В а Х а б о в а. В., Т а д ж и б а е в а д. А., Х а ж и б а к и е в ш. Х

мумкин. Деривативлар бирор-бир молиявий дастакнинг ҳосилавий шакли 
хисобланади. Шуни алоҳида таъкидлаб ўгиш лозимки, бир томондан 
деривативларнинг пайдо бўлиши валюта ва қимматбахр қоғозларнинг 
курслари буйича юзага келадиган рискларнинг олдини олиш ҳамда рискларни 
қайта тақсимлаш имкониятини берган бўлса, бошқа томондан деривативлар 
жаҳон молия бозорида спекулятив савдолар ҳажмининг ортиб кегишига сабаб 
булди. Валюталар ва қимматбаҳо қоғозлар курслари буйича юзага келадиган 
рискларнинг олдини олиш имкониятининг юзага келиши товар ва хизматлар 
бозорининг ривожланишига, бу эса жахрн иқгасодиётининг реал сектори 
ривожланишига олиб келди. Спекулятив савдолар жахрн молия бозорларида 
кунлик савдо хажмининг оршб кетиши, бозорга қўшимча спекулятив 
ресурсларнинг кириб келиши, “иқгисодиёгда совун пуфаги”нинг пайдо 
бўлиши ва 1994, 1997-1998, 2002, 2008 йилларда халқаро молиявий 
инқирозларнинг юзага келиш ига сабаб бўлди. 2008 йилнинг иккинчи ярмидан 
бошланган жахрн молиявий-иктисодий инқирози бугунги кунда жаҳон молия 
тизимини бутунлай танг ҳолатга келтириб кўйди.
Бошқарув ва назорат имкониятларига кўра жахон молия бозорлари 
биржа, бошқариладиган бозорлар ва биржадан ташқари бошқарилмайдиган 
бозорларга бўлинади. Жаҳон молия бозорида амалга оширилаётган 
операдияларнинг тахминан 10-12% и назорат о стида, бошқа операциялар эса 
назоратсиз амалга оширилади.
Жаҳон молия бозорининг таркибини ўрганшцца молиявий операциялар 
амалга ошириладиган жойни эътиборга олиш мухим аҳамиятга эга. Ушбу 
мезонга асосан жахон молия бозорида куйидаги икки оегменгни ажратиш 
мумкин:
1. Халкаро молия марказлари (Лондон, Нью-Йорк, Токио, Франкфурт-на- 
Майне. Цюрих, Сингапур, Гонконг);