Узбекстан тарийхы лекция

So`nggi > arralovchi, shiluvchi, teshuvchi tosh qurollari 
poleolit 
> suyak va yog`ochdan yasalgan tishli qarmoq- 
mehnat 
garpunlar 
qurollari > ignalar, nayza uchlari 
3.Ona urug’i jamoasining shakllanishi va taraqqiyoti. 
So`nggi paleolit oxirida yuz bergan tub o`zgarish ibtidoiy to`da o`rnida urug` 
jamoalarining vujudga kelishidan iborat bo`ldi. Qon-qarindoshlikka asoslangan urug` jamoalari 
ona urug`i doirasida rasmiylashdi, u tarixda matriarxat deb nom oldi. Bir urug`dan tarqalgan 
odamlar jamoasi katta bir g`orda yoki bir necha kulbadan iborat joyda birgalikda yashagan, 
birgalikda mehnat qilgan, mehnat mahsulotlari butun urug` a`zolarining umumiy mulki 
hisoblangan. Mehnat qurollari tayyorlash, ovqat topish, yoshlarga ov qilishni o`rgatish ishlariga 
urug` oqsoqoli rahbarlik qilgan. Urug`ning eng tajribali va hurmatli a`zosi oqsoqol bo`lgan. 
Odamlar tosh va suyakka tasvir tushirishni, ayollar uchun turli bezak va taqinchoqlar, 
ayollarning 
haykalchalarini 
yasashni 
o`zlashtirganlar. 
G`orlarning 
devorlariga 
yirik 
hayvonlarning tashqi ko`rinishini, ov manzaralarini tasvirlovchi rasmlar chizganlar. Hayvonlar 
va ovchilarning harakatlarini namoyon etuvchi o`yin-raqslar vujudga kelgan. Shu tariqa, tasviriy 
va amaliy san`at paydo bo`ladi. 
So`nggi paleolit davridayoq insonning evropoid, negroid, mongoloid kabi irqiy turlari paydo 
bo`ladi.Bu irqlar odamlar taraqqiyotining sifat ko`rsatkichi bo`lmay, tabiiy shart-sharoitlar 
ta`sirida vujudga keladi. evropoidlar evropada, Negroidlar Afrikada, Mongoloidlar Shimoliy, 
Sharqiy va Janubiy Osiyoda yashaganlar. 
Odamlarning kashfiyotlari 
Toshdan uchi o`tkir qirrali, tuxumsimon qurollar, daraxt shoxlaridan tayoq va so`yil kabi qurollar 
yasaldi. Termachiliq ovchilik. 

---

Olovdan foydalanishning o`zlashtirilishi. Chaqmoq toshdan qo`l chopqichi, pichoq, teshuvchi 
bigizlar yasaldi. 
Urug` jamoasi (matriarxat) shakllandi, chayla va erto`lalar qurildi. Arralovchi, shiluvchi, 
teshuvchi tosh qurollari, igna, nayza uchlari, qarmoq yasaldi. Baliq ovlash o`zlashtirildi. 
Haykaltaroshliq tasviriy san`at, suyak taqinchoqlar yasash vujudga keldi. 
O`q-yoy (kamon), irg`ituvchi nayza qurollari yasaldi. Yakka ovchiliq daydi hayot yuzaga keldi. 
Mollarni qo`lga o`rgatila boshlandi, boshoqli o`simliklarni o`stirish o`rganildi. Qoyatosh 
suratlari paydo bo`ldi. 
Tosh bolta, pona, iskana, motiga (ketmon-techa), tosh moslamali suyak o`roq, don yanchgich, 
sopol idishlar yasaldi. Dehqonchiliq chorvachiliq hunarmandchilik vujudga keldi. Suvda suzish 
moslamalari yasaldi. Uy-joy qurilishi va o`troqlashuv boshlandi. Ip yigiruvchi urchuq, to`quv 
dastgohlari vujudga keldi. Jun va o`simlik tolasidan kiyimlar tikildi. Ishlab chiqarish xo`jaligi 
shakllandi. 
Mis kashf etildi, misdan bolta, o`roq, nayza uchlari, xanjar qurollari, taqinchoq va bezak 
buyumlari yasaldi. Patriarxatga o`tildi. 
Bronza ixtiro qilindi. Metaldan bolta, o`roq, ketmon, tesha, nayza, pichoq, qilich, xanjar, 
zargarlik buyumlari yasaldi. Omoch, g`ildiraq arava yasaldi. Ustaxonalar paydo bo`ldi. 
Hayvonlardan transport sifatida foydalanish o`zlashtirildi. Yorg`uchoq, o`g`ur, charx-urchuq 
yasaldi. Chorvachilik dehqonchilikdan ajralib chiqdi. O`troq dehqonchiliq sug`orma 
dehqonchiliq savdo aloqalari vujudga keldi. Shaharlar paydo bo`ldi. Turli ijtimoiy tabaqalar, 
mulkiy tengsizlik vujudga keldi. Shahar davlatlari shakllandi 

---

Nazorat uchun savollar: 
1.
Qadimgi odamlarning mashg’ulotlari haqida gapirib bering. 
2.
Ona(matriarxat) urug’i jamoasining shakllanishi va taraqqiyoti 
3.
Samarqand makoni, Ko’lbo’loq Uchtut ustaxonalari haqida aytib bering. 
4.
Dehqonchilik va chorvachilik qachon vujudga keldi? 
5.
Joytun, Xisor, Kaltaminor madaniyatlari haqida nimalar bilasiz?
6.
Ibtidoiy odamlarining diniy qarashlari? 
7.
Sarazm va Zamonbobo madaniyatlari haqida nimalar bilasiz?
8.
Temir kashf qilinishining O’rta Osiyo madaniyati rivojlanishidagi axamiyati? 

---