Vinochilik
Vinochilik — uzum va b. mevalar sharbatini turpsiz yoki turpi bilan bijgʻitib vino tayyorlash.
Oʻzbekistonda vino O k, kishmish, Baxtiyoriy, Bihishti, Buvaki, Doroyi, Sultoniy (Jaus), Soyaki,
Toyfi, Husayni, Vassargʻa, Tagobi, Nimrang , Parkent, Kattaqoʻrgʻon kabi mahalliy navlardan;
Bayan shirey, Venger muskata, Oporto, Risling , Rkatsitelli, Sersial, Aleatiko, Kaberne, Pino,
Morastel, Murvedr, Pushti muskat, Saperavi, Tavkveri kabi Yevropa uzum navlardan
tayyorlanadi. OʻzRda 60 dan ziyod xil vino chiqariladi, ulardan koʻpchiligi xalqaro
koʻrgazmalarda medallar bilan taqdirlangan (qarang Vino-arak, sanoati).
Oq vino (musallas), asosan ok uzumdan, shuningdek sharbati rangsiz boʻladigan har xil
tusdagi uzumdan tayyorlanadi. Uzum texnik pishiqlik davrida (uzum tarkibidagi qandning
miqdori maʼlum darajada yetganda) uziladi, maxsus mashinada eziladi, keyin meva pusti
hamda urugʻidagi rang vinoga chiqmasligi uchun ezilgan uzum sharbati tezda presslanib,
turpidan ajratiladi, nasos yordamida chan va b. idishlarga quyilib, 12—24 soat tindiriladi va
achib qolmasligi uchun 1 gl ga 8—15 g hisobidan sulfat kislota qoʻshiladi, keyin bijgʻitish
uchun bochka, temir-beton rezervuar va metall sisternalarga oʻtkazilib, bijgʻitish achitqisidan
2% qoʻshiladi. 18— 25° da 2—3 haftada vino tayyor boʻladi. Tiniq qismi boshqa idishlarga
quyilib, omborlarda saklanadi. Oʻzbekistonda tayyorlanadigan ovqat ustida ichiladigan oq
vinolar: "Namangan sadafi", "Bayan shirey", "Oqtosh" va b.
Qizil vino (musallas) faqat kizil va qora uzum navlaridan tayyorlanadi. Qizil vino tayyorlashda
uzum sharbati turpi bilan bijgʻitiladi. Bunda meva poʻsti hamda urugʻi tarkibidagi boʻyovchi,
oshlovchi va mineral moddalar erib, vinoga rang kiritadi. Uzum turpi aralash sharbatga 2%
achitqi qoʻshib, 27—30° da 5—6 kun bijgʻitiladi. Keyin vino boshqa idishlarga quyilib,
omborlarda toza yetilguncha saqlanadi. Oʻzbekistonda tayyorlanadigan ovqat ustida
ichiladigan qizil vinolar: "Sijjak", "Gulbuloq", "Vassargʻa", "Kaberne", "Qora goʻzal" va b.
Kuchli va desert (shirin) va likyor vinolar yetilib pishgan serqand uzum (Buvaki, Aleatiko,
Vassargʻa, Saperavi, Morastel) navlaridan tayyorlanadi. Ularni tayerlashda oq va qizil
musallas vinolarini olish usullari hamda asbob-uskunalaridan foydalaniladi. Bunda ezilib,
meva bandlaridan ajratilgan uzum massasi presslanguncha chanlarda tindirilib, isitiladi va
spirt qoʻshib kuchaytiriladi. Natijada meva poʻsti hamda urugʻi tarkibidagi xushboʻy hid va
rang beradigan moddalar vinoga oʻtadi, vinoga alohida maza kiradi, spirt koʻshilsa vino kuchi
ortadi. Oʻzbekistonda tayyorlanadigan kuchli va desert (shirin) vinolar: "Farhod", "Portveyn",
"Oʻzbekistan", "Chashma", "Shohrud", "Shirin" va b.
Shampan viiosi eng yaxshi uzum navlaridan, Oʻzbekistonda, asosan, Bayan shirey, Rkatsitelli,
Kaberne va Rislingdan tayyorlanadi. Bularning tar-kibida 17—20% kand, 8—11% kislota bor.
Yangi uzilgan uzum 4 soatdan kechiktirmay ezilib, meva bandlaridan ajratiladi, keyin
presslanib sharbati ajratib olinadi. Sharbat past (10—12°) t-rada 14—16 soat yoki 25—30°da
18—24 soat tindiriladi, rangini tiniq qilish uchun har 1 dal sharbatga 2—3 g bentonit qoʻshiladi.
Tindirilgan sharbat quyqasidan ajratilib, bijgʻitish idishlariga oʻtkaziladi. Bijgʻitishda t-ra 14—
18° boʻlishi kerak. Bijgʻitish tugashi bilan (qandi 0,2% dan ortiq qolmaganda) sharbat boshqa
idishlarga quyiladi. Tayyor vino 10— 15 ming dal dan qilib, shampan zavodiga yuboriladi.
Shampan zavodlarida vino materiallarga qand va bijgʻitish uchun toza achitqi qoʻshib, maxsus
shisha idishlarga quyiladi. Germetik berk shisha idishlarda bijgʻitilgan shampan vinosi
karbonat angidridga toʻyinadi. Shuningdek, shampan vinosi germetik yopiladigan metall
idishlarda, rezervuarlarda ham tayyorlanadi. Oʻzbekistonda tayyorlanadigan shampan vinolari:
"Oʻzbekiston shampani", "Durdona", "Navroʻz", "Gulshan" va b.
Vinolar belgilangan konditsiyada boʻlishi (raso yetilishi) uchun yana idishdan idish ga quyilib,
quyqasidan ajratiladi, bir turdagi vinolar aralashtiriladi. Bir necha xil vinolar bir-biriga qoʻshilib,
sifatli vino olinadi. Vinoni quyqadan tozalash uchun filtrdan oʻtkaziladi.
Meva va rezavor meva vinosi. Bu vino meva va rezavor meva shirasini spirtli bijgʻitish yoʻli
bilan olinadi. U koʻpincha spirt, qand moddasi, ayrim paytlarda (kislotaliligini oshirish uchun)
ichimlik suv qoʻshib bijgʻitiladi. Meva rezavor meva shirasidan musallas, kuchli, shirin,
xushboʻy, asalli va mevali vinolar tayyorlanadi.
Musallas vinoda qand moddasi deyarli boʻlmaydi, spirti esa 10—13%. Kuchli vino tarkibida 16
—18% spirt, 7—10% qand moddasi boʻladi. Shirin vino tarkibida 16% spirt, 10—16% qand
moddasi boʻladi. Xushboʻy vinoga xushboʻy oʻt va ildiz shiralari, dorivor qoʻshiladi; tarkibida 16
—18% spirt, 8—16% qand moddasi boʻladi.
Asalli vino — meva va rezavor meva shirasiga qoʻshiladigan qandni kamaytirib, uning oʻrniga
asal solib tayyorlanadi. Tayyor boʻlgan vinodan yangi asal hidi kelib turadi. Tarkibida 14— 16%
spirt va 30% gacha qand moddasi boʻladi.
Mevali vino (tarkibida 17% spirt, 7% qand moddasi boʻladi) tayyorlashda, xushboʻy vino
singari, meva va rezavor meva, meva qoqi, uzum va shampan vinolari chiqitlari qoʻshiladi.
