Узлуксиз таълим тизимида малакали кадрлар тайёрлаш муаммолари

Innovatsion yondashuvlar asosida milliy ta’lim tizimini takomillashtirish

2021-yil
 
23-aprel 
142 
Taʼlim jarayonida darsning hissiy-aqliy muhitini turli usullar bilan saqlab turish 
mumkin. Birinchidan, o‘rganilayotgan o‘quv materialining yoki qo‘shimcha materialning 
mazmunidagi qiziq maʼlumotni berish orqali. 
Ikkinchidan, darsda u yoki bu kashfiyotlar haqida gapirib berish; inson aql-zakovatining 
cheksiz imkoniyatlari haqidagi hikoyalar; mashhur kishilarning hayotiga oid qiziqarli 
maʼlumotlarni keltirish orqali. 
Darsda hissiy-aqliy muhitni saqlab turishning uchinchi yo‘nalishi bu o‘quvchilarni ular 
uchun qiziqarli bo‘lgan ijodiy faoliyatga yo‘llashdir. Buning uchun darsda turli xildagi 
muammoli vaziyatlarni yaratish muhim ahamiyatga egadir. Muammoli vaziyat qandaydir 
tanish narsani o‘girib, uning yangi tomoni ko‘rsatib qo‘yilganga o‘xshash holatdir. Аna shu 
kutilmagan, o‘quvchini hayratga soladigan holat o‘qituvchining keyingi tushuntirishi uchun 
juda muhimdir. 
Va nihoyat, o‘quvchilarning ijobiy his-tuyg‘ularini nazarda tutadigan to‘rtinchi 
yo‘nalish o‘qituvchining o‘quv materialiga nisbatan hissiy munosabatini ifodalash shakli 
bilan bog‘liqdir. Shunday bo‘ladiki, o‘qituvchi butun darsni juda yaxshi rejalashtirib chiqsa 
ham, dars yaxshi o‘tmaydi. Yosh o‘qituvchilar shuni unutmasliklari kerakki, o‘quv 
materialining jonli, hissiy boy, obrazli qilib ifodalanishi o‘quvchilarni ham shu bilimlar 
bilan “kasallantiradi”, yaʼni ularni ruhlantiradi. 
O‘quvchilarda o‘quv-biluv motivlarini shakllantirishda o‘qituvchidagi quvnoqlik, 
hazil-mutoyibani tushuna olish tuyg‘usi ham muhim ahamiyat kasb etadi. Tadqiqotlar shuni 
ko‘rsatadiki, o‘quvchilar o‘qituvchidagi muhim shaxsiy sifatlar sirasiga uning “quvnoq 
xulq-atvori”ni ham ajratib ko‘rsatishadi. Bu xususiyat o‘qituvchiga sinfdagi ishchan muhitni 
saqlab turishga yordam beradi, hatto o‘quvchilar charchagan, diqqatlari tarqoq bo‘lgan 
holatda ham. Bunday holatlarda o‘qituvchi o‘z o‘quvchilariga qisqa dam olish daqiqasi 
o‘tkazishni yoki jamoa bo‘lib sevimli ashulalarini aytishni taklif qilishi, baʼzan esa 
qandaydir quvnoq va aqlli hikoyani aytib berishi mumkin. Аksincha, tajribasiz, professional 
saviyasi past bo‘lgan o‘qituvchilar esa satirik yozuvchi-shoirlarning asalari haqida gap 
ketganda o‘quvchilarni hazil-mutoyibaga nisbatan tabiiy munosabatlarini tushnmay, ularni 
darsda jiddiy bo‘lishga chaqiradi. Bunday o‘qituvchining fojeasi hazil-mutoyibani 
tushunmasligida emas, balki o‘quvchilarda bor bo‘lgan shunday tuyg‘uga nisbatan 
dushmanlik bilan qarashidadir.