Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
391 
экономии электроэнергии в 10 раз). Первые несколько систем освещения на одном из 
площадей г.Намангана будет смонтирована к июню 2008 года.
 
IBN SINO FALSAFASIDA HAQIQATGA ERISHISHNING GNOSEOLOGIK 
MOHIYATI 
Shamsutdinova Nigina - Navoiy davlat pedagogika instituti doktaranti 
 
Annotatsiya:
maqolada Ibn Sinoning haqiqatga erishishning gnoseologik masalalari 
yoritilgan
 
Аннотация: 
в статье рассматриваются эпистемологические вопросы достижения 
истины Ибн Синой
 
Annotation:
the article deals with the epistemological issues of Ibn Sina’s achievement of 
truth 
Bilishning oliy maqsadi haqiqatga erishishdir. Haqiqat bilishning mezoni bo‘lib inson 
amaliy faoliyati, haqiqatni aniqlashga yo‘naltirilgan. Haqiqat doim yolg‘on bilan birga 
keladi. Yolg‘on inson hayotining tarkibiy qismi, u ba’zida vaziyatni yumshatish, ba’zida 
gunohni yashirish maqsadida qo‘llaniladi. Lekin ba’zi hollarda yolg‘on odamlar hayotining 
mazmuniga aylanadi.
Ibn Sino inson bilimlarining chinligi darajasini aniqlashga harakat qilgan. Chinligiga 
ko‘ra u mukammal bilimlar, mulohaza va yolg‘onni farqlagan. Mukammal bilim – bilish 
ob’ekti borlig‘ining mohiyatini, xossalari, barcha sabab va shartlarini to‘liq, bilishdir. “Ash-
shifo” nomli asarining Dalillash deb nomlangan bo‘limida: “Predmet yoki holat agar 
ularning sababi bilan bo‘lsa, faqat uning sababi asosida ishonchli bilinadi” deb yozadi. 
Chunki Ibn Sino predmetning mohiyatini, uning paydo bo‘lishi, rivojlanishi va xususiyatlari 
sabablarini bilmasdan, uni insonning amaliy ehtiyojlariga buysundirish qiyinligini bilgan. 
Shuning uchun u predmet borlig‘ining mohiyati va sababini ishonchli bilish predmetning 
o‘zi haqidagi ishonchli bilimning asosiy sharti deb hisoblagan. Ibn Sino chin bilimlarning 
ikki turini farqlaydi: abadiy chin bilimlar va o‘tkinchi chin bilimlar. Abadiy chin bilim 
haqida shunday yozadi: “Eng chin bilim, chin bo‘lishga zaruriy kelib chiquvchi bilim, bu – 
abadiy mulohaza”. Allomaning bu fikrida abadiy mutlaq, haqiqat g‘oyasini sezish mumkin. 
Ibn Sino nuqtai nazaricha, haqiqatning abadiyligi va mutlaqligi sharti borliqning turg‘unligi 
va mulohazaning shartsizligi hisoblanadi. Mutafakkir buni quyidagicha tushuntiradi: agar 
predmet o‘zgaruvchan, beqaror, noturg‘un bo‘lsa, unda vaqt o‘tishi bilan uning borlig‘ 
xossalarining sababi, sharti va mohiyati ham o‘zgaradi. Shuning uchun predmet to‘g‘risida 
shakllangan avvalgi bilim uning hozirgi, haqiqiy holatiga mos kelmaydi. Agar bordi-yu, 
predmet barqaror, turg‘un bo‘lsa, uning borlig‘i va funksiyalari sababi, shartlari, mohiyati 
ham turg‘un bo‘ladi. Demak, u haqda qachondir olingan bilimlar ham abadiydir. 
Mutafakkirning bu fikrida ma’no bor: bordi-yu, predmet shunchalik o‘zgaruvchan bo‘lib, 
uni ikki marta ham ko‘rib bo‘lmasa, unda u haqda nafaqat ishonchli bilim, hattoki, muayyan 
tasavvur ham hosil qila olmaymiz. Abadiy bo‘lmagan bilimlar, Ibn Sino fikricha, bu – 
o‘zgaruvchi predmet va jarayonlar haqidagi bilim, bu – predmet borlig‘i mohiyati, shart va 
sababini bilib borish bilan yangilanib boradigan bilim. Bu turdagi bilimlarga “bugun quyosh 
tutiladi” kabi xususiy mulohazalarni kiritadi. Bu turdagi mulohazalar ma’lum shartlarda 
chin hamda ularning chinligi sharti o‘zgarishi bilan bunday bo‘lmaydi.
Ibn Sino yolg‘onni gnoseologik kategoriya sifatida tahlil qiladi va bilish jarayonida 
turli xil yolg‘on tasavvurlarga olib keladigan xatolarning kelib chiqishi shartini mohiyatini 
aniqlashga alohida e’tibor qaratadi. Yolg‘on Ibn Sino fikricha: “Haqiqatga qarama-qarshi 
bo‘lgan narsa yolg‘on”. Voqelikka mos kelmaydigan bilim sifatida xatolar biluvchi sub’ekt 

---