Uzumchilik bordorchilikiiig tok ustirish va uzum stishtirish bilan shurullanadigan tarmote. Uzumchilik a olini yangi uzum, mayiz bilan vinochilik, konserva sanoatlarini xom ashyo bilan ta’minlaydi

• 
  Mu^addima
  

Uzumchilik bordorchilikiiig tok ustirish va uzum stishtirish bilan shurullanadigan tarmote. Uzumchilik a^olini yangi uzum, mayiz bilan. vinochilik, konserva sanoatlarini xom ashyo bilan ta’minlaydi. Uzulgchi likning 4 ta asosiy yunalishi: xuraki uzum yetittiritp, mayiz ^uritish, texnik ma^sadlarda uzum yetishtirish (konssrva ma^suloglarn, sharbatlar, kopssntratlar taybrlash), vinochilik (xom ashs taybrlash) soxalari mavjud.
Uzumchilik bogdorchnliknnng eng ku^na tarmotslaridan biri bulib, ^ozirgi davrda \am kupgina mamlakatlarping xalk xujaligida salmo^li urshshi egallandi. Ja^oida 84 mamlakatda uzum yetishtnriladi. Tokzorlar maydoni buyicha eng oldingi urinlarda Ispaniya (1 mln. 200 mine ga), Italiya (871 ming ga). Fransiya (870 mnng ga). Turknya (560 ming ga), Portugaliya (252 ming ga), AKSh (Kaliforniya shtagi, 357 mnng ga), Ruminiya (250 ming ga), Eron (260 ming ga), Xitoy (243 ming ga), MDX mamlakatlari ichnda Moldova (154 ming ga) turadi. Jaxon buyicha tokzorlar maydoni 7,4 mln. ga, urgacha \osnldorlnk 81,7 s/ga. 1999 ynlda 60,7 mln. tonnadan kuprok uzum stishtirildi, 29,9 mln. t vino, 1,3 mln. t mayiz tansrlaidi. Eng kup mayiz AKSh. Eron, Turknyada taysrlandi.
U rta Osiyo. xususan, Uzbekistonda uzumchilik uzots tarixga ega. Miloddan avvalgn IV asrlarda ^am tok eknlgani ma’lum. Uzo^ Lil l ar davomida U rta Osiyo xal; seleksiyasida juda ^immatli xujalnk belgilariga ega bulgan yuzlab navlar yaratilgan. Urta Osisning dsyarli barcha ds^^onchilnk minta^alarida. aynissa, Fargona va Zarafshon vodiylarida, Goshkent, Xorazm, Kashsadaryo vo^alarida kup ekilgan. Leknn mugullar nstnlosi davrida bogdorchilik tanazzulga yuz tutgan. Uzumchilik

fasat XV asrga kslib saGgga rnvojlana boshladi. Uzbskistonda uzumchilikping rivojlanishnda Rossiya bogdorchilik jamiyatiniig Turkiston bulimi mu^im rol utgladi. Bulim uzumning maxalliy sharoitga mos ksladngan eng yaxshi navlarini urganib tavsiya etish, tsgishli naplarni boshsa miptakalar (Krim, Moldova. Zakavkazs)dan olib kslish tplaripi tagakil g^ildi. Ksyinchalik shu bulim asosida Turkiston uzumchilik va vinochilnk sumitasi gashkil etildi. Kumita uzumchilik va viiochnlnknn ilmiy asosda rnvojlaitirish (kasalliklarga, zararkunandaparga karshi kurash), uning agrotexnika usullarini ishlab chikish bnlan shukullandi.
XX asr boshlarida Uzbskiston ^ududnda 30.6 miig ga tokzor bor edi. 20-yillarning 2-mrmidan ixgisoslashgirilgan bokdorchilik va uzumchilik davlat xujaliklari gashkil etila boshladi, tof va tof etaklari miitakalarida ^am bu tarmoksa jiddiy ttibor beriladigan buldi. 50- yillar oxiri 60-yillardan 2500-3000 ga 6of va tokzorlarga ega bulgan afokombinatlar tashkil etildi.
Uzumchilik sodosidagi ilmiy tadkidot va amaliyot ishlari 1948 yilda gashkil etilgii okdorchilik. uzumchilik va vinochilik instngutida olib borilli va uzumchilikiipg iazariy va amaliy maealalari, kishmish navlarining ,\osildor ligi \amda gujum kurinishi sifatinn oshirishda ustiruvchi moddalar tatlggri (masalan, gibberellin) urganildi, tof va tof oldi shagalli yerlarda, Mirzachul va Fargona vodiysida uzumzorlar barpo sshshsh uslubi ishlab chnkildi. Iistitutning Samarkand filialida 100 ga maydoida uzumning 105 navi ustiriladigan tajriba maydoii gashkil Kilindi, Uzbeknstonda zkiladigai toklarning botanik kolleksiyasi yaratildi.
Borlorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tadkisot institutida ^amda uning viloyatlardagi filnallarnda, Butunittifog^ usimlikshunoelnk institut U rta Osiyo filialida uzumning Uzbeki sgon muskati, Fanaoa. Oktyabr, VIR1, Xishrov kshpmishi, Samarkand kishmishi, Jura uzum. Tarnoe, Rizamat va unlab navlari yaratildi. Bu ishlarda akademik M.Mirzasv. A.M.Psgrul, M.S.Juravsl, L.V.Ribakov, V.I.Gorbach, Yu.M.Javakyans va bosh^a uzumshunos olimdarning, R.Musamu\amedov kabi xalk seleksionerlarining tytceacii katta buldi.
Xozir Uzbskiston uzumchilignda 120 miig ga tokzor mavjud. Uning 70% dan kunrogi Samarkand, Surxondaryo, Toshksnt, Xorazm. Buxoro viloyatlarida joylashgan. Xosil beradigailari 98.8 miig ga, urtacha ^osildorligi 63,1 s/g (2003). Respublikada uzumchilik maydotglartgitg kengaygnrish, ^osildorligini oshirish. jadin bozori talablarsha mos ma^sulotlar stiiggirishga ttibor berilmoeda. Uzumchilik yuialishida juda kun fermer xujaliklari faoliyat kursatadi. Bu yunashnnda
«U zmevaeab zavotu zumsanoaz» xolding komianmyasn, «Mevasabzavot»
uyushmasi kabi so>;a tashkilotlari katta ishlarnn amalga oshirmo^dalar.
Uzumchilnk yana toknnng biologik xususiyatlari va ustirish usullarini urgaiadigan fan (usimlikshunosliknnng bulimi)dir.
U mumiy va xususiy uzumchilikka bulinadi. U mumiy uzumchilnk - tok biologiyasi, ekologiyasi, agrotexnnkasini urganadi; xususiy uzumchilnk - turli tupro^ nklnm sharoitida tok agrotsxnikasini ishlab chikali; ampelografiya, tok seleksiyasi bulnmlarndan iborat.
U zum ch il i k r i vojla i m » k; ia
Davlatnmiz ra^barining joriy yil 13 martda kabul kilnngan 2013- 2015 yillarda Respublikada uzumchilikni yanada rivojlantirshi chora- tadbnrlarnga oid sarori bu boradagi ishlar kulaminn yanada ksngaytnrshida mu^im omil bulmokda.
«Uzvinosanoatxolding» komnaniyasi tizimidagi uzumnn kvanta ishlashga ixtisoslashgai bpr yuz yigirmadan ortis korxoia tomoiidai sanoatbop tokzorlar barpo tppi. ozik-ovsat xavfsizlngini ta’mnnyaash, sr unumdorliginn oshirnshga alox.ida a^amiyat ^aratilmo^a. 2011-2013 yillarda mazkur korxonalar tasarrufndagi mavjud tokzorlar 2,9 min g gekgardan 4,4 mnng gektar! a yetdn. 2015 yilgacha yana 7,3 ming gektarda yangn tokzorlar barno etiladi.
2012 yilda ^anta ishlash korxonalarida 19,2 ming tonna uzum ^ayta itplangan bulsa, jorpy yilda bu kursatkichni 30,1 ming, 2014-2015 yillarda 63,5 ming tonnaga yetkazish muljallangan. Bu esa yashm ish urinlari yaratish, ma^sulot sifatnni va eksport x.ajmiii oshirnshga xizmaz siladi.
Uzumchilnk isloxotlar samarasi
Fargona azaldan sarxil mevalari va tillarang uzumlari bilan dong taratgan. Ayn iks a. mustasillik yillarnda vshyuyatning barcha tumanlarnda bokdorchilik va uzumchilikni rivojlantirish, bu so^ani sishlok sh^tisodistiniig mux, im yunapishiga aylaitirish yuzasndai katta ishlar amalga oshirilib, salmotsli natijalarga erishildi.
Fargona viloyatidagi fermer xujaliklarining 55 foizi meva va uzumchilnk yunalishida, 6 foizi sabzavotchilik yunalishida faoliyat yuritmoeda. Bugungi kunda a.\oli tomor^alarida 4080 gektar, korxona va fermer x}kalnklarnda 1552 gektar tokzorlar mavjud. 2013-2015 yillarda 700 gektar yangn uzumzorlar barpo etish, 1050 gekgar maydondagi tokzorlarni yangilash kuzda tutnlgan. By borada mamlakatimiz

ra^baripiig 2013-2015 yillar mobaypila rsspublikada uzumchnlnkpi yanala rivojlantirish chora-tadbirlari tukrisndagn karori mu.\im asos bulib xizmat silmovda.
Viloyagda yuan yili yuyuorlarni kengaytirish. yangilash, ^osildorligini oshirnsh yuzasidan amalga oshirilgan ishlar yaxshi samara berdi. Xorijga 2.3 mln. AKSh dollari mikdorndagi uzum maxsulotlari eksport kilindi. 2013 yilda viloyat buyicha uzum eksportini 10 ming tonnaga yetkazipt rsjalapttnrilgan. Bu vaznfann bajaript uchuy xozirgacha 135 gektar maylonda yangi tokzorlar barpo etildi. 132 ming dona yu^ori iavli uzum kuchatlari ekildi. Tayyorlov ndoralarn bilan uzum stishtiruvchilar urtaenda shartpomalar imzolaiib, boglarda ishlovchilarga bushusi *osil ,\isobidan avans mablaglari tardegshlmovda. Kuvasoi sha.%ri, Oltnari^. Toshlots, Uzbeki ston tumanlarndagi fermer xujalnkdarida yangi bog va uzumzorlar yaratish \amda ularnish xreildorlignni oshirnsh yuzasidan belgilangan tadbnrlar nzchil amalga oshirilmotsda.
TOKZOR BARPO ETMOKCh IMISI 3
Rsspublikamiz a^olisini sifatli msva. uzum va ^ayta ishlapgai msva malsulotlarn bilan ta’minlash bokbon va so^ibkorlar oldida gurgan dolzarb vazifalardan birndnr. Uzbekistonning gunrots va odnim sharoigi yil buyi xal^imizni arzon. vntaminlarga boy, mazali msva va uzum maxsulotlari bilan ta’minlash imkonnni beradi.
Fargona viloyatida bokdorchshshkni, ayni^sa, uzumchnlikni rivojlantirish boraenda uziga xos tajriba maktabi yaratilgan. Aynn^sa, Fargona tumanidagi O^bilol, Oxunboboyev tumanidagi S'armozor. Eshonguzar. K^uva tumanidagi Tolmozor, Oltiaris tumanidagi deyarli barcha kishlodoar 6of6oh va so\ibkorlarining olib borayotgan ibratli ishlarn dik^atga sazopordir. Pu tumanlarda asosai uzumniig Xusaytsh, Xasayni. Rizamat ota va bir necha xil isopa navli uzumlar (Andijon kora, 1%ora janjal) yetishtnrish yulga ^uyilgai.
Dszdoichilik, ayiisea, uzumchilik borasida oltiarshushk bogboilarnipg ta’rifiga suz topish ^iyin. Oltnarshushk mnrishkor de^onlar bir mavsumda 3-4 marta ^osil olib xal^shizning dasturxonini tuknn-sochnn ^ilishga uz t^issalarini kushnb kelmoedalar. Tumandagi Uzumchi khiii.tofh ^akn^atdan ^am uz nomnga monand, sishlokning mirishkor bogbonlari ^ar gektar tokzordan 50-75 tonnadan uzum stishtirib, rsspublikamiz, kolavsrsa, kushni davlatlar bozorlarnni xam shnrtshdan-shakar ma^alliy uzum iavlari bilan ta’miilamoedalar.
ft
Oltiarshushk mirnshkorlarning doeli saxni, tomnnnng tepasi, ^atgo kuchaiiig yulak sismigacha uzum ishkomlari bilap band, xullas, biror metr buti dolgan joypi kurmaysiz. Bu ajoyib xnelat viloyatning boshka knshlo^larnda \am ommaviylashib borastganligi lnk^atga sazovordir.
Oltiari^la bozornish uzgaruvchai talabnga zudlik bilam javob berish maksadnda samarasiz uzumzorlarnn yapgilaishipg tezkor. kuk novdalar bilan ulash usuli sullanmokda. unnng uchun kuzda iishib yetilgan bnr ynllik navdalardan .\ar bir tuida 3-5 tagacha, 2-3 bukin yoki 20-25 sm uzuplikda novdalar doldirib, solshn novdalar, zanga tutashgan joyndan kirkib tashlanadi va tok kuzda kumib suynladi. Ana shu novdalar bachkilagach, aprel oynnnng oxnri. may oyinnng birnnchn un kunligida talab silipaligan ots navidan kuk navdaparpi olib, ulapadi. U shou ulangan navdalardan tu yilning uzida ^osil olpnadi.

• 
  * *
  

Mamlakatimizda uzumchilnk seleksiyasi \a.ch bosh^alar dogori kesh rivojlaigan. Uzbekistoida 250 dan ortsh£ uzum navlari mavjud. Xal^ sslsksionsrn. uzumchilnk so\asida katta kpusiarga erishgan Rizamag aga Musamu^amedov va uning shognrdlarn uzumning bir necha xil navlarini yaratganlar. Bulardan Rizamat, Gultnsh, Sonnoy, Xiloliy kabi navlari di^katga sazovordir.
IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM
Ma’lumki, su huh yillarda sayyoramizning kuilab \ududlarida islim uzgarishi tufanli .\avo xaroratinish ksskin kutarnlishi. kuryu^chilik kabi salbiy ^olatlar tez-tez uchramoada. Boz ust i ga, Ja\oi ozis-ov^at va ^ishlok xujalngn tashki loti ma’lumotlariga Karaganda, moliyavin-sh^tisodiy in^iroz ta’enrida bir ^ator rivojlangan mamlakatlarla kipshok xujaligiga kiritilayotgan invsstisiyalar miedorinnng kamayishn kuzatnlastir. Otsibatda ba’zn xududlarda ozik- ovsat ma^sulotlarn narxi oshnb, bu a^oli birlamchi e\tibjlarini uz pastila kondirish nmkoiiyatlari torannshiga va ijtimoiy taiglikniig yanada kuchaynshnga olib kelyaptn.
Mana shum dan nok,ulay bnr sharoitda .\am yurtimnzda shdisodiyotnshn bosh^a rapMoiyiapn satorida ^ishlots xujaligiga, chuionchi. bovdorchilik va uzumchilikni rivojlantirishga. shu asosda ichki bozorni tuldirish. a.\oli odtiyojlarini kondirishga alox,ida z’tibor ^aratilaetgani diskatga sazovordir.
Xu su san, davlatimiz ra\bariinng 2006 yil 9 yanvardagi «Meva- sabzavotchnlik va uzumchilik soxasida istisodii isloxotlarnn chusurlashtirish chora-tadbnrlarn gurisida»gi. 2008 yil 20 oktyabrdagi «Ozis-ov^at zkinlari ekiladigan maydonlarni optnmallashtirish va ularni stishtirishni kupaytirnsh chora-tadbirlarn tufisida»gi farmonlari ijrosi tufayli respublikamiz a\olnsinn ozik-ovkat ma^sulotlari bilap bar^aror ta’miplash, ists’molchilar edtisjtm )pimizda stishtprilayotgai msva-sabzavot. poliz, uzum va kartoshka maxsulotlari ^isobiga tu lik kondirishga eriptilmokula. Uz navbatida, sayta ishlash sanoati. ga’minot va xizmat kursagish tizimi .\am zamoiaviy talablar darajasida ravpak topib borabtir. Masapan, bugupgi kunga kelib, boklarimiz va tokzorlardagi xosildorlik mustafshlikning il k yillaridagiga iis batan 2-2,5 barobar! a ortdi. Bularga uykun zarzda utsan YSh1I 1991 yildagiga taodoslaganda. 3,6 barobar kup msva. 2,3 barobar kup uzum yigob olindn.
Olimlarshshg z’tirof tgishicha, xal^aro tibbist ms’Srlariga kura, a^oli jop boshiga iiliga eng kamnda 56,4 kg. msva va 25.6 kg. uzum maxsulotlari tugri kslnshi ksrak. Va^olonki, bir paytlarn bu mi^lor mamlakatimizda mos ravishda urtacha 25,4 va 23,7 kg.ni tappsil ggardi, xolos. Yurtimizda bu borada olib borilastgap gub islo^otlar, modernizatsiya jarayonlari sharofati bilan joriy nilga kelib, ushbu kursatkichlar mutanosib ravishda 65,7 va 38.3 kg.ga yetkazildn. u xalkimizni tabnin vigaminlarga boy, zarur ozis-ovkat madsuloglarn bilan ta’mnnlash imkoiiii bsrib, das1urxonlarimiz kurknga kurk Kushmo^da.
Yu^ori sifatli pailar
Bogdorchilik va uzumchilik soxasida ijobiy uzgarishlarga erishishda yu^ori sifatli pavlarga etibor karashlastgani mu^im ax.amiyag kasb etmo^a. uning natijasnda doznrgi kunda 1991 yildagiga nisbatan ^osildor.shk bodorchshshkda gektarsha 72, uzumchilikda zsa 47 sentnerga ortgani, sunn i besh yil da garmoknish eksport salo^iji izchil kunaygani fikrimizpipg tasdigidir. Ta’kidlash jonzki, olimlarimiz tomoiidai utgan davr mobaynida turln muddatlarda pishadigan yu^ori sifatli, xosillor, kasalliklarga chpdamli msva ^amda uzu\
111inp!li 300-350 g., donasi 6,5 g.ga teng bulgan, pushti rangli, pusti yugi^a, eti zich. ^arsildo^, tami shirin Rizamat uzum navi bugun ,\ammann tilida dostoy.
x
II P IPSh BOMAR AFZALLIKLARI
Rsspublikamieda \ududlariing tuprots-i^lim sharoitiga moe, ssrxosil msvali, pakana pa yarimpakana kuchatlarini kupaytirnsh, boklarda tejamkor texnologiyalarni tazbis etish asosida tunrok unumdorligpni oshiriip a aloxida einbor kara gidastgani, ayni^sa, bugun uz samarasnni bsrmo^da. Misol uchun tof va toroldi ^ududlarnn uzlashtnrib, bog-tokyurlar barpo etish, bu joylarda kasallik va zararkunandalarga sarshn kurash choralari kurilayotgani natijasida 2012 yilga kslib, mamlakatimiz buyicha intensiv boglar maydoni 5,1 ming gektarga yetkazildi, 6ofv bu stoilar bunyod etilib, yaroksizlari kayta rekonstruksiya ^nlindn.
Xunt, intensiv usulning afzalliklari inmada?
Avvalo. mazkur usulda yaratilgan bogdagn daraxtlar tanasi kichnk. Shunin! uchun ularga nshlov bernsh juda kulan. Kolaversa, kuchatlarga yorurdnk tushishi, ^avo aizanishi me’yorida bulgann uchun meva sifati yu^orn buladi. Xocilihh yignb olnsh gam ancha oson. Jumladan, simbagazga tortilgan boglarda narvoneiz xam meva ternlaveradi. Demak. ish unumli bulib, xom ashyo sarxil.shgi saslanadi, nobudgarchnliklarning oldn olinadi. Agar agrotexnika tadbirlari uz vaktida tulik utkazilsa. yangi ekilgai pakana va yarimpakana bomar 2-3 yilda npshona bsradi. Masalan, gsktariga ikkinchi yili 2-5, uchipchi yili 5-10. gurtiichi-bsshiichi yilga borib zsa 40-50 tonnagacha x,osnl oltnpga eritiladi. Bu an’anaviy boglarga nnsbatan 2-3 barobar kup natija. dsganndir.
YuTUSLAR KALITI
Shub^asiz. bugushi kunda ^nshlok xujaligiinng barsaror rnvojn moddin-gsxnika va suv resurslarnni gejash, guprots unumdorligpni yaxshilash, nssikxonalarda musobil issiklik manbalarnni kullash jarasplari bilap uzluksiz borlisdnr.
RLPrsdsr nomidagi bogdorchilik, uzumchilik va vinochilik ilmiy tskshirish 1shstituti agrotexnika bulimi mutaxassislari ayttshpgcha. olib borilgan tadki^otlar natijasida 6of kator oralariga kup yillik kukatlarii zkish xosildorlikni oshirinsh atnuzangap. Bunda maydonga suli, dala yalnizi va raygras (maisa) zkilishi yaxshi samara beradn. Ya’ni. u sim l i kl ar vegetatsiya davrida turt marta urib olinib, bir mavsumda uning massasi 25-30 tonnani gashknl etadi. Bu 10 tonna ma^alliy ugitga tengdir. Mu^imi. mazkur jarayon 8-10 yil davom etadi.
Bor va uzum ma^sulotlarnnn kupaytnrishning mu^im omili tomchilatib cyFopinn usulidan okilopa fondalaiishdir. Psgaki, shu

orkali obitaet 30 foizga i^gisod silinishi barobarida, *osil zgatlab surorilganga nisbatan 30-60 sentnerga kutarilnb, 10-15 kun zrta pishadi. Ushbu usul, shuningdek, adirlar. l al.mi, tof va toroldn ^ududlarida bordorchilik va uzu mch il ikni jadal ravnak toitirish uchun keng imkoniyatlar ippgini ochadi. Uz pavbatida bu - srdai maksadln foydalanish. sifatli ozik-ovkat ma^sulotlari yetipggirish ^ajmini oshirish, tarmoeda sayta ishlashni yulga kuinsh, ong asosiysi, kushimcha pt uriilariii tashkil etishga zamin yaratadi.
Knshlok xujaligi sodasi, xususan, bordorchilik va uzumchilikda sanoat klu klari. aGshiksa, zamoiaviy mnnitexiologiyalar jadal joriy etilmoada, saGma ishlash. caiyiam va sotish gizimi ya nala
takomillashtirilnb, xorijiy iivestisiyalar keng jalb kilinayotir.
Muxtasar aygganda, mamlakatimizda kishlok xujaligining mu\im ikki tarmorn - bordorchilik va uzumchilikni zamoiaviy andozalar asosida ravnaya toptirish, uning sanoatlatuvi va eksport salo^iyatini kengaytirish uchun zarur im kopiya g, imgiyozu ireferensiyalar yaratib berilmovda. Bulariiig barchasi oznk-ovkat ma^sulotlariii stishtirish xajmiii kupaytirnsh, kichik biziss va xususiy tadbirkorlnk, oilaviy biznes, fsrmerlik ^arakatini rivojlantirish, a^oli farovonlippti oshirishga xizmat kilayotnr.

• 
  * *
  

Uzumni iste’mol kiliщsa Italiya biriichn urnnda turadi, bu davlag a^olisi yil iga 1,5 mln. t uzumni ists’mol kiladi. Turkiya zsa - 0.8 mln. t., Gresiya 300 tonnagacha, Fransiya osa 200 miig tonna uzumni «paedos tushirnshadi». Pvropada stishtirilgap uzumning fa^at 55% i ists’mol kilinadi. Dunyo buyncha odam boshiga 1,5-2 kg uzum turrn ksladi. Italiya va Bolgariyada bu rakam 10-20 kg.nn tashkil tgadi, Ispaniya. Vengrnyada 50-10 KI. AKDI da 1 kg uzum turi ksladn.
Uzbekistoida uzum yetishtirish no\iyalarini ikki guru^ga ajratish mumknn: shimoliy va jaiubiy noxnyalar.
Shimoliy no\iyaga Toshkent. Farrona. Namangan. Andijon. Xorazm viloyaglari kiradi va bu viloyatlar sh^shmi, yetishtnriladigan uzum navlari sifatli. yengil, iordoi sharoblar ishlab chikarishga moslashgan.
JanubiP io^nyalarga Samarkand, Buxoro. S'urxondaryo viloyaglari kiradi. Issik iklim va kapdlilign yukorn mi^dorli uzum iavlari markali. yukorn sifatli kU^vvatlangan. dsssrt sharoblarni tayyorlashga imkon beradi.
Uzbekistoida xurakn. kishmishbob va sharobbob uzum iavlari yetishtiriladi.
yu

Toshksnt viloyatida xurakn navlardan: Kora kishmish. Kitob surxogi, Pushti kishmish. Ois kishmish, 0^ kusaniy, Guzal kora. K°ra jaijal, Pimraig, Pushti toifi, Aleksandriya muskati. Okgyabrskiy. Parkati stishtiriladi.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati. Kuljnnskiy (Gulja uzu mi), Veifiya muskati, Aleatiko, Risling, Rkasiteli, Sanaeravi, Kora mayskiy, Xnndogni, Tarnov, Bayoni shirey (Bayan shirey). Morastsl, Soyaki.
Sirdaryo viloyatida xuraki navlardan: Kora kishmish, Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish. xusayni, Gu zal nora, Nimrang, Aleksandriya muskati, Oktyabrskii.
Sharobbob navlardan: Kuljinskiy (Gulja uzumi), Vengriya muskati. Risling, Rkasiteli, Sanaeravi. Xindogpi, Basni shirey (Bayan shirey), Morastsl.
Fartia viloyatida xuraki navlardan: Kora kishmish, Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish, 0^ \ueayni, Kora andnjonnn. Gu zal kora, Pushti tonfa, Pimraig.
Sharobbob navlardan: Kuljinskiy (Gulja uzumi), Vengriya muskati. Aleatiko, Risling. Rkasiteli, Saperavi, Tarnov, Bayoni shirey (Bayan shirey).
Namangan viloyatida xuraki navlardan: K°ra kishmish. Kitob surxogi. Pushti kishmish, Ots kishmish, 0^ ,%usayni, Guzal kora, Pushti toifi, Pimraig. Kora andnjoniy.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati. Kuljinskiy (G^lja uzumi), Vengriya muskati, Aleatiko. Risling. Rkasiteli, Saperavi. Basni shirey (Bayan shirey).
Andijon viloyatida xuraki navlardan: K°ra kishmish, Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish, Ok ,\usayni. Guzal kora. Kora andnjoniy, Nimrang. Pushti toifi.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati. Kuljinskiy (Gulja uzumi), Vengriya muskati. Aleatiko. Risling. Rkasiteli, Saperavi, Bayoni shirey (Bayan shirey).
Samarkand viloyatida xuraki navlardan: K°R^a kishmish. Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish. Ok kusanii, Guzap k°ra. Kora janjal. 11imraig, Pushti toifi.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati, Veshrnya muskati, Aleatiko, Risling, Rkasiteli, Saperavi, Tarnov, Bayoni shirey (Bayan shirey).
Buxoro viloyatida xurakn navlardan: Kora kishmish. Kitob surxogi. Pushti kishmish, Ok kishmish, Ok \usayni, Guzal kora, K°ra janjal, Katta kurgon, Sultoniy, 11imraig, Pushti toifi, Xushrav kishmishi.
Sharobbob navlardan: Vengriya muskati. Aleatiko, Risling,
Rkasiteli, Saperavi. Basni shirey (Bayan shirey).
Jizzax viloyatida xurakn navlardan: Kora kishmish, Kitob surxogi, Pushti kishmish. Ok kishmish, Ok xusaynn. Guzal k°R^a- Kora jaijal, Nimrang. Pushti toifi. Oktyabrskii.
Sharobbob navlardan: Kuljinskiy (Gulja uzumi), Vengriya muskati, Risling, Rkasiteli. Saperavi. Xindogni. Basni shirey (Bayan shirey). Morastsl.
Kashka dare viloyatida xurakn navlardan: Kora kishmish. Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish, Ok Susanin, Guzal kora. Kora jaijal. Nimrang. Aleksandriya muskati, Pushti toifi.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati. Veshriya muskati, Aleatiko, Risling, Rkasiteli, Saperavi, Bayoni shiren (Bayan shirey).
Surxondars viloyatida xuraki navlardan: K°R^a kishmish, Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish, Ok xusaynn, Guzal kora. Kora janjal, Nimrang, Pushti goifi. Katta kurgon. Sultonin, Oktyabrekiy.
Sharobbob navlardan: Pushti muskati, Vengriya muskati, Aleatiko, Risling, Rkasiteli, Saperavi, Bayoni shirey (Bayan shnrey).
Xorazm viloyatida xuraki navlardan: Kora kishmish. Kitob surxogi, Pushti kishmish, Ok kishmish, Ok kusanii, Guzal k°R^a- K0R^a janjal. Kizil xurmoyi, Nimrang. Aleksandriya muskati. Pushti toifi.
Sharobbob navlardan: Kuljinskiy (Gulja uzumi), Veshriya muskati, Aleatiko, Tavkveri, Risling, Rkasiteli, Saperavi, Basni pshrey (Bayan shirey).
Korakalporiston respublnkasida xuraki navlardan: Kora kishmish, Kitob surxogi, Pushti knshmnsh. Ok kishmish. Ok xusanni, Guzal kora. Kora janjal. Kizil xurmoyi. Pimraig, Pushti toifi.
Sharobbob navlardan: Kuljinskiy (Gulja uzumi), Veshriya muskati, Aleatiko. Risling, Rkasiteli, Saperavi, Basni shirey (Bayan shirey).
Uzum sharobchilikpipg yakkayu yagona xom ashssidir. Uzum pi ig pshra mikdori msva tarkibidagn donachalar sonnga boglik. Masalan. Bayan Shirey uzum navila donachalar 4-6% tashkil kilsa, kandliligi 17-19% dan oshmaydi. Kishmish uzum navida ica urush yuk, kandliligi esa 24-26% ga teng.
UZUMNI SAKLASh YULLARI

1. 
   Shish ilni osnb kuy gai xo.ua yeaklash. Bu usulniig kamchilngi uzum riyulari tu kil ad i.
   
2. 
   U rada bandi bilap saklapt. Uzum shoxchasi bilap knrkib oliiadi va unda saklanadi. Ishlab chikarishda bu uslub yaroksiz deb gonilgan.
   
3. 
   Maxsus omborlarda nast \aroragda yeaklash. Ayrim uzum navlarini 15-45 kun, boshkalarini esa 8 oygacha yeaklash mumknn. Uzok muddat
   

saslashga Shabash, Tashli, Nimrapg, Tayfi, Muskat pavlari tavsiya etiladi. Sugorilmaydshan maydonda yetishtnrilgan uzumlar, shu bilan birga toknn baland va urga kismidagi shingillar uzok saklanadn.
Kasallash an. zarba yegan, sovuk ypian uzumlar umuman saklashga yaramayli. Uzumni KURUK ob-^avoda ertalab yoki kschki payt teriladn. Saslash xonalari va tara dezinfeksiyadan utadi. Dezinfekdnyalovchn eritmalar: formalin pa SO: eritmasi, 5% CuSOj.
Ja^onda yetishtirilgan uzumniig 85% i turli tipdagi sharoblar, konyak, alkogolsiz ichimliklar, konsentrat va kurntilgan ma^sulotlar ishlab chikarishda inshatiladi.
Uzum osoy ^ayta ishlapadi va tayer ma^sulotping sifatipi. mazasini va par^ez xususiyatlarini ta’minlaydi. Uzum birlamchi kayta ishlash korxonalariga shish ili bilan birga avtomashina yoki savat- yashiklarda keltiriladi. Uzuminig texnikaviy xossalari uping shnngili, bandi va boshka knemlarining tuzilishi bilan tasvirlanadi. Shingilnnng katta-kichnkligi, shakli, zichligi uzum naviga xos bulib. tashki sharoitga >^am boptikdir. Uzum shingilining shakli konussnmon. silindrsimon, kanotli, oval va boshka shakllarda bulib, shoxchalarinnng soni bilan x,am ajralnb turadi. U zum shnnshlining uzunligi 60-30 mm va eniga 5-190 mm bulib, tuzilish zichligi uzum donasining (rizo) kattaligiga, bandining xarakterlovchi uzunligiga va boshka kagor kursagkichlarga boklnedir.
Uzum navining xarakgerlovchi kursagkichlaridan biri bu - shingil zichligi. Uzum shingilining guzilishini va texnologik xususiyatlarini tasniflash uchuy ikkita kattalnk taklif etil gai.
MODUL KATTALIGI - shingil uzunlngnnnng uning urga dnamstriga nnsbati dsb xisoblapali.
ZIChLIK' KOEFFISIENTI - rizolar \ajmining shingilning umumny xajmnga nnsbati. Zichlik koeffisientining soni uzum naviga boglik buladi. Bir shingildagi uzum rizolarining soni uzum navining tavsiflaydigan kursatptch bulib, gullash, changlanshp va ekologik faktorlarga bokishushr. Uzum rnzosi donachasn uruk atrofidagn gushtni Konlagan yun ka, egiluvchan terichadan tarkib tongan. Gushgi mirik Xujanralardan iborat bulib, ushbu xu janra sharbat bilap tulgan buladi.
Uzum uruglari gusht bilan koplangan. Tsrnchasi yakinida turli buyok moddalar guplangan buladi, \ujayralarda kand, kislota, efir moylari joylashadi, lskin ularnnng taksimlanishi bnrdsk emas. Masalan, efir moylari gushtida, maxsus xaltachalarda tuplanib, teri yakinida yigiladn. Uglevodlar esa gusht xujayralarnda tuplanib, uz-uzidan okadngan suyuk kismi-sharbatda tuplangan. Lncha pishib utgan uzumlarda sharbat kuyu^laptib, spishkrk bulib kolgailigi sababli prsssdan chikkan sharbatning kandliligi balandrok buladi.
Uzum rizosidagi uruglar bilan kand va kislotalnlik orasida borli^lik mapjud. Ururlar sopi kupaygap sari sharbatning sandliligi kamayadi, kislotaliligi oshadn. YpyFcin kishmishbob uzum navlarida sharbatning shiraligi chng yukorn buladi, kislotaliligi zsa judayam past buladi. Uzum shingmlinnng rivojdannsh davrida uning rizosi \am rivojlanib. gitrlapadngan kislotalnlik 35-40g\dm\ fenol moddalarnning tuilannshn sintez bulnshini kuzatamiz. Uzumning fiziologik usishi .\am intensiv kechadi.
Uzum msvasining yetilishi 30-60 kun davom etadn, fizik rivojdanishi tuxtab, asta-ssknn yumshay boshlaydi. Intensiv fiziologik usishi natijasida sand misdori kunayib, kislotalar mi^sorn kamayib boradi. Msva opflashib. ururlarn stilib boradn. Shu davrda uzum fiziologik yetuklikka zga buladi. Ksyin tsxnologik stuklnk turli bos^ichlarini bosib utadi. Texnologi k yetnlish davrida uzum mevasidagi Kapd va kislotalar ma’lum iisbatda tuplanadi va turli tipdagi sharoblar tayyorlanishnni ta’minlaydi.
Mevannng rivojlanishn tuxtagach. «iryu1sh» degglami l,ossh! buladi. gushti tinib yumshab, meva yuzasiga yakin pust satlamlarida naviga xos efir moylari va buyok moddalari yiriladi. Uzum gul i k stilgannda yetilish davrining oxirida kand. aromatik va buyok moddalarining makenmal ong kup tuplagan lavridnr. Uzum guldagandai tulik stishnshigacha 130 kup utadi.
Kletchatka, buyok moddalar meva pustlorida tuplangan buladi. donacha yakinpda kam kislota. k^anD* x.id beruvchn moddalar tuplanadi va asosan bu pektin, azot moddalar buladi. Guiggiiing urtarogida asosan barcha organik kislotalar, muattarlnk beruvchn moddalar va k^anDⁿⁱ asosiy Kismi yiriladi. Shu sababdan uzumning suvi sharbaz (nresslanmagan) ugdevolarga va kislotalarga boy xushbun .u|ddi buladi. S’ikib pressdan olingap sharbatda esa kapdlnligi okim sharbatiga nisbatap 8-10% ga kam, nast kislotali bulib, azot, fenol, nekgin va boshka zketraktiv moddalarga boy buladi.
Uzumning tarkibn mikroorgannzmlarning usishiga kU^la”« ularning rivojlanshiiga sharoit mavjuddnr. Uzumning yuzasida doim davodan utgan turli yovvoyi va madaniylashtirilgan achitkilar buladi va uzum Kayta nshlanganda sharbat bilap namlanib. sharbatning >'ziga utadi.
Uzumni kayta ishlash jarayoiida (4 soat ichida) achitkilar uz faoliyatini uzgacha olib boradi. Zamburu va bakterpyalar kasallikka olib ksladi, bu oidium va mnld kasali. Bu kasallikka duch kelgai rizolar yuzasn burishib, kurib tukiladi. Mogol zambururlari rnzolarnnng ustida kul va kora rangli mogol dosil kiladi.

Sharbatning kimsvin tarkibi uzum pi ig tuznlishnga, \osildorlngnga, shakliga, ta’miga, navita, iyushmga, tuprod tarkibiga va dolnga, caiyiam sharoitiga bokli^dir. Kimyovny tarkibiga kel ganda 5-24% sand, 0,2-1.2% organik knslotalar, pektin, nustlogida mineral moddalar ionlari. karotin. V va S vntaminlari uzum sharbatida topilgan. Uglsvodlardan fruktoza, glyukoza, mineral moddalardan tuzlar mavjud.
Msvapnig pishib utgan davri baidipnng sotib, jngarrangga buyalishi. yaprogidap oznka moddalar kslib tushishi bilan tavsiflanadn. Bunda titrlanadngan kislotalilik kamaynb, suv buglanib. sharbatn kuyukdashib, ekstrakt moddalari, nisbat misdori okib, kand mikdorn ka 30-40 g/100 ml.gacha stali. Uzumning texnik stuklngi kursatkichlaridan asosiysi kand mn^dorn va titrlanadigan kislotalilik msh^dori. sharbag mulngnning pH, buyos moddalarining texnologik msh^ori va bosh^alar. Kabul kilinadshan uzumga ganyorlanadigan sharob turnga sarab. ma’lum talablar kuyiladi. masalan:
Kand Titrlanad
mi^dori, % igan
kislotalilik.
%

Konyak	xom	16 va	undan	5-11
sharobi		yusori
Shamnan	xom	17		8-10
sharobi
Kuvvatli	xom	18-24		5-8
sharoblar
Dsssrt	xom	22 va	undan	5-7
sharoblarp		yukori

Uzum ppshgilinnng mexanik tarkibiii tasniflashda pustlogi, gushti, uruklari. bandining foiz mikdorn aiiklanadi. Aeosiy kursatkichlaridan:

Meva kursatkichi shiigilning 100 g.dagi rizoniig soni.
Tuzilish kursatkichi sharbag vashi shiigilning satgi^ kismiiing vazniga nnsbatidir.
Bu kursatkich uzumning kaysi turdagi ma^sulotii ishlab chn^arish texnologik yunalishini anshutaydi. Masalan. tuzilish kursatkichi kancha katta bulsa, demak, bu uzumning sharbatn kup bulib, katti^ kismlarning okirligi kam bulsa. bu uzum navi sharobbob dsb topil gan va sharob ishlab chikarishda ksig kullaniladi. A garda kattis ^ismi kup bulsa, bu iavdagi uzum siyomga, murabboga nshlatilsa. yaxshi natija beradn. U zum bandn urta

Knsobdan 3-7%, gusht bilan sharbati 75-85%, ypyFii 3-6%, pustlori 15- 20% ni tashkil kiladi.
D al al ar da p tsrilgan uzum 4 soat ichida korxonaga stkazilishi pa kayta nshlaninsh ksrak. Uzish pantida uzum nashtarga ajratndadi, chunki sharob ishlab chisarish korxonalarida navli-«sortovoy» sharob gayyorlashda, raigli va ok sharob taiyorlashda uzum navlarga kura alo^ida bunkerga kabul kilinadi. Uzumnn degustatsiyadan utkaznsh shart. Masalan, sharobchilnkda ishlatiladigan uzum navlarinn iusgloki kalinroki, kupol, taxir, |ushtndan ajralib turgai. gushti sersuv buladi. Xuraki uzumlarn •>sa yubka pustli, manii, pustidan gushti tez ajradmaydigan, shirasn baland va kislotaliligi sezilmaydi. Vinochilikda uzumning stilish davri ikkitaga ajratilgap:

1. 
   Fiznologik stuklik ski tulik stilishi;
   
2. 
   Tsxnologik stuklik - ishlab chikaripgga yarokli stilish dolati.
   

U ski bu tindagi sharbagni tapyorlash uchuy uzumga kuyilgai rajia6ici javob beruvchi uzumning stilish \olatiga tsxnikaviy stilish deyiladi.
Uzumnn kand va knslotalar mikdori barkarorlngini saklab turgan dolag fiznologik stilish deyiladi. Uzumnn uzish vakgi (asosan ertalab, xavo .\arorati baland bulsa, achib ketadi, iasg bulsa, achishi kpyinlashadi) uning texnologik yetnlnshi bilan aniklanadi.
Ishlab chikarishda kanta ishlashga uzum asosan avto prisep, maxsus avtomashinalarda yashiksiz, savatsiz olib kslinadn. Uzumnn kayta ishlashga olib kelnshda unn fakat ikki marotaba agdarishga /tukishga/ ruxeat bernlgan. Iigimchilar savatda transport siginiga va undan kabul bunkeriga toishiradilar. Kussh, cmfiip va changdan uzumni yeaklash maksadida s i kin yuzasi polietilen bilan yopiladi. Uzum uzilgan kuni zavodlarga keltirilib, shu kunning uznda kayta ishlannshi kerak. Uzum maxsus kon1eynerlarda KBA, KVS va faktor iripeiida TVP-25 zavod! a junatiladi. Korxona maydoiiga kprishda urnatilgan avtotarozida uzum tortiladi. Tortishdan oldin uzumning kasallangann, yanchilgan darajasini va pavping tozaligi tskshiriladi. Laboratoriya xodimi urtacha namuna olib. uzumning tarknbidagi kand mikdori, titrlanadigai kislotalilik mikdori. tasdiklangan usullar bilan aniklanadi. K.andlilngi past, lat yegan uzum kup bulsa, uzumning narxi pasayadn. Kayta ishdaiadngai uzumni kabul kilib. buiker-pitatelga tukiladi, undan teng mikdorda bir tekislikda yanchnshga uzatiladi. Bir vakgning uznda bir necha uzum navi kayta ishlashga kabul kilnnsa, ular navita karab alox,nda bunker-nitatelga ynknladi. Bunker snimida uzum 30 dakikadan kui bulmasligini xisobga olish lozim.
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish
Uzbekistonda uzumchilik kup aerlik tarnxga borib takaladi. Urta Osiyo - uzumchilik va vinochilikning sadimiy uchofshridan biri. Urga Osiyoda moddiy madaniyat, gudlab-yashnayotgan sun’iy sutoriladngan yerdar va uzumchidikka sadimiy davlatchilnkning Ba^trnya. Xorazm va Sugdisna viloyatlarida asos solingan.
Mazkur madapiyatiiig bupdai boy tarixn bugupgi kuida katta et.tibor va ma^sudot sifatipi yaxpshlash ^amda ichki pa tashki bozor uchun rasobatbardosh ma^sulot yaragish ishdarnni davom ltirnshni talab Niladi.
Joriy yilning 13 martida kabul kilingan 2013-2015 yiddarda respublikamizda uzumchshshkni kengaytirish chora-tadbirlari kelajakda yeo,\a rivojida mul,nm omnl bulib xizmat kiladi.
Uzbekistan agro portadi xabar berishicha. bugungn kuida «Uzvinosanoa!-xolding» kompainyaei tizimiga kiruvchi 120 dan orgnk tashknlotdar uzumzorlarga uzum kuchatlari okshn, ozik-ovkat xavfeizdipshi ta’minlash, tuprox uiumdorlipshi oshirishga katta z’tibor karatmoxtalar. 2011 -2013 yillarda bu tatkilotlar ixtiyoridagi maydonlar 2,9 ming gektardan 4.4 ming gektargacha kengaytirildi. Mingdan ortik turdagn vino, shampan vnnosi va shu kabi ma^sulotlar nshdab chikarilmo^da. 2015 yilgacha 7,3 gektar maydonga uzum kuchatlari ekiladi. Natijada kasha ishlovchi tashkplotlar shaxeiy uzumzorlarga ega buldilar.
2012 yilda uzumzorlardai 19,2 ming tonna uzum xom ashyosi olnndn, joriy yilda 30,1 ming tonna, 2014-2015 yillarda esa 43.0 va 63,5 tonna uzum xom ashyosi olshipni kuzda tutidgan.
Uzumzordariing maxsuldorligiii oshirish maksadida kompaiiyadar moddiy-texnik bazani musta^kamlash va so^aga yangi ilgor texnolognyalarpn joriy etish maksadida utgan yillarda 630 ga maydoida tok novdalari shpalerlarga kutarildi. 21 ta kuduk burshlandi. natijada suv ta’minoti yaxshnlandn. 73 ta turli xil knshlok xujalik texnikasi sogib olnndn va 320 ia maydonga tomchnlab suyurish joriy kilindi.
Kelgusida xalsaro bozorni kengaytirish va uzumniig iordon-shnrin sanoat navlarnnn kupaitirnsh maksadida «Meva-Sharbat» ilmiy ishlab chisarish korporatsiyasn «Usimlikshunoslik Rastenievodstva» idmiy- tadkikot instituti bilap xamkorlikda vino ishlab chikaritp uchun xom ashs bazasini yaratish uchun uzumning 14 ta nordon-shnrin sanoat navlarini yeishiirishni boshladilar.
TOK PAYVANDLASh
Uzbekistoida uzumning 400 navi ustiriladi. Nnmrang, Charos. Xusain i. Shakar apgur, Bn^mshti iavlari kuprok zkiladi. Bu msva 2,5 ming yildan beri ma’lum.
Uzum tarkibida organik kislotalardan olma, vino, limon, ka^rabo, chumoli, shovul. tartrat kislotalar i, kalin, natriy, fosfor, magnii, kremniy, kalsiy, marganes, kobalt, temir mnkroelementlari, S. Ye, K. R viga min lari, foliy kislota, karotin. V 1uru\idagn larmondorilar, fitoi’idlar, 10-33% kand (glyukoza va fruktoza), ba’zi fsrmsntlar mavjul.
Tok ekish uchun avvalo munosib yer tanlash kerak. Buning uchun yer bir tireak mikdorida chukur kavlapadi. Sung uning tuprorndan suv tuldirilgan kuzaga solinadi va suv chaykatiladi, ksynn esa tinguncha kuyib kuyiladi. Agar suvning x,idi va ta’mi aelidagicha kolea. demak. yer yaxshi. Agar uning ta’mi shur ski taxnr bulsa. u k^lda bunday sr tok ekishga yaramayli.
Tok yettn daraja issik va urtacha shushmdagi yerlarni xo^laydi. Leknn yer va .\avosi KURUK bulsa, nozik daraxtlar -\isobdangan zaytun, anjir, anor, shuningdek, tok xam stgi daraja sovuk^acha chidaydi. Ammo sr va Kavosi nam bulsa. bunlay yerda ular ziyon gonadi.
Tokzor uchun yaxshi joi - tagida 10-15 barmotssacha ilashadigai spishkok loyi nuk- dosildor, sigil va TynpoFHHHiir ostida kum-u mayda toshlar aralash bulgan srdir.
Tok x,ut oyining oxirida, ya’ii laydak keladigan va^gda kukartiriladi. Ba’zan daraxtlar kuklagan, ba’zida esa uzum uzila boshlagan paytda ekiladi.
Tok utkazish uchun eng yaxshi vakg. ayni^sa. suv kam bulgan yerlarda bu - kuz faedndir. Chunki unpsh tomirlari sishnish nami bilan yerga musta^kamlanib oladn.
Ba’znlarning aytishicha, oynnng avvalgi va oxnpin kunlarn yuk okiladi. Ammo yaxshisi oniing oxnrgi kuplaridir. Ekish uchuy oliiadigap shoxlar ^am shu kuilarda kirkilnshn loznm. Tok zkilastgai paytda oy yerning orka tomonida bulishi kerak.
Shuni kam aytishimiz lozimki. tokinng boshka shoxlariga nisbatan katikrok bulgan shoxi payvand kilinadi. Shundan sung shamoldan omon bulishi uchun loy bilan yeuvab suiiladi. Payvand kilingan shox shamol sindnrmasligi uchun yorilgan shoxga markam bordanadi.
Ba’zilar tok tomirini yarim gaz mikdorida ochadilar, mazkur tomirni teshadilar va payvand yushinayotgan shoxni unga sukadilar. Bu ikki usullai avvalgisi yaxshirokdnr.
Nayvand ^ilnnayotgan shox agar daraxt tenasida bulsa, bir gazdan kam bulmasligi, agar daraxtning tanasida bulsa, teki gazdan kam bulmasligi kerak.
Bir sshli shox payvandni yaxshi tutadi.
Tok payvapdpashda shu parsaga etibor berish lozimki, payvaid uchuy kssilgai shox usha oidas^ payvaid kilnnmaydi. Birozpsha guipti toza loy bilan kushib, unnng ganasiga chailanadi va bir idishga solinali. Idish ga namli tuirots solipib, bir \afta ski un kun shu zarina ^oldirnladi. Shuidap supg payvaid k,ilipadi. Agar dardol payvaid siliisa. tez vdjb Kolali.
Tok ustida bulgan payvaid nastki ^nemila bulgan nayvanddan kura tezrok dosilga kiradi.
Payvaid zilinayotgan shoxning yugonlngi bosh barmots yugonligi mi^dorida buladi. Nayvand fshinadigan shoxning atrofidan usib chiedan shoxchalari utkir arracha bilan kssib tashlanadi. Payvaid kilinadigan shoxning teshikka su^iladigai gomoni uch barmots kengligida xuddi Kalamga uxshatib mazi kuringuncha tarashlanadi. Payvanddai sush bir ozgina tuproadsh loy silib ^orib, uiiig atrofnga ?^sch sanday srt$ kolmaydigai silib surkaladi. Shuidap sung uin ip ski lux bilan boglab Kuyiladn. Kenii toza loyni mol tezagi bilan sushib, nayvand silingan joyga chaplanadn. Payvaid tutguncha ^ar kupi ^uesh botnshndan oldin suv sepib turnladn.
Kuklab, turt barmo^ uzunlikka yetgach, shamolda sinib ketmasligi uchun ni bilan bokiab suyiladn. Musga\kamlanib olgan va^gda yechib kuyiladi.
Ba’zilar snma-si uel ap tok va o l mani suyidagicha nayvand siladnlar: olmaiiig nastki sismi iarma bilan teshiladi, sush tokniig olmaga yakii pyuxi usha teshikdai parign tomonga utadigan ^ilib su^iladi. Tok teshikni tullirib, bpiptib turadigan darajada bulgach. shundok; krldiriladn. Ikki yildan keyin unnng tanasi tokdan judo siliiadi. Krlgan knemn olmaga spishib turavsradi. Payvandtangan tok musta^kamlaiguncha parvarish kilib turiladi.
Karib kolgan toklarni yangnlash, yofsheizlarshsh yosimln silnsh uchun ularni nayvandlash lozim. Daraxtlarni naivanddashnit iyp.ni xili bulishiga karamay, toklar uchun "desham payvaid” kullaniladi. Buning uchun tok kuidasi yorilib, uning makzi ezilmaydigap va yorplmaydigap \olda joyga kal a mchal ar urpatnladi.
Payvaid shoxn urnatilmok;chi buliigai tok kundasiping atrofidagi ryiipotgiap ochnlnb. yer yuzasiga nisbagan un barm o k iastroedan utkir arra bilan kssib tashlanadi. Bunday naytda kundaga zarar yetmasligi lozim.

Payvand kalamchasi nyFOii ^am, ingichka e^am bulmasligi, \ar kaiday illagdan xoli bulishi zarur.
Mazkur kalamchalarni -\ar xil toklardan beshta "kuz"dan kam kilinmagan \olda tailab kssnb olipali. Supg oxnpi i "kuz"pish oxiridai ikki tomoiidai taroshlanadn. Tok kundasining tashkarisida turadigai tomoni ka-shnrok. tok kundasining ichkari gomonila turadigan gomoni yupkarok buladi.
Bolgacha va maxsus iskana bilan MaFiura zarar yetmaydigan va ezib yubormaydigan knlinib. arralangan tok kundasining chskkasi sriladn. Grn^nipg ksngligi mikdorida salamchaparpi taroshlab. srilgan tok kundasi ikki tomoidan si^ib, spishib turadigan kilinib, kuch bilan sukib kirgiziladi. Shuidan sung uning atrofini gunrok bilan urab. ryupoi^aaii shoxchaping fakat bir "kuz"i chi^ib turadigan kilib. shamol skn boshka parsa zarar stkazmasligi uchup tusiladn. Katta kundaga zga bulgan toklarning kundasn kay darajada katga-kichikligiga sarab, uning atroflariga turtta-bsshta payvand kilish mumkin. Iigichka tokka zsa ikkita kalamcha kifoya.
Toklarni payvand kilishnnng avvalgn vakti xut oyining avvalidan to *amal oyining beshinchisigachadir. Agar mazkur muddagdan kschnkndsa. knlingan payvandga ishoich bulmaydi.
Bu paGshandlardan ba’znlarn ancha vakt utsa-yu, birok gutmasa skn b i roz kuklab, sung surib kolsa, zndi u kuklamaydi, degan gumonda yukotmaslik ksrakkn. aksar vakt bunday salamchalar vakt utishi bilan kaytadan kukarib, uzum zanglar \osil kil ad i.
Payvandlar tutgandan kenin toknnng tanasndan usib chiedan shoxlari payvand tez katta bulishi uchun payvandga zarar stmaydigan kilib knrkib tashlanadn.
Payvand ni^oyatda foydali va barakali bulib. uning afzalliklari be,\isobdir. Shuning uchun unga ztiboreiz bulinmasligi kerak.
Kuchat uchun olinadigan tok pyuxi yuton, katta, yengil ski bandlari bir-biridan uzok bulmasligini \am antishnmiz lozim. Uin keeayoz ganda utgan yilgi k^ismilai biroz soladigap kilib kssish kerak. Bu yilgisiiipg zsa urtasn bulsin. Tok kari \am bulmasip, ssh xam. Agar kari Ski Cm tokdan kssilsa, msvasi kam buladi. Yaxshi yuli tuki, uzum cojntui iaygda bokka kirib, uzumi serob yoki yaxshi bulgan tok belgilab yoki biroz smola surkab kuyipadi. Kssish vakti kelganda unn oson topish mumkin. Shundan sung u shox \avo yomon ta’sir knlmasligi uchun tuprok bilan kumiladn yoki usha ondayok ekiladi. Agar usha onda ekilsa, yanada yaxshi.
Agar bir yerdan nkkinchn yerga olib borish k)pda tutilgan bulsa, bunish uchun bir idish olinadn, usha nam tuirok solinadi, gok

shoxlarini pdnshga solnb. ustidan yana nam tuprok tashlab tuldiriladn. Shui lay kilib, uii bir sha^ardan ikkinchi shaxarga olib borish mumkin.
Yana anzur ppszi tunnladi va kssilgai tok shoxlariga surkalalp. Pir oy ski unlan ortis ^tok shoxini zisnsnz saklab tursa buladi. Sung unn jmokchi b^lsalar, bir kecha-kuiduz suvga solib kuyib, shundan ksyii ekiladi. Agar tok tuprok ostiga kumnlsa. igunlay saklash ksrakki, toki u kurib kolmasin.
Kaggik va namchil yerlarda tok ekish uchun kavlangan chukur bir gazdai kam bulmasligi ksrak. Agar bundam kam bulsa, tok tez kurib k^adi, mevasi kam buladi va oftob hcchfh uning tomiriga tezda ta’sir kiladi.
Agar tokning .\ar ikkn tarafi molnnng yangi tezagi Giluih buyab kuyilsa, kUR^tlai saklanib turadi.
Ba’zilar yasmir somonini. bokla somonini, nuxot somonnnn va mosh somonini bir-biriga kushib. gok chukurga kuyilgandan keyin somon l ar i i tokning tomirnii kumib turadigan kilib solib kuyadilar. Bunda kish sovukidan omon buladi. Ba’zilar odam neshobidan usha chukurga kuyadnlar. Kimlardir yasmir keiagnnn k^vurib soladilar. Yana kimlardir zsa uzumdai shirasini olgandan keyip k^olga11 koldikpi usha chukurga soladilar. Agar tok uzumi ok bulsa, k°R^a uzumniig koldiridan bir sikimdan olib, k^aR bir tokning yonnga tashlab, chukurdan chmkkan nam tuprok bilan unn aralashtirib. cjrir chukur tuldiriladn. Ba’zilar chukurga bir sikim manda tosh tashlaydilar. Tszak uning tomirinn issik saklaydi, nukl zsa tez kuklashiga yordam bsradi, mayda toshlar yoznnng issikidan tomirini sovutib turadi va gez chankashini tuxtatadi. Ba’zilar tokning tomirnii katron bilan buyaydilar, bunda tok kurt iv shish dan va chirishdan salomag buladi.
>^ar bir chukurga bipasi kuchli va biggasi kuchsnz bulgan ikkiga tok tashlash ksrak. Agar ,\ar ikkisi kam kuchli bulsa, yer uii tarbiya kilishdan ojiz buladi. Agar tokii bir srdan ikkinchi srga ni\ol kilib kuchirish maksadida zknlayotgan bulsa, u vakgda x.ar bir chukurga bigtadan ortik ^shox tashlamaslik ksrak.
Eknlgan tokning yettita bupshi yer ostida bulishi darkor.
Kandan bulmasin, tokzor nartlarini zkishdan bir necha oy avval uning jonlarinn aniklab, nartlarnnng \ajmiga muvofik belkurak bilan chukur kavlab kutpp l ozim. Toki bu chukuriing tup rot xavo ta’siroti va oftob issiki bilan foydali bulib tursin. Bir necha oy avval joyi kavlab kuyilgan ni.u>llar tezda kuchga knrib. katta bulishi tajriba kilib kurilgan. Bunday yer kuesh, kavo va smrir parvarishidan kupchnb, nafas olishi yaxshilangan buladi. Eki-nan ni.\ollar zsa tezda tomir otib, kuch bilan uenb ketadi.

Shumi \am bildirishnmiz lozimkn, bir srdai ikkinchi srga kuchirib ekiladigan toklar tezrots xosilga kiradn va kuprots uzum siladi. Joyida kuchirilmagan tok 3 Giidan avval dosilga kirishi kam buladigan ^odisadir.
Agar tok kuchli va musta.%kam bulmasa, kunning avvalidai ikki soat utganda kuchirish kerak. Agar kuchli va musta^kam bulsa. kunning avvalidan 3 soat utgaida kuchirish lozim. U ping snidai chiskai ptoxlari kul bilan yulib tashlaiadi va tanasidan boshsa ^sch narsa koldirilmaydi. Pulat asbob tekknzilmaydi, chunki bunday asbob uni zaiflashtiradi. Kuchirib uщaznlastgan tokning chu^uri yarim gaz bulsa ^am. sur^nnchli zmas. Unga boshka toklarga uxshatib suv bsrilmaydi. Nsgaki. suv unga zarar Kiuiajii.
Bazn de\^onlar bunlay yuk yakinida chukurligi bir girsak buyi ksladigan ksng chukur kaziydilar. Shu tokni zsa biroz egib, sornini mazkur chukurga kirgizib, ustini tuprok bilan kumadilar. Ikki tomoni zsa chukurdan ikki tarafga chnkpb turadi. Ushbu tok avvadgi tomirlaridan, tana kismidap va yaigi tomirlaridan kuch olib. tszrok usadi xamda kuprok Kosil bsradi. Agar xo\lasalar. bir yil yo ikki yildan ksyin tomirlarini kesib tashlaydilar yoki shundok soldiraveradilar.
Agar uida kosil shu yilnsk paydo bulishini istasalar. tokiiig srga tegadigan, ammo yer yuzasida turadigan sismi yoriladi, orasidagi yumshok makzi olib tashlaiadi, ammo tomnr buladigan tanasi tilinmasligi kerak. Sung yorilgan tok saytadan yopishtiriladi va ustida lux bilan bolanadi, sung yangi mol tezagi surkab kuyiladi. Shunda yerilgan joy tez bitadi.
Tok utkazilgandan keynn k^aR sakkiz kunda biroz tara yoki anzur piezining shiraennn suvga aralashtirib. tok tomiri ostiga to u kuklab oltuicha kuypb turiladi.
Endi bir tokdan uch xil rangli uzum olish usulini kurib chisamiz. unnng uchun uch xil tokdan uzunligi ikki gazdan bulgan uch novda olinadi. Uidagi "kuz"larga va ichidagn manzlariga zisi stmaydigai Kilib, \ar biri yoriladi. Shundan sung bittadan bulaklarn bir-biriga yopishtiriladi. Bunda kUzumniig xosiyatnni va kidnni boshsacha kilish uchun yusorida ag'ggib utilganidek, tok yoriladi va ichidagi magzn ch i sari b tashlanadi. Mapp uriiga ozgpna tarsk (za^arga karshi ishlatnladigai murakkab dori) solinadn va bir bulak bir-biriga bpnshtirilnb, tol sovzogi bilan bolanadi. Yer ostida soladigan sismi .\am taryok bilan buyaladi, sush ekiladi. To kuklab olguncha dar sakkiz kunda ozgina taryodni suvda eritib, shu suvdan tomiriga duyib turiladi. Uzum dilgach, shniiisi, sharbati, mayizi - damma-dammasi barcha jonnvorlar chakishiga darshi shifo buladi. Agar bu tokning barppsh zzib, jonnvorlar chadkan joyga bosnlsa, fonda diladi.
Agar gokning ichidagi mazi olib tashlangandan ksyin urnnga surgi doridan solnb dunilsa va yudoridagi usulda ekilsa, uning uzumi va uzumidan dosnl dilnngan barcha narsa surgi buladi.
Agar mushkni suvda ivitnb, maigz urnnga solinsa va tepada aytilgan usulda ekilsa, uzumndan va uzumdan xosnl dilnngan barcha narsadan mushk didi keladi.
Soda utda kuydiriladi, bir idiptga solnpadn va upga suv duyib, suv loydalaguncha silkitiladi. Tokni kssayotgan vadtda kssnlgan tomoni shu suvga tekkiziladi. Kelasi yplp shu shoxning uzumi tezrod pishadi.
Agar soda va uzum nudlini Gnpi a tuyib, tok utdazilayotgan vadtda uning chuduriga ozrod solnb yuborilsa, tok uzumi tezrod pishadi.
Agar uzumning gulini terib, sadlab duyilsa va gung urnida tok tomiriga solinsa, keyingi yil diladigan uzumi kechrod pishadi.
Tokning ortidcha shoxlarini olib tashlash - uning asl taiasi atrofidan usib chiddan ingichka shoxlarni yudotishdan iborat. Agar ularda uzum bulmasa. dar birinn dul bilan olib tashlash, pulat asbob tskkizmaslik kerak. Ammo yangi tokdap chiddan ortidcha shoxlar butalmay, jh dolncha doldiriladi.
Yangi tokning ortidcha shoxlarini butamasliknnng sababi shundaki, yangi tok zaif va kucheiz buladi. Shoxlari dapchapik kupaysa, tomirlari dam shuncha kupaya Soshla idi. Bora-bora tomirlari kuchln va mustadkam bula boradi. Yana shunday edtimol bilan bugalmaydi: shar bir shoxsha ofag eica, ikkinchi shoxi cofjiom doladi va tok nobud bulishidan asrab dolnnadi.
Ammo tokni dirdishning vadgi dal v va dug oyining urtasidir. Ba’zilar uzum uzib olingaidan ksyin kuz va xazonrezgi paytida kssadnlar. Shunisi afzaldir. Bunda tok duvvatln buladi, uzumi kupayadi. Badorda tok kuklashilan avval kesiladi, tokni zaiflashtiradi, buning sababi shuki, kesilgan tokdan suv odadi va sovud unta tez ta’sir diladi.
Ba’zilarning fnkrncha, tokni kuzda kssgai yaxshi. Ammo dar bir tokning ortidchasi shunday kesilsnnkn, gurt dismi kuzda keenlea, bir dismi badorga dolsin va kuklamda kssilsnn. Bu shunish uchunki, godo dish sovuki kssnlgan joyga ta’sir dilali va bir-ikki bandini durigadi, dolgan dismi salomat doladi. Tokni kesishga muljallangan arra yoki nichod yuyag utkir va agaylab tok kssish uchun muljallangan bulishi lozim. Tokni oy nuri kam bulgan paytda, yaxpshei, oy madodda (zeki oy tugastgan

va yangi oy chisaetgai davrdagi onsiz koronku tuilar) bulgan naygda kesgan ma’kul.
Tok nirsilaetgan kunn ,\avo KURUK* musaffo va mu’tadil bulishi lozim. Sovus, yomkir, nor va kirov gushgan kunlari kiryuisa. sirsilgan shoxlarning kupi nobul buladi. Bogdorchilik uchun shoxlarnn uzun koldirnb kirkish zararlidir. Tok shoxlarinn uzun ^oldirish kelgusn yillarni uylamay. fa^at ^ozirgi kuilarning kosili ^a^ida uylash dsmakdir.
Tok kirkish ba’zi odamlar iazarnda oddiy shidsk kuriisa-da, ammo ilm va pgjribaga mu\yuj bulgan \unargalab me\natdir. Bunn ta\lil va garif nilish bilan mukammal x.olda aiglatish maxollir. Bu ishda mayorat \osil silgai kishi tokning xiliga. katta-knchnkligiga, shoxlarning kuchiga yoki laraxtnnng uzun yo nissalishga ^arab, shunga moe ^olda ish tutadi.
Uzum uzish vaktila uii pishmasdan avval uzib kuymaslikka kattik e’tibor bsrnsh lozim. Va^tida uzilmasa. sovun bu yukka tez ta’sir k;iladi va kslasi pili msvaii oz beradi.
Uzum uzipt va^ti ntuilai vak*tki, bu ttatpda uzum uruto korayadi, uzumlari tininlashali. Agar uzum uruto kuk bulsa ski kukdan sari^ka moi il bulsa, kanchalik shirin bulishiga ^aramay, uzish va^ti kelmaganiii bildiradi.
Yana uzum shunday va^tda u zila liki, u si^ilsa, uzum uruki toza \olda ajralnb chikali, uzum gushti dan .%ech parsa unta nlashib chismaydi. Bordi- yu. urukka uzum gushti yonishib olgan bulsa. bu uni uzish vakti emasligini bildiradi.
Agar uzum biroz sulngai bulsa. uzish vasti kelgaiiii bildiradi.
Uzum uzayotgan va^tda oy saraton burjida yoki asad. yoki mezon, yoki jadiy, yoki dalvda bulipti kerak. Agar bu vaktlarda uznshga muyassar bulinmasa, oy kam nurli bulganda yoki yer or^asida turganda uzish lozim.
Uzum uzish davrn sgib kelgai va^tla uzum daraxtiiing osti KURUK Num bilan tuldirnladi. Uzum shoxi uzum boshlari bilan birga numga ya^in, ammo tegib gurmayli silib egiladi. Sush KURUK xashaklar bilan uzumiga yomkir tegmaydigan kil ni yopiladi. unday uzum baxorgacha buzilmay turadi.
Agar sopoldan silingan idish uzum daraxtnning tagnga flshlea va uzum shoxi uzum boshlari bilap birga idishga tushirnlea, idishii yonboshlatib kuyib. ofthhh xashak bilan berkitilsa, uzum toza turadi. Agar bu idish xodalardan biriga uriatib kuyilsa, uzumi baxorgacha buzilmay turadi. Ammo idishning okzini gaj bilan berkitish lozim.
Nu shundayki. uni ^avo musaffo bulgan kuni kun chikkanidan turt soat utib. shabpam gugab, sr ^urigach va kussh botishiga turt soat dolgan davr nch i da uziladi.
Uzum bapdi utkir pichok bilan snrknladn. Sa^tashga muljallaigai uzum yetnlishi bilanok uziladi. Vakgidan utkazib yuborilmaydn. Shundan sush ezilgan, sasnb-chirib ketish xavfn bulgan donalarnni bosh^alarini xam buzmaslngi uchun knchkina saychncha bilan olib tashlanadn. Uni shunday osish kerakki, boshlar bir-biriga tegib turmasligi lozim.
Ba’zilar uzum bandnnn sinr bilan buyab ^unishadn. Bunda uzum ^ish ichi buzilmay tu'ravsradi.
Agar uni yer ustiga terib suymo^chi bulinsa. avvalo birozgina bo^ta, yasmik poxolidap ski aruvop chu p lari dan sr yuzasiga yunsa silib tushab, uning ustiga uzumii tershi lozim.
Ba’zilar idish ichini gaj bilan buyaydilar, sung arra kipit bilan zarik uni aralashgiriladi. Bir bosh uzumii idish!a soladilar va yukorndagi aralashmadan idishga soladilar. Keyin boshsa boshlarni x,am to idish tulguncha shu usulda joylashtiradilar.
Ba’zilar uzum boshini xamir aralashtirilgan namakobga solib, sung mazkur noxol ustiga teradilar.
Ba’zilar uzumii butdoy saklanadigan xonaga osadilar. Butdoy changi ularga kanchalik kup spishsa. uzum shuicha buzilmay turadi.
Ba’zilar smtr suviii uchdap biri solguicha saypatadilar, suig uii shisha yoki sirlaigan idishga kuyadilar. Suv idnshda kurib kolmay turib, uzum boshlarini shu idishga soladilar. Idish ogoini gaj bshtan ma\kamlab berkitadilar. Bu uzum toza turadi va aynimandi. Mazkur suv esa kupgnna kasalliklarga naf yetkazadn. Agar uzum sharob xumi ichiga osilsa, sish buyi buzilmay turadi.
Ba’znlarnnng aytishicha, uzumii uzish bilanots sonol idishga solib, okzi gaj bilan ma\kamlab suyilsa. ancha vastgacha buzilmay turadi.
Xomtok*
Tok asosan ikki marta xomtok sshtpnadp. Birinchi xomtok shura chisarib, ^osilli va ^osilsiz novdalari ma’lum bulganda (aprsl oyining ox ir i dan tok gulga knrguiga ^adar) silinadi. Bu shura xomtok dsyiladi. Shura xomtok vaktida endigina i-ulga knrayotgan .uzsildor novdalarning uchini (1-2 sm) chilnish yaxshi natnja beradi. Chunki no v dal ar va^tincha tuxtab. usishga sarf buladigan ozsh$ moddalar shura va gullarning rivojlanishiga sarflanadi. Natijada ^osil va uning sifati oshadi. Ikkinchi xomtok tok gullab, Fypanap moshdek bulganda (iyun oyining urtaparnda) utkaziladi. Bu Fypa xomtok dsyiladi.

Xomtok vaktnda x,osnlsiz, ortidcha, teskari usgan, keraksiz bachki novdalar tok^anchi bilan olib tashlanadi. Natnjala uzum boshlarining atrofii ochiladi, tok ^avo, kuyosh nuri. yorugliklan yaxshi baeda oladi. zamburug kasalligi kam rivojlanadi, novdalar vastida nishib yetiladi. xosil sifatli va shirador buladi.
Xomtokning kanday darajada kilintpii tok navi, parvarishi. sr sharoitlariga bolik- Kumln usuvchi yuk novdalari (kusanii, iimraig, katgakurroni, k°R^a kishmish va bopn^alar) xomtok siliiganda povdalarining ortidchasi olnnib, siyraklashtirnladi. Tok urtacha usib, dosidi yaxshi bulsa, novdalari tarab boianadi. Suet usgan (ba’zi vinobop navlar. parvarishi yomon) tokning novda va barglari oz bulib, doili kuesh nuridan zararlanishn mumkin. Bunday toklar xomtok kilinmay, novdalari tarab boglanadi. Urtacha xamda sust usgan x.ar bir tok tupi 1 kg afofida mineral ugntlar (azotln. fosforli. kaliyli) bilan ozislantirnladi, ^ondirib sutoriladi.
Xomtok va^gida ^oenleiz, ammo. kalta bugimli, yaxshi rivojlashai iovdalarning ba’zilari kupdadan chikkan novdalarning 2-3 taen zangni almashtirnsh maksadida koldiriladi. Barglarni kuplab va pala-partnsh tolib tashlash yaramaydi. Lks ^olda, barglar kamaynb. novdalarga oznk moddalarning kelishi susayadi. xosil va uning sifatiga putur yetadi. Barg pala-partnsh yulinsa, uning kulpt!dagi kurtak zararlanishi mumkin.
UZUM VA TABOBAT
Sinsinaggi (AK[Sh) univsrsitsti olimlarn uzumning ^ayrana solgulik xususiyatini kashf kildilar. Talki kotl ar lavomila ma’lum budyatsya, bu xushxur msva miyadagi xotira uchun mast.ul bulgan bulimlarning ishnnn maromlangtnrishga kodnr zkan.
Kungillilar ishtirok etgan tajrnbalar bir necha oy mobaynida xar kuni uzum yeyish skn uzum sharbatini ichish mnya ishini yaxshilashnni va xotira tiklanishiga yerdam bernshini kursatdi. Shu tarifa tarkibnda kudratln antioksidantlar mavjud bulgan uzum nafa^at xotira yomonlashnshn jarayonini sekinlashtiribgiia ^olmay, balki uni kayta tiklar ^am ekan. Uzum bilan davolash natijasida erkaklar va ayollarning akliy siiovlardan utishlari yaxshnlandi. Buidan gashkari, uzumni yaxshi kuradigan aSllar Sllash buyncha siiovlardan muvaffakiyatlirok utishdi va xorijiy tillarni urgaishnlari osoy bulishi isbotlandi.

U zum nadim zamonlardan nadrlanib kelinadi. XVI asrda yashab, ijol etgai shoir va gabib Xakim Davoiy al-Gilonny uzum borasida bitik bitgapi fikrimizniig Srkii dalilidir:
Kurun-sovun erur uzum mizojn.
Urupt xam shunday, bunga bul rot.
Xul-issiri bular, juda yaxshidnr,
Oki esa mevalariing nanshidir.
Yangisidai zsa topar dil ^uzur,
Ammo norii tinmay nilar NURRU-NUR- Yemish nilsa uni kimki na^orga,
Issin ms’da aylaiadi ba^orga.
Tanu jonga undan ravnak erur Sr.
Isloxnni izlar bulsang, oil. anor.

• 
  * *
  

Uzum bilan davolashnn mutaxassnslar ampeloterapiya deynshadi. U nuyidagi kasalliklarda tavsiya tgiladn:
♦anemiya;
*atoiik va spastik nabziyat, gemorroy:

• 
  bronx ial astma;
  

♦gipertoniya;
*jigar, ut nopi va ut yullariniig surunkali xastaliklari - gepatit, xolesistit va .\akozo;
*kislotalnk yunorn bulgan gastrit;
*podofa, artrit, artroz;
♦siliiig suruikali gurlari;

• 
  u pak xastaliklarp:
  

*surunkali iarchok sindromi va nerv tizimi ipppptg buzilitn; *eiydik-yush kasalli1 i;

• 
  buyrak kasalliklari;
  

*yurak illati va yurak mushagi faolnyatining boshna buzilishlari;
*ut yullari diskineziyasi.
Uzum bilan davolapg maksadida Krimtshg shasla, risling, semilroi, Urta Osiy, asosan Uzbskistonning tof uzumi. yakdona. kusanii, kattedurgoni, o; kishmish, kora kishmish, chnllaki, xujaaxrori va boshka uzum pavlaridan foydalaiiladi.
Davo uchun gark pishgan uzum tanlanadi va bemorlarga 1 kuida 0,5 kg.dan bsra boshlab, 1 sutkalnk mivdor 2 kg. ga, sharbati esa 1-2 litrgacha yetkaziladi. Davo muddati 3 x,afta davom etadi.
Poshka bir maibada esa kuliga taxmipai 300-500 gramm dan sig, deyiladi. Bir oy ichida bu miedor 1,5-2.5 kiloga yetsin (yoki 500-750 ml yati uzum suvini iching).
Bir kuilik snnladigap uzum mshuyurinn uchga bulib olipg: pedorga - nonushtadan 40 dakika oldin; tushlikdan 1 soat oldin; kechki ovsatdan 1,5 soat oldii.
Uzum bilan davolashda organizmda almashnnuv jarayni (aynissa, suv- tuz almashinuvi) tezlashadi, snndnk kup ajraladi, me’da sekreiiyasi normallashadi. ichak funksiyasi kuchayadi va ishta^a yaxshilanadi.
Buiday davolanishda fa^at yangi uzumdan foydalaiiladi. Pynptdan avval albapa yaxshilab yuvish lozim. Yeb budgach esa, tishlarin tozalang yoki oizni ozgina choy sodasi kushilgan suvga manit, chunki uzum gishlarni buzadi. Ampeloterapiya paytida kam^arakat bulmang. Shuiipgdsk, xom sabzavotlar pa kukatlar, marinadlapgap, tuzlangap na dudlangai ma^sulotlar, sovurilgan ovsatlar, yokln balis va gusht, gazlangan shirin ichimliklar, mineral suvlar, sut maxsulotlari, non. makaron, spirtli ichimliklar. muzsaymok va boshka shirinliklarni cheklashga tufi keladi. Ampeloterapiya tavsiya etilmaydigan ^olatlar ushbulardir: *^omiladorlik va kukrak suti bilan bo^ish;

• 
  Kap dli diabet;
  

*semizlnk (jumladan. endokrnn va gmiofnzar);
*oshkozon va un ikki barmo>ush ichak yarasi;
♦jigar ‘irrozi:
•buyraknnig surunkali kasalliklari:
*osh^ozonda utkazilgan oieraiyadan keyingi asoratlar;
*5^ pufaginpng yalliglannshi;
•utkir plevrit;
*surunkaln faringit;

• 
  karies, gingivit, stomatit.
  
• 
  * *
  

Anpklanishicha. 1 stakan uzum sharbatm bilan birgalikda biz bir kecha-kunduz isge’mol fshishimiz ksrak bulgan V guru\i vitaminlarit

tuyiiamiz. Bu >sa doimny asabiylashishlar bilan kuraipppda juda kul keladi.
Uzum sharbatida immunitetam stimulyaish kiluvchi askorbinka kun va u ajoyib darajada uzlashtnriladi (sababi RR vitaminining kapa dojmi bilan uygunlashgan). Asosiysi ushbu mevada deyarli butun Mendeleyev jadvalidagi elementlar mavjud bulib, ular ichnda temir, kalk’iy \amda kaliy mujassamlaptgan. Olimlarning fikricha, ok uzu\( kora uzum ga nnsbatan kamrok miedorda monio-disaxarndlarga zga.
Kora uzum zsa, mutaxassislar fikricha, ayniksa. biofliavonoidlar- aptioksidantlarga bon bulib. u bizga doimo ssh, soglom budishda va radiat.iyaga sarshi kurashishda srdam bsradi.

• 
  ¹ *
  

Ota-bobolarimiz nonuiggaga uzumni issik ion bilan yenipshi tavsiya knlganlar. Buning sababi saxarda uzilgan uzumda me’da kuvvatini oshnruvchi shiralar kuprok buladn. Tandirdan yant uzilgan issik nonda esa aynan uzumning shifobaxshlik xususiyatini oshnruvchi infra kizil iurlar mavjuddir.
Shu boisdan uzum issik non bilan yeymlganda ganada moddalar almashinuvi yaxshilannb, me’da va yurak faoliyati mu’tadillashadi. Ba’zilar uzumni urukidan tozalab ists’mol silishni makul kuradi. Bobolarnmnz zsa bunday >^olga yul kunishmaydi. Chupki uzumning shirasi bilan bir katorda uning urugi xam me’da va ichak faoliyati uchun foydalidir. Ta’kidlashdan charchamaymizki, uzumning shirasi xafak/>nlik kasalndan forng kilishda bebaxo mal^amdir. uning uruta sindik yulidagi tikinlarni tozalab, yurakka yengillik beradn, kayfiyatni kutaradi.

Tabobatda davo sifatida mevasi va bargi kadrlanadi. Abu Adi ibn Snno uz asarida shunday Szgan: "...Tokning suvi kutir va tsmiratkilar uchuy doridnr. Yovvoyi tokning msvasi chmrprtarniig yallirlanshtpt Kaytaradi. Kirindilarnning kuli sirka bilan aralapggirilganla asab buraiishiga, shoxlarining kuli esa zantun cm bilap kushshnyanda mushaklarning srilishi va buriplarnipg bushashuvnga karshi ishlatiladi. Bargi va jingak iidari issik bosh orrnriga surtma dori buladi. Yovvoyisshshng (nusglorn) asan bilan kupit anda ssjaydigan tnsh mnlkini •guzatadi..."

IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM 7
x 6
yu 10
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish 17
zz 15
MUNDARIJA: 40

Uzum balram kuchishnni kuchaytiradi. Shu bone yutal, yu^ori nafas yullari tpamollaganda malkam bula oladi. Buning uchun yangi uzilgan

> chum 1:2 nisbatda kayiok su v da 10 lak i ka kayiatiladi. Saynatma yarim stakandan 3-4 marta kuniga ichiladi.

IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM 7
x 6
yu 10
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish 17
zz 15
MUNDARIJA: 40

Shunisi dikkatga sazovorki, uzumning Fypacn >^am fondali zkan. Safroni chikaradi, chaikokni bosadi, ich kstishiii tuxtatadi, me’da (oshkozon), jigarga kuvvat beradi. argi zsa tomok shamollaganda naf beradi. bunda chayiladi. Shu bshshn birga bargi turli yaralarda. jaro^aglarda tavsiya etiladi.

• 
  * *
  

Ich ketganda nordon uzum - uzumning xom gurasidan tayyorlangan damlama yordam beradi. U zumning sikib olingan 1/2 stakan sharbatnga 1/4 stakan KU'°K k^aynok choy kuitladi. 4 choykoshik shakar solib, yaxshilab aralashtiriladi.

• 
  * *
  

Uzum tanamizdagi moddalar almapshiuvi va suv-tuz muvozanatida mu^im rol uynaydi, immunitet va nerv tizimnnn musta^kamlaydn. kuzlarimiz uchun ni^oyatda foydali.
Opщozon va ichaklarda ^am uzumiiig nafi katta. Uzum tarkibidagi organik kislotalar (ayniksa, viio va olma) ichak mikroflorasini yaxtilab, toksinlarnn bartaraf tgadi, oshkozoi pshrasi tarkibshti msyorsh a keltnradi.

IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM 7
x 6
yu 10
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish 17
zz 15
MUNDARIJA: 40

Faringit, laringit vaktida uzumning KURUK barglarn damlab ichiladi. Buning uchun I oshkoshik bargni 1 stakan k^ai^nab turgan suv bilan damlab, 20 dakik^a ushlang, kunda 2-3 marta yarim stakaidap k^abul Kiling.

Uzu mni (mevaeini, barg va yansh novdalardan tayyorlangan ekstrakshi) organizm kuchsnzlanganda. kamkonlikda, rcMoppoii, revmatizm, artrntlarda iste’mol k>* * *
Siydnk ^aydovchi xossalari tufayli meva sharbati jigar va buyrak, podagra, iitokspka’iya ^amda shamollash. gripp kasalliklarida ists’mol Ni-shnishi kursatilgan.

IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM 7
x 6
yu 10
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish 17
zz 15
MUNDARIJA: 40

Bundan gashsari. ampeloterapiya (uzum bilap davolash) yurakdagn, kon tomirlaridagi, iafas olish bilap boyalis iukeoplar bilan kurashishnipg
zz
kadimgn yulidir. Xozirgi kunla odamlar yana shu usuldan foidalaiishmoeda.

• 
  ¹ *
  

Uzumning tarkibida kand kup bulgani bone allergik kuzgalnshlarga sabab bulishi mumkin. Shuning uchun xom uzum dan sharbat tanyorlab ichgan ma’sul. Uzum shirnnligiga ^aramap. ozishga, tanada yigilib krlgan xiltlarni tozalashga katta yerdam berar zkan. Uzum sharbati tish emalini musta^kamlab, tish toshi paydo bulishining oldini oladi.
Boshsa sharbatlardek, uzumda x,am S va V darmondorisi juda kup. Xar ikki vitamin \am soch, tirnok, zng mu^imi asablarpi musta^kamlab, zurikishnnig oldini oladi. Uzum sharbatidagi R darmondorisi taiaga askorbin kislotasinish tez surilishiii ga’miilaydi.
Yurak-kon tomir tizimi xastaliklarn. xotnra susayishi, aritmiya, nafas kisilishn va k^on bosimini muvaffakiyatli davolaydp. Tomirlardagi tshdonlarnn ochib, infarkt, insulgg bulishnnng oldini oladi. umumai olgaida. tanani yoshartiradi. Tarkibida kaliy, magnii makro va mikrozlementlar bulgani uchun yurak mushaklarnni musta^kamlaydi. Temir moddasn esa kamsonlikka davo bulib, iodafa bilap ofiganlar ists’mol kilishea, bunshlarga urpashib solgan siydnk knelotalarini chisarib yuboradi.
Uzumtpshg kora navila» tayerlaigan sharbat tanani tozalaydi, ammo jigarga ancha oirlik siladi. Shuning uchun sharbatni iloji borncha, yu^orida aytilganidek, uzum Fypacn va sarik rangli uzumdan tayyorlash maseadga muvofikdir.
Shamollaganda uzum ruraendan tayyorlangan sharbat bilan okiz chayilsa, balkam kuchi radi, gomok oщshishi tez tuza! adi.
Kizil uzum (shunnngdek, sabzi. kovok, pomidor va shaftolilar) organizmning yurak koi-tomirlari va saraton kabi xatarli kasallnklarga karshilignni oshnradi, negaki ular dardlar kuchini yenguvchi beba^o fitokimsviy moddalarga boy.

IZChIL ISLO^OTLLRNING ShIRIN ChKVALARM 7
x 6
yu 10
Uzbeki ci on l a uzumchmlmkni rivojlanshrish 17
zz 15
MUNDARIJA: 40

Kosmetologiyada uzumning uzidan kura danaklarnnnng yogi kuprok ishlatiladi. U pilnnglar va nikoblar tarkibiga. yuz uchun muljallangan okargiruvchn va bakgsriid loeonlar. musta\kamlovchi shamiunlar, kazyuk bilan kurashuvchi vositalar. kul krsmlari ^amda tirnoklarni iarvarishlash buyicha komilskslar ichiga kiritilgan buladi.
Ushbu Cf gsripi manii va yumshok kmjkuih, undagi polifsnollar >sa erkin radikallarga kar”»* kurashadilar, bu zsa terpni sorlom. ajoynb, kurkam ^olda yeaklash imkonnnn beradi. Bnr vaktnpng uznda Cfth va mevali knslotalar kimmatli eiidermisni u p ai tukimalardan tozalaydi.

• 
  * *
  

Sersuv uzumdan bir necha donasini teshib. sharbati bilan buzshn va skli yuz terisini artasiz. 15-20 dakikadai keyin yuvishishiz mumkin.
Yoki uzumlarii zzib, barmoklar yerdamida yuz va buynnlarga surasiz. 10 dakikadan keyip zsa ilik suvga paxtaii botirib, artib olasiz.
Uzu mni hi shaffof donalaridan bir nechtasini odish. Ularnn ikksha bulib, bir necha dakisa yuznigizga kuying. Bunday in^ob ternnish shox Kavatini kuchirib, mayda ajiilarii tekislaydi.

• 
  * *
  

Ayollar uzumniig pishgan mevaeini ezib yuzlarnga surtnshsa, terini tipik pa ipaklek muloyim siladi. Agar tsri ta’sirchan bulsa, I choikoshnkdan tvorog va asal, 2 chonkoshik uzum sharbatini aralashtirib, yuna surtmladi. 10 dakikadan sung sovuk suv bilan yuvib gashlanadi.

• 
  * *
  

Shamolla lagallashgan kullarni tozalash uchun maydalangan arpa gerkules (dukonlarda bor) va ezilgan uzumdan bir xil mikdorda olib, butka tayyorlang. Kullarga surtib. 5-10 dakika kul terpenii aylanma tarzda ukalang. Sung plis supda yuvib tashlang.

• 
  * *
  

Prostat bezi shamollab, yalliklanishnda 2 oshkoshik Kit chitki utnning uruto ustiga 1 stakan uzum vinosi kunilnb, past olovda 5 dakika kaynatilali. Uykuga yotishdan oldin 0,25 stakan mikdorida istemol Kilinadi.

• 
  * *
  

Mayiz - uzumniig kussh iurida, ochik zavoda kuritnlgaii bulib, ^atto Cm bolalar ists’mol kilsa \am buladigan bsbaxo ns’matdir. Uni sgan bola ginchlanadi, supa kushib berilsa, yugaldan forik buladi. Mayiz uzumlarga karab turli navlarga bulinadi. Mayda uzumdan tayerlangan va "Sabza" deb atalgan urugsiz kishmish mayiz eng fondalisi ^nsoblanadi. Tarkibida kaliy, magniy bulib, uning shnrinlsh sh a tent keladigani puk-
Mayiz kuyidagicha tayyorlanadi: uzum stilib pishgan vaktda uning bandi k^1PDⁱR^ilgai temnr bilan uzilnb ketmaydigan darajada kuydiriladi. Ichidagi chuplarn chala kurigan ^olga kelguicha shuidok

koldiriladi. Sung uzum uzib olinadi. Kuritish uchun soya ga, KURUK va tutuisiz uiga osilali. Ksyin toknipg kurigan barglaridai ozropti idish ichiga solib. uzum boshlari shundotecha tsrib kuyilali. Buiday mayiz goyatla nozik va mazasi shirin buladi \amda u zok buzilmay turadi.

• 
  * *
  

Maiizlp asal yura k, kon-tmir xastaniklari bilan origan bemorlarga tavsiya etiladn. Mayizning tarkibida kaliy kup, shu bois u tez suriladi. Shifokorlar bunday asalni insulktni boshilan kechirgai bemorlarga kuprok tavsiya ztshpadi. Xotnra susayshpi, k^oi bosimining oshishi, asab tizimi faoliyati buzilgan bsmorlar shu asaldan yeyishea, tuzaladilar.

• 
  * *
  

Kora mayiz gazabni supdirsa, ok mayiz ichaklarii xiltlardai tozalaydi.

• 
  * *
  

Maydalaigai urik bargi. ciifok magzi va uzum mayiziiipg xar birilan 400 grammdan olib, ularni 200 gramm asal ga aralashtirib. taom oldidai 1 oshkoshiklap yeyilsa, madorsizlikdai xoli bulpnib. kuvvat baxsh padi.

• 
  * *
  

Mayiz. yonyuk va pnshlok \ar kuni iste’mol kilib turilsa, asab tolalari yaxshilanadi, kishi charchashdan, bosh okrikidan xalos buladi, yurak mushash musta^kamlapadi. jigar kasalliklari barxam topadi. Bir utirishda 20 g mayiz, 30 g yonyuk, 20 g pishlok yetarlilir.
Tumov skn yutalda 2 oshkoshik mayiz, 2 oshkoshik zigir (yachmsn) olinib. 1,5 l suvga solinadn va suv kaynaguncha aralashtirilib turil ad n. Sung sovutib, 1 oshkoshik asal kushib, kun davomida 1 osh^oshivdan 5-6 mar sh ists’mol kilinadi.

• 
  * *
  

Anginada I oshkoshik mayiz ustiga I stakan kaynok suv kuyiladi. Aralashma 2 soat turganidai ksyin tomok chayiladi.
Uzum danagining tabobatda kullanilishi:
Aitiparazitlar (hiicon orgaiizmidagn yumapots kurt. gnjja, ostrisa, askarida va soda mikroorganizm (lyamblya)larni ^aydab chikaradi.
Kon tomirlarining varikoz ksngayishida shifo.
Yurak ishemik kasaligi \amda 5oui mnya kon aylanitini buzidishida fon dali.
Alsgeymer kasaishgi (xotira iasayishi yoki zslab kolish Kobiliyatini yuk°1ish)ni davolashda klassik tibbiyot muolajalari bilan birga kullaniladi.
Organizm da yok almashnnuvini tiklaydn.
Butim kasallnklari (artrit, artroz), suyak strukturasi kasalliklarnda, xususan, suyak burin kasallnklari (ostsoparoz, koksartroz)da davo buladi.
Yomon xolsstsrinni eritnb, tomnrdagn xolesterin tnkilmalarini yukotadi.
Organizmdagi mavjud bulgan tosh kum va tuzlarpi zritib, tabiiy yul bilan orrissiz chiodshshda yordam beradi.
Oshkryun va kizilu ngachlarnin! onkologik kasalliklarnda, shuniigdsk, bachadon miomasida shishlarning usishini tuxtatib, surilishiga yordam beradi.
Xamma yoshdagn bemorlarda immunitetni oshiradi.
Trombotsitlar funksional kobiliyatini normallashtiradi.
Kon kunilib ketishidan saklaydi.
Prostata bezi yallirlanishn va xavfeiz kattalashishi (adenoma)da samarali yordam beradi.
Erkaklar va aellardagn jittsiy zaiflik. bspupgglik, urut va tuxum \ujayralari faolligini oshiradi.

U mumiy va arternal kon bosnmini me’yorda bulishnnn ta’minlaydi.
Tomirlar elastikligini oshiradn.
Yallnrla!shtpga karshi va antnbaktsrial xususiyatga ega.
Organizmda karshi jarasnlarshsh ssknnlapggiradi.
Allergik kasalliklarda, jumladan, bronxial astmada foydali.
Kondagi sapd mikdorshsh ms’srlashtiradi domda said kasapligi profilaktnkasida kul lani l ad n.
Xogirann yaxshilaydn (karilik bilan boglik ateroskleroz).
Organizmii sgressga karshi kurashuvchanlsh nnn oshiradn.
Tern biriktiruvchi tukimalarini musta^kamlab. yangi kollagen kosil bulnshini ta’minlab beradn.
TOz va tana tsrisida sullash uchun kosmstik £f sifatida ishlatiladi.

• 
  ¹ *
  

Abu Ali ion Sino yoznshicha, mayizli damlamann buyrak. kovuk xastalnkdarida nchib turnlsa. yaxshi fonda kil adm. Uni tayyorlash uchun yarim litrli choynakka yarim stakan mayiz solib, ustndan k.aynok suv Kuyiladi. 5-7 dakika dam sdiriladi. Oshuplapishdap avval 1-2 piyoladan ichiladi.

• 
  * *
  

Agar biroi kishi da shakisa (migrsi) bulsa, sigir utini kora mayiz bilan eznb surtsa. davo buladi.

• 
  * *
  

Kora murch organizmda pando bulastgap topshing kar deshddy turini parchalab yuborishga kodnr deb kisoblanadi. Muolaja usuln kuyidagicha: ynrik mayiz donasining danagnni chikarib tashlang va uning urniga 1 dona kora murch soling. Murchli mayizni obdon chaynab, sung yuting. Ortasiga 2. indnnnga 3 dona... 10-kuni 10 dona ushbu dorivorii yuting. Sush - un birinchi kundan boshlab .%ar kuni 1 gaday kamaytirish. Ni\oyat. 20-kuni muolaja davri gugaydi.

Dunyodagi barcha oshxoialarda olma sirkasi bilan bir satorda uzum sirkasi *am kup ishlatpladi. Uzum sirkasi achitib. bijpgtilgan vinodan tayyorlanadi. Bnologik knslotalar tabiny sirkalarning shnfobaxshlignnn ta’minlaydigan asosin moddalarlir.
Tarkibidagi kand mikdori olma sirkasinikiga Karaganda ancha kup bulgani bone uzum sirkasi bilan kamnuvvatliknn. asab tizimi I olikiiishi va kamsoilikni davolashadi. Bu kasalliklar ta i ada gn modda almapshiuvi buzilganda kslib chikadi. Shupday paytlarda ingga^a yusolganda ists’mol nilingan uzum sirkasi bu muammolarni bartaraf kiladi. Shuiingdek, u kuxari l gan koi bosimini iasantirib, nasayganda kutarishdsk xususiyatga .\am zga.
Uzum snrkasining sedana bilan aralashgani burim ofinlarida fonda niladi.
Tumov, bosh okriri, yuz asabn shamollashila sirkadagi sedana damlamasini xidlasa. yaxshn malxamdir.
Agar olma sirkasi o^vat \azm nnlish tizimi ni ms’srlashtirsa, uzumiiki pafas olish tizimidagi kasalliklarpi davolaydi. Uzum sirkasi yutal, bronxit, plevrit va siliiig boshlapnshida balgam kuchnruvchi vosita yenfatpda *am nshlatiladi. U asal bilan aradashtirnlea, shamollash, osh^ozon-ichak faoliyati, nabznyatii, buyrak kasalliklaripi tuzatib, jigardagi toshlarni tushiradi.
Uzum sirkasinn dukonlardan sotib olish yoki uyda tanyorlash .uam mumkin. Bunish uchun 1,5 kg ezilgan uzumni uch liflik bankam joilashgirib, 200 g shakar va 1,5 l suv nuyiladi. Keyin banka ogzi ikki kavat kilib buklangan doka bilan borlanadi. Bijrpshi uchun epyF joyga Nuyiladn. Ushbu sirka uch oydai supg tayer buladi. Bu usul bilan tayerlangai sirkaning ta’mi skimln, xidi zsa xuptbuydir.
Unlab xushbuy, shifobaxsh va iosb utlar kushnb tayerlangan sirli bu arapashma uznga xos betakror xususiyatlarga zga. Bir necha tomchienni ists’mol nilgailar uysusizlnk va zurisishlai fornr bulishgap. Istaganlar uni uzlari tayyorlashlari mumkin. uning uchun olma yoki uzum sirkasi suiilgan shishaga rayx,on. lnmonut. yaliiz, jambil, zira kabi ziravorlardan sushib, ogzinn markam yopib. bir oy noroyu joyla sanlanadi.
Uzum barglaridan tayyorlangan sirka ^am uziga xos xususiyatga zga. 500 g yuvilmagan uzum barglari ustiga 1 l saynatilgan suv nuyilib, 200 g tpakar nushiladi-da. battkaga solpnadi. Sung banka usti doka bilan yopilib, ilik va noronru joyda snlkib-sidkib turnlgan ^olda saklanadi. 50-60 kundan keyin uning bnjrishi tuxtaydi. Bu aralashma ,%ar birnga 50 grammdai limonut soliigan yarim litrlik bankalarga nuyilgach, ogzi metall sosheots bilan ma.\kamlanadi.
Tayer bulganidan ksyin boshsa shish a ga suyilib, mugtatkichda sa^tanadi.
MUNDARIJA:
Mu kaddi ma
U zu m ch i l i k ripojl ap mo kda
Uzumchilik isloxotlar samarasi
Tokzor barpo etmo^chimisiz
Izchil islo^otlarning shirin mevaparn
Yukrri sifatli navlar
Intensiv boklar afzalliklari
Khyiyiap kaligi
Uzumni saklash nullari
Uzbekistoida uzumchilikni rivojlantirish
Tok iaivaidlash
Xomtok
Uzum va tabobat
FOYDALANIAGAN ADABIYoTLAR RUYXATI:

1. 
   Uy-r^zgor eisiklopediyasi. - T.: Uzbek sovet znsiklopediyasi bosh redaksiisi. 1982.
   
2. 
   Kadimda boglar kanday yaratilgan? - T.: "Fai". 2006.
   
3. 
   Xalk tabobatida mepalar bilan dapolash. - T.: "Mux.arrir". 2013.
   
4. 
   Internet materiallarn.
   
5. 
   Paktli matbuot sax.nfalarn.
   

1* *
Узум сниш - копии куиайтиради. ични юмшатадн, шпта^аин очадн, асабларга кувваг беради. Агар у овдот билан бирга ейилса, овцаг тез .уим булали.

1* *
Кон босимини пасайтлриш учун куннга 3 ма^ал - зрталаб оч коринга, тушликдан бир соа г олдин, кечки овкатдан кем и и узу м шарбази ичиш тавсия этилади.

1* *