Узбекистон Республикаси Ташки Ишлар Вазирлиги

Jus 
civile 
бўйича 
мулкни 
қўлга 
киритишнинг
хусусий усуллари.
Mancipatio.
Манципация цивил ҳуқуқи кўрсатмалари бўйича мулкни 
қўлга киритишнинг асосий усули бўлиб, XII жадвал қонунлари давридан 
маълум эди. Манципация субъектлари манципант ва манципатор бўлиб,
манципант ашёни бегона қилувчи, манципатор ашёни қўлга киритувчи
ҳисобланган. Манципант ҳам, манципатор ҳам sui juris Рим фуқаролари, ҳеч
бўлмаганда jus commerciiга эга бўлган шахслар бўлиши лозим бўлган.
Манципацияга тааллуқли бўлган буюмлар манципант ихтиёридаги res
mancipi ашёлари бўлган, бу ашёлар ўзгалар мулки ёки манципант vi,
clam, praecario эгалик қилаётган мулк бўлмаслиги лозим бўлган. Худди 
шундай манципант бонитар ва провинция мулкига эгалик қилаётган мулк 
бўлмаслиги шарт бўлган. 
Манципация 
per aes et libram
шаклида ўтказилган. Манципант ва 
манципатор манципация пайтида иштирок этиши шарт бўлган. Бу пайтда
шунингдек, libripens ва 5та гувоҳ қатнашиши ҳам лозим бўлган. Манципация 
ўтказилаётган жойда манципация предмети ҳам бўлиши шарт бўлган.
Манципант, тарози ушлаб турган либрипенс ва 5 гувоҳ иштирокида 
манципатор буюмни ушлаб туриб, рамзий жумлани айтган: «Hunc ego
hominem ex jure Quiritium meum esse aio isque mihi emptus esto hoc
aereaeneaque libra», кейин эса танга пулни тарозига теккизган ва тангани 
манципантга рамзий баҳо сифатида узатган (quasi pretii loco).
Тўғри ўтказилган манципациядан кейин манципантнинг мулк ҳуқуқи 
бекор бўлиб, манципаторнинг квирит мулки ҳуқуқи ўрнатилган. Лекин ҳар
доим ҳам манципация пайтида манципация асосини ташкил қилган ашё 
манципантнинг квирит мулки эканлигини ёки манципация қилинаётган ер 
майдони манципант кўрсатган ўлчамда бўлишини тасдиқлаш мумкин 
бўлмаса, ўзга ашё ёки кичик ўлчамдаги ер манципация қилинган, биринчи 
ҳолатда манципатор квирит мулкини ололмаган, чунки бу ашёга манципант

---

123 
ҳақиқатан эгалик қилмаган ва ашёнинг ҳақиқий эгаси томонидан rei
vindicatio ёрдамида ўз мулкини талаб қилиб олиш хавфи туғилиб қолган.
Бундай ҳолда (эвикция хавфи), манципатор манципантдан ашёнинг ҳақиқий 
эгаси билан низога киришишни талаб қилган. Агарда манципант низога 
киришишдан бош тортса ёки низони ютқазса, манципатор унга қарши