Узбекстан тарийхы лекция

odam» deyiladi. 
> 
O`tkir qirrali, yassi, tuxumsimon tosh 
Dastlabki 
qurollari. Ular qo`l cho`qmori ham deyiladi. 
mehnat 
> Daraxt shoxlaridan tayyorlangan er qurollari
 
kovlaydigan tayoq. 
> 
Hayvonlarni zarb bilan uruvchi so`yil. 
2.Ibtidoiy odamlarining diniy qarashlari. 
Ilk paleolit davrida odamlar to`da-to`da bo`lib asosan g`orlarda yashaganlar, tabiatdagi 
tayyor narsalarni-daraxtlarning mevalarini, o`simlik ildizlarini kovlab eb tirikchilik qilganlar. 
Ular birgalashib yirik hayvonlarni ovlab, ushlab eganlar, shuningdeq mayda jonivorlarni, 
ularning tuxumlarini ham iste`mol qilganlar. 
Shunday qilib, qadimgi odamlarning mashg`ulotlari terib ozuqa topish, hayvonlarni 
ovlash, tosh qurollari yasash va ularni mukammallashtirishdan iborat bo`lgan. Mana shunday 
mehnat jarayonida odamlarning o`zlari ham o`zgarib, takomillashib borgan. 
Mamlakatimiz hududida o`rta paleolit yoki must`e davri, avvalo, odamlar qiyofasining 
o`zgarishi, neandertallarning
1
vujudga kelishi bilan farqlanadi. Ularning peshonasi va jag` 
tishlari bo`rtib chiqmagan, miyasi kattaroq bo`lgan, tik yuraolgan. Surxondaryo viloyatining 
Boysun tog`idagi Teshiktosh g`ori o`rta paleolitga xos neandertal turidagi odamlarning 
manzilgohi ekanligidan dalolat beradi. G`ordan 8-9 yashar bolaning qabri, kalla suyagi, odam 
suyaklarining qoldiqlari, ular ovlab tirikchilik qilgan hayvon suyaklari, toshdan yasalgan o`choq, 
kul qatlamlari, hayvon va qushlarning suyaklari topilgan. 
O`rta paleolit odamlarining manzilgohlari Teshiktosh yaqinidagi Amir Temur g`oridan, 
Samarqand viloyatining Omonqo`ton, Qo`tirbuloq, Zirabuloq, Toshkent viloyatining Xo`jakent, 
Obirahmat, Farg`ona vodiysining Qayrag`och qishlog`idagi Boqirg`on darasi, Palmon qishlog`i 
yaqinidagi Xo`jaxayr soyi, Buxoro viloyatining Qizil Nura, Navoiy viloyatining Uchtut deb 
atalgan tog` yon bag`irlaridagi o`ng`ur va buloq yoqalaridan topildi va o`rganildi. O`rta Osiyoda 
bu davrga mansub 50 dan ortiq manzilgoh topilgan. Bu manzilgohlardan turli xil tosh qurollari, 
hayvon shoxlari va suyaklari topilgan. Odamlarning mehnat qurollari yasash uchun qulay, 
qattiqroq va tez parchalanadigan chaqmoq toshlarni Navoiy viloyatidagi Ijont va Uchtutda, 
Farg`onadan 40 km uzoqroqdagi Qapchig`oydagi tosh konlaridan topganligi, toshga ishlov 
berish ustaxonalaridan foydalanganligi aniqlangan. Chaqmoq toshdan o`tkir qirrali pichoqlar, 
qo`l chopqichi, qiradigan kurakcha, teshadigan bigiz va boshqa qurollar yasalgan. 
Dastlabki odamlar hayvonlar kabi osmonda sodir bo`ladigan momoqoldiroq va chaqmoq 
zarbidan, vulqon otilganda paydo bo`ladigan olov lavasidan, dahshatli yong`indan qo`rqar edi, 
keyinchalik undan foydalana boshlaydilar, olovni o`chirmaslik uchun navbatchilik qilib, olovga 
shox-shabba tashlab turishgan. 
O`rta paleolit davri odamlari ishqalash orqali olovni kashf etganlar, gulxanda 
pishirilgan mazali va to`yimli go`sht iste`mol qilishgan, yirtqich hayvonlarni olov bilan 

---

qo`rqitishgan. Olovni bilib olish odamlar hayotida, ularning hayvonlar ustidan hukmronlik 
qilishida katta ahamiyatga ega bo`lgan. 
O`zbekiston hududida so`nggi paleolit odamlari yashagan anchagina manzilgohlar 
topilgan. 1939 yilda Samarqand san`at va madaniyat tarixi muzeyining xodimi N.G.Xarlamov 
Samarqand shahridan o`tgan Siyobcha soyi yoqasidan so`nggi paleolit davriga xos odam 
manzilgohini topadi. Bu manzilgohda Samarqand davlat universitetining arxeologlari D.N.Lev va 
M.Jo`raqulovlar tomonidan o`tkazilgan izlanishlar natijasida uchta madaniy qatlam ochilib 
o`rganiladi. Bu makondan odam skeletlari, ikkita pastki jag` suyagi, hayvon suyaklari, 
chaylasimon kulba izlari, uning markazida o`choq va kul qatlamlari, 10 mingga yaqin tosh 
qurollari /tosh pichoq, qirg`ich, tosh bolta/ topilgan. Samarqand makonidan tasviriy san`atning 
eng qadimgi namunasi - hayvonning qovurg`a suyagiga chizilgan beshta o`yiq shakl, bir qancha 
suyak bezaklari topilgan. 
So`nggi paleolit odamlarining manzilgohlari Toshkent va Surhondaryo viloyatlarida ham 
topilgan. O`rta Osiyoda 30 dan ortiq bunday yodgorliklar topib o`rganilgan. Mamlakatimizning 
so`nggi paleolit manzilgohlarida o`tkazilgan tadqiqotlar bu davrda mehnat qurollari yasash 
texnikasida, odamlarning turmush tarzi va dunyoqarashida, xo`jalik yuritishida keskin o`zgarish 
yuz berganligini ko`rsatadi. Odamlar jismoniy jihatdan ham takomillashdi. Odamlarning yangi 
turi, hozirgi zamon odamlariga o`xshash bo`lgan kramon`onlar
1
shakllandi. Fanda bu odamni 
«poto-8ar1ep8» - «aql-idrokli odam» deb ataladi. Ularning miya hajmi «poto-pa`Sh8»dan ikki 
baravar katta, bo`yi baland, qomati tik bo`lgan, nutqi rivojlanib, oddiy gap tuza olgan. Xo`jalikda 
baliq ovi kelib chiqadi. Odamlar yashash uchun kulbalar qurganlar.