Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

ius strictum
дан янги талқин узоқлашиб, 
aequum 
et bonum
– одиллик ва эзгуликни излашга уринди. Бундай талқин 
ўша пайтдаги ҳуқуқ фанига асосланган эди. Ҳуқуқни талқин қилишнинг
риторик назарияси республика даврининг охирида таълим жараёнига 
киритилган эди ва Рим юриспруденциясига муҳим таъсир кўрсатди. Бу 
назария Аристотель назариясига яқин бўлиб, унинг мақсади тушунчаларни 
мантиқий талқин қилишдан иборат бўлган. Риторик назария эски 
формализмдан узоқлашиб, низоли масалаларда қонун чиқарувчининг асл 
мақсади ва эркини аниқлашни талаб қилар эди. 
Ius respondendi.
Республика даврида юрисконсультлар бўлмаган ва шу 
сабабли манфаатдор шахслар ўзлари ишонган шахсларга мурожаат 
қилганлар. Август ва унинг издошлари айрим таниқли юристларга
ius
publice respondendi
– император топшириғига биноан расмий маслаҳатлар 
бериш, 
ex auctoritate
– императорга келиб тушган саволларга жавоб бериш
ҳуқуқини берганлар.
Классик юристлар.
I асрдан III аср ўрталаригача бўлган даврда 
назарий билимларининг чуқурлиги, амалий маҳорати ва муаллим-
тарбиячилиги билан танилган юристлар фаолият кўрсатган. Мавжуд бўлган 
турли ҳуқуқ тизимларини ташкил қилган нормалар бу юристлар томонидан 
кенг шарҳланган, бундан ташқари, мазкур ҳуқуқшунослар ҳуқуқ илмини 
ўзлаштираётган талабалар учун турли дарсликлар ҳам яратганлар. Милоддан 
аввалги III аср ўрталаридан бошлаб фаолият кўрсатган юристлар классик 
юристлар номини олган. Принципат даврининг бошида фаолият кўрсатган 
Лабеон республика ғояларининг тарафдори ва ҳуқуқ соҳасида новатор эди. 
Лабеон юриспруденциянинг ривожланишига катта таъсир кўрсатган ва 
Прокулианлар ҳуқуқий мактабининг асосчиси (унинг шогирди Прокул номи 

---

20 
билан аталган) бўлган. Унинг сиёсий рақиби Капитон бошқа ҳуқуқий мактаб 
– Сабинянлар ҳуқуқий мактабининг асосчиси бўлган. Сабин I асрдаги энг 
машҳур юрист бўлиб, у цивил ҳуқуқининг шарҳловчиси эди. Прокулианлар 
мактабидан чиққан Ювенций Цельз, сабинианлар мактабидан чиққан
Сальвий 
Юлиан 
император 
Адриан 
даврида 
претор 
ҳуқуқини 
тизимлаштириш топшириғини олган ва буни муваффақиятли адо этган,
юриспруденция тарихини ва унинг айрим вакиллари тўғрисида асар яратган 
Помпоний, охирги сабиниян Гай ўзларидан кейин ўқув қўлланмаси –
Институциялар
қолдирганлар. III асрда яшаб ижод қилган ва энг ўткир 
юрист ҳисобланган Эмилий Папиниан кейинги авлодлар учун «барча ичида 
биринчи» (primus omnium) алоҳида ҳодисаларни тегишли қоида ва ҳуқуқ 
нормаларга келтириш бўйича мукаммал маҳоратга эга бўлган. У 37 китобда