Uzoq ezilish sindromi bosqichlari, klinikasi va

---

UZOQ EZILISH SINDROMI BOSQICHLARI, KLINIKASI VA 

DAVOLASH. O’TKIR ZAHARLANISHLAR. 

 

O’tkir zaxarlanishlar etiologiyasi 

    Ko’p  hollarda  o’tkir  zaxarlanishlar  sababi  kimyoviy  qurol  (KQ)  qo’llanishidan 

yuz  beradi.  Shuni  qayd  etib  o’tish  lozimki,  1997  yildan  boshlab,  dunyodagi 

aksariyat  mamlakatlar  (65)  imzolagan  “Kimyoviy  qurollarni  ixtiro  etish,  ishlab 

chiqarish,  g’amlash  va  qo’llashni  man  etilishi  to’g’risidagi”  Xalqaro  Konvensiya 

kuchga  kirgan  bo’lsada,  uning  tasarrufidan  eng  zamonaviy  hisoblangan  KQ  lar 

chiqarilgan  bo’lib,  bu  Konvensiyaning  amaliy  ahamiyati  deyarli  bekor  qilindi. 

Natijada  joriy  (2013)  yilning  o’zida  Suriyadagi  jangovor  harakatlarda  KQ 

ishlatilganligi ma’lum bo’ldi. 

    Kimyoviy  qurolning  tarkibiy  qismi  zaxarlovchi  moddalardan  (ZM),  yoquvchi 

moddalar  (YoM)  va  tutun  hosil  qiluvchi  moddalar  (TM)  lardan  iborat.  ZM  eng 

katta xavf tug’diradi. 

    ZM  –  kimyoviy  birikmalardan  iborat  bo’lib,  shaxsiy  tarkib  a’zolarini  zaxarlash 

uchun qo’llaniladi. 

    Amaliy  maqsadlarni  inobatga  olib,  ZM  ning  bir  necha  turlari  tasniflanadi: 

toksikologik, taktik, kimyoviy va h.k. 

    Toksikologik  tasnif  ZM  ni  klinik  belgilari  umumiyligini,  patologik  jarayon  va 

tibbiy yordam ko’rsatish, davolash usullariga qarab ajratadi. Bunda: asab – falajli, 

umumzaxarlovchi,  bo’g’uvchi,  terini  o’yuvchi,  ko’z  yosh  sizdiruvchi,  qitiqlovchi 

va psixoximik turlari qayd qilinadi. Taktik tasnif ularni jangovor qo’llash bo’yicha: 

o’lim chaqiruvchi, qitiqlovchi va vaqtincha safdan chiqaruvchi ZM ga ajratiladi.  

    Tashqi  muhitda  saqlanish  davriga  qarab  ZM  barqaror  va  beqaror  turlariga 

bo’linadi. Bulardan tashqari armiya va harbiy – dengiz flotini har xil texnika bilan 

ta’minlanishi  alohida  mutaxassislarning  ba’zi  turlari  zamonaviy  qurollarni 

amaliyotda  qo’llashda  yoki  ularga  xizmat  ko’rsatishda  zararli  omillar  bilan 

uchrashini inkor qilmaydi. 

---

    Qator  hollarda  texnika  xavfsizligi  qoidalari  buzilganda  va  avariya  holatlarida 

zaxarli  texnik  suyuqliklar,  uglerod  oksidi,  kichik  faollikka  ega  radiatsion 

nurlanishdan,  yuqori  sur’atli  elektromagnit  to’lqin  va  boshqalardan  organizmning 

o’tkir va surunkali shikastlanishlari avj olishi mumkin. 

    Shunga  bog’liq  holda  kimyoviy  va  boshqa  turdagi  qurollar  ta’sirida  ommaviy 

shikastlanish  o’choqlari  rivojlanganda,  hayot  uchun  xavfli  holatlar  rivojlanganda 

harakatdagi  armiyaning  barcha  davolash  muassasalarida  xizmat  qiluvchi  tibbiy 

xodimlar  shoshilinch  shifokorga,  birinchi  shifokor,  malakali  va  maxsus  tibbiy 

yordam ko’rsatishga tayyor bo’lishlari talab qilinadi.