1. Ёзма манбалар - эпиграфрж ёдгорликлар, яъни тош, металл, су як
ва сополга битилган битиклар, «Авесто», ь^адимги ва урта асрлар
муаллифларининг хабарлари, граффитлар,
яънр
1
цуп билан бинолар,
металл буюмлар, идршшарда ^олдирилган излар, папирус, пергамент
ва к;огозлардаги кулёзмалар, чоп этилган материаллар.
2. Модций ёки археологик манбалар
- археологак тад^рщотлар
натижасрща
урганртадиган мехнат ва жанговар ^уроллар, ^унарман-
дчилик буюмларр1, идишлар, уй-рузгор буюмлари, кийимлар, чорва-
чилрпс
анжомларР!,
тангалар, санъат буюмлари, меъморчилрнс, мудо-
фаа иншоотларР1, уй-жой колдир^лари кабршардир. Модций манба
лар ёзувсиз замонлардаш тарихимизнрг тиклаш учун улкан ахамият
касб этади.
3. Этнографик маълумотлар
- энг кадимги даврдан бошлаб сунгги
урта асрларга кадар одамларнинг яшаш тарзи ва турмуши, урф-одат-
лари ва анъаналари, байрамлар ва
динрш
эътрщодлар, хужалик юри-
тиш уцумларрг, маълум ^абршалар, элатлар ва этник гуру^ларга хос
булган анъаналар ^акрща к^имматли маълумотлар беради.
4. Лингвистик маълумотлар - кадимги тршларнинг ёзма, бадиий
ва огзаки нут^да акс этиши, турли х а л ^ а р тили ва ла^жасидагрг
ухшашликларнинг тарррхий илдролари ха^идаги маълумотларни уз
ичига олади. Ушбу маълумотлар халгргар ва элатларнршг этник ке-
либ чикиши ^амда машгулотларР1, миграцион жараёнлар, динийэъти-
^одлар, маданият, турмуш тарзинрг урганрпцца мухим ахамият касб
этади.
5. Кинофото^ужжатлар - нисбатан янги во^еа-^одисалар ва маъ-
лум шахслар буйича илгари сурилган фикрларнинг тасдиги хисобла-
нади.
6. Архив материаллари - XJX асрнинг урталаридан бошлаб бу-
гунга ь^адар ижтимоий-щтисодий, маданий ва сиёсий жараёнларни
урганишда марказий ва жорий архивларда сакланаётган маълумот
лар жуда му^им ахамият касб этади.
Тарихий манбаларни урганиш, яъни манбашунослик - тарих фа-
нининг махсус со^аси булиб, тарих фани ривожланиши ва тарих ёзи-
лишида ута му^им а^амиятга эга. Х^озирги пайтда манбашунослик
фани кенг ривожланмокда. У ю^орида курсатилган методологик ил-
мий-назарий, гоявий-мафкуравий асос ва илмий усулларга таянади.
Манбашунослик фани асосан тарихий манбаларни урганиш би
лан машгул булиб, манбаларнинг ^имматини, ^а^и^ий ва ^а^икий
эмаслигини ани^лаш билан бирга, уларни туркумларга ажратади.
Масалан, модций ва маънавий ёдгорликлар хамда ашёвий - этногра-
фик, лингвистик ва огзаки (фолклор) манбалар шулар жумласидан-
дир. Манбашунослик манбаларни ани^лаш ва саралаш, уларнинг
илмий ^имматини белгилаш, та^лил ^илиш, яратилиш тарихи, шарт-
шароитини урганиш каби со^аларга булинади.
Хулоса шуки, манбалар тарихий жараён ва во^еликларни узида
реал акс эттирган булиб, тарихийликнинг инъикоси булмоги керак.
М ана шунда уларнинг тарихий а^амияти ю^ори булиб, тарихий
^а^и^атнинг юзага чикишига я^индан ёрдам беради.
Маълумки, тарихни хал^ яратади. Минглаб йиллар давомида яра
тилган ушбу тарихни у^итиш ва урганишда ёрдамчи фанларнинг
а^амияти бе^иёсдир. Чунончи, археология, этнография, антрополо
гия, нумизматика, лингвистика, тарихшунослик, атамашунослик,
социология, тарихий демография, тарихий география, геополитика,
фалсафа, улкашунослик, картография, и^тисод, маданиятшунослик,
диншунослик каби йуналишлар ёрдамчи фанлар жумласидандир.
Лекин Узбекистон тарихини яратишда бир г^атор ёрдамчи фанлар
маълумотлари олимлар эътиборидан четда колмо^да.
Масалан, мавжуд у^ув ^улланмалари ва дарсликларнинг аксари-
ятида ёритилаёттан мавзунинг тарихшунослиги берилмайди. Мута-
хассис талабалар учун яратилаётган дарсликларда кис^ача, экскур
сия тарзида маълум давр, мавзу ва муаммо буйича тарихшунослик
ёритиб берилса, келажакда тад^икот ишларини олиб бориши мум-
кин булган иктидорли ёшларимиз учун фойдадан ^оли булмайди.
Шунингдек, тарихшуносликдан бохабар булиш - ёш олимларнинг
исти^болли ва долзарб мавзуларни танлашлари учун катта ахамият
касб этади.
Узбекистон тарих и буйича янги авлод у^ув адабиётларини яра-
тишда эътибор берилиши лозим булган му^им масалалардан яна бири
Do'stlaringiz bilan baham: |