарлар импортида эса 62,1% ни ташкил этди. ЕИ ташки 
савдосида хизматлар экспорта ва импорта таркибида етакчи ўринни 
транспорт мутаносиб равишда 24,6 ва 24,3% хамда туризм 14,1 ва 19,6% 
эгаллайди (7.2.2-жадвал).
г
М ировая эконом ика и международвқе экономические отношения: учебник, /по д ред. Проф. 
А .С .Булатова, проф .Н .Н .Л ивенцева. -М .: М агистр, 2010. С. 276.
? Trade P rofiles 201J. W TO . Geneva, 2011. P. 92.
1 2 2

---

7 . 2 . 2 - ж а д в а п  
ЕИ т а ш қ и савдосининг т о в ар таркиби, 2010 й
.4
Т о в ар л ар
Х и з ш т л а р
Э к с п о р т
И м п о р т
Э ксп орт
И м п о р т
К я ш л о к х ў ж ал и к
м а ҳ су л о тл ар и
7 ,2
7,7
Т р ан сп о р т
2 4,6
2 4 ,3
Ё қ и л га в а қ ази б
ч и к ар ш и с ан о ат и
м аҳ су л о тл ар и
8.-2
30,2
Т у р и зм
'
14,1
19,6
С ано ат
м аҳ су л о тл ар и
84,6
62/1
Б о ш қ а тю корат 
х и зм атл ар и
61,3
56,1
Ж а ҳ о в д а ги
ул у ш и
1
15,1 
j 
16,5
Ж а ҳ о н д аги
у л у ш и
2 4 ,4
2 1,9
Таҳлиллар 2010 йилда ЕИ ташқи савдо айланмасининг 64% и ўзаро 
ички савдога, 5,1% и АҚШ , 5,0% и Хитой, 4,0% и МДҲ мамлакатлари, 
3,2% и Африка мамлакатлари, 3,1% и Жануби-Шарқий Осиё мамлакатлари 
ҳиссасига тўғри келганини кўрсатмоқда.
7.3. Е вроп а И гги ф оқи иктисодиётига жаҳон м олинвпй-иқгисодий 
ин қи рози н и н г таъ сн ри ва уыдан чиқи ш йўллари
Глобал 
молиявий 
инқироз 
жаҳонда 
1930 
йиллардаги 
Буюк 
депрессиядан кейинги энг чу кур инқироз деб тан олинди ва бу инқироз ЕИ 
иқгисодиётига жиддий салбий таъсир кўрсатди. Жумладан, бу инқироз 
ЕИнинг молиявий хизматлар улуши юқори бўлмаган (Буюк Британия) ва 
иқгисодиёги ташқи иқгисодий алоқаларга бевосита боғлиқ мамлакатлар 
(Германия) иқгасодиётида жиддий из қолдирди.
Европа Комиссияси маълумотларига кўра ЕИнинг реал ЯИМ ҳажми
2009 йилда 4,2% га, инвестициялар ҳажми 12% га қисқарди, бюджет 
камомадининг 3% ли мезоний кўрсаткичи эса 2008 йилнинг охирида бекор 
қилинди ва 2010 йилга келиб 6,4% га етди. ЕИда 2010 йилда ишсизлик 
даражаси ўртача 9,6% ни, инфляция даражаси 2,1% ни, давлат қарзининг 
ЯИМга нисбатан улуши эса 80,2% ни ташкил этди (7.3.1-жадвал).
ЕИда молиявий-иқтисодий инқирозга қарши қураш режаси 2008 
йилнинг кузидан амалга оширила бошлади ва у “Барқарорлик ва ўсиш” 
режаси, деб аталди. Ушбу режа 2009-2010 йилларга мўлжалланган бўлиб, 
умумий миқдори 200 млрд. евро ёки ЕИ ЯИМнинг 1,5% ини ташкил этди. 
Шунингдек, ЕИга аъзо бўлган мамлакатлар иқгисодиётини юксалтириш 
учун яна шу мамлакатлар ҳисобидан 170 млрд. евро, Европа инвестиция 
банки ҳисобидан 30 млрд. евро ажратиш мўлжалланди ва қуйидаги чора- 
тадбирларни ўз ичига олди:
4 Ўша манба Р. 92.
123

---